17. ฉฏฺฐี

โกตฺโถนฺต สทฺทสฺเสจฺจาห-‘อนฺโตวสาน’มิจฺจาทิ, ‘‘วณฺณสฺสนฺตสฺส’’ติ (1-1-52) สุตฺเต วณฺณคฺคหณมนฺตวิเสสนาโยปทิฏฺฐํ ปาณินินา-อนฺตสฺส ปทสฺส วากฺยสฺส วา มาภวี’ติ, อิห ตฺวนตฺถกํ วณฺณคฺคหณํ พฺยวจฺเฉชฺชาภาวาติ ทสฺเสตุมาห-‘โส เจ’ ตฺยาทิ, นนุ พฺรหฺมสฺสาติ วิเสสนตฺเถน วตฺตุมิจฺฉิโต มหาพฺรหฺมสทฺโท ฉฏฺฐีนิทฺทิฏฺโฐ นามาติ ‘‘พฺรหฺมสฺสุ วา’’ติ (2-194) อุอาเทโส ‘‘ฉฏฺฐิยนฺตสฺสา’’ติ อนฺตพฺรหฺมสทฺทสฺส ปปฺโปติ, ตถา สติ ‘น หิ ฉฏฺฐี นิทฺทิฏฺฐสฺส อนฺตํ ปทํ วากฺยํ วา สมฺภวตี’ติ กสฺมา วุตฺตนฺติ, วุจฺจเต- น วิเสสนตฺเถนากฺเขปมตฺเตน มหาพฺรหฺมสทฺโท ฉฏฺฐี นิทฺทิฏฺโฐ นาม ภวตีติ น พฺรหฺมสทฺทสฺส สพฺพสฺสาเทสปฺปสงฺโค, มหาพฺรหฺมสทฺเท วา พฺรหฺมสทฺโท อตฺถีติ ตสฺสานฺตสฺส อุตฺตํ วิธียเตฯ

18. วานุ

‘‘ฉฏฺฐิยนฺตสฺเส’’ตฺยเนเนวาวิเสเสน วานุพนฺธการิเยปฺยนฺตสฺส สิทฺเธ กิมตฺโถยมารมฺโภตฺยาสงฺกิย ฏานุพนฺธาตฺยาทินา วจนผลมุปทสฺเสนฺโต ‘พาธกพาธนตฺโถ-ยมารมฺโภ’ติ-วทติ, ตถาหิ ‘‘ฉฏฺฐิยนฺตสฺเส’’ตฺยสฺส พาธโก ‘‘ฏานุพนฺธาเนกวณฺณา สพฺพสฺเส’’ติ, ตสฺส จ ‘‘วานุพนฺโธ’’ตฺยยํ โยโค พาธโกติ พาธกพาธนตฺโถ สมฺปชฺชเต, อปอิจฺจยมุปสคฺโค วชฺชเน นีวารเณ, ปนยเน วา วตฺตเตติ อโปทฺยนฺเต อุสฺสคฺคลกฺขณานิ วชฺชียนฺเต นีวารียนฺเต อปนียนฺเต เนเนตฺยปวาโท, สุตฺเตกเทเสน สุตฺตเมโวปลกฺขิตนฺติ อนฺตสฺส‘ฉฏฺฐิยนฺตสฺสา’ติ สุตฺตสฺส อปวาโท อนฺตาปวาโท, อุสฺสชฺชเต นิวตฺตียตฺยปวาเทเนตฺยุสฺสคฺโค, อุสฺสคฺคาปวาทกฺกโม ปเนตฺถ เอวํ เวทิตพฺโพ ‘‘ฉฏฺฐิยนฺตสฺเส’’ตฺยุสฺสคฺโค, ตทปวาทา ‘‘ฏานุพนฺธาเนกวณฺณา สพฺพสฺส’’ ‘‘อุกานุพนฺธาทฺยนฺตา’’ ‘‘มานุพนฺโธ สรา นมนฺตา ปโร’’ติ, ‘‘ฏานุพนฺธาเนกวณฺณา สพฺพสฺเส’’ตฺยุสฺสคฺโค, ตท ปวาทา ‘‘วานุพนฺโธ’’ ‘‘มานุพนฺโธ สรานมนฺตา ปโร’’ติฯ

19. ฏานุ

ฉฏฺฐีนิทฺทิฏฺฐสฺเสจฺจาทินา วจนารมฺภปฺปโยชนาขฺยาเนนานฺตาเทสาปวาโท ยํ โยโคติ พฺรวีติ, ปจฺเจกมภิสมฺพนฺโธติ โส ฏการานุพนฺโธ จาเทโสติอาทินา, กสฺส สพฺพสฺส ภวติจฺจาห-‘ฉฏฺฐี นิทฺทิฏฺฐสฺเส’จฺจาทิ, นนุ จ เฏอาเทโสปฺยเนกวณฺโณเอว ทฺวิวณฺณสมุทายตฺตาตฺยาสงฺกิยาห-‘อุปลกฺขิเย’จฺจาทิ, อนุพธฺยเต ปโยเค อสุยฺยมาเนปิ ปโยชนวเสนานุสรียตีตฺยนุพนฺโธ, อุปเทเส เยโวปลกฺขิย นิวตฺตเตตฺยเนเนตํ ทสฺเสติ ‘อุจฺจาริตวินาสิโนนุพนฺธา’ติ, อุปเทเส ปฐมุจฺจารเณฯ

20. ญกา

อาทฺยนฺตาติ วุตฺเต กถมวยวาตฺยยมตฺโถ ลพฺภตี ตฺยาห-‘อาทฺยนฺตสทฺทานมิ’จฺจาทิ, อาทฺยนฺตสทฺทานํ นิยตวยววาจิตฺตา อวยวสฺส จาวยวินามนฺตเรนา สมฺภวโต สามตฺถิยาวยวี ลกฺขียติ, ฉฏฺฐิยาตฺยนุวุตฺติโต วาวยวาวยวิสมฺพนฺเธสา ฉฏฺฐี, ตาย นิทฺทิฏฺฐสฺสาตฺยยมตฺโถ วิญฺญายเตติ วุตฺติยํ-‘ฉฏฺฐีนิทฺทิฏฺฐสฺสา’ติ (วุตฺตํ), เตเนว ปจฺจยวิธิมฺหิ กูปฺปจฺจยาทโย น โทสา ภวนฺตีติ, อโตเยวาติ ตทวยวาจิตฺตโตเยว, ตคฺคหเณเนติ อวยวคฺคหเณน, กตากตปฺปสงฺคิตฺตาติ โอตฺเต กเตปิ อกเตปิ วุกาคมสฺส ปสงฺคโต, ภูยตฺตตฺตา หิ โอตฺตสฺส ภูคฺคหเณ สติ กเตปิ โอตฺเต วุกาคเมน ภวิตพฺพมกเตปิ ตโตว ‘‘กตากตปฺป สงฺคี โย วิธิ สนิจฺโจ’’ติ นิจฺจตฺตา โอตฺตํ พาธิตฺวา วุกาคโม โหติ, อถ วุกาคเม ปจฺฉา เตน น ภวิตพฺพนฺติ อาห-‘อนฺตาวยเว’จฺจาทิฯ