15. ปญฺจ

อวธิภาเวนาติ ‘อโต’จฺจาทินา อวธิตฺเตน, ยสฺสาติ โย อาทิโน, การิยนฺติ ‘ฏาเฏ’อาทิกํ, ปุพฺพปราเปกฺขตฺเตนาวิเสสาติ ยถา- ‘คามา เทวทตฺโต’ติ วุตฺเต โส ตโต ปุพฺโพ ปโรเคติ วิญฺญายตีตฺยวธิภาวสฺส ปุพฺพปราเปกฺขตฺเตนาวิเสโส, ตเถหาปิ ‘‘อโต โยนํ ฏาเฏ’’ติ (2-41) วุจฺจมาเน อโต ปุพฺเพสํ โยนํ อถวา ปเรสนฺติ ปุพฺพปราเปกฺขตฺเตนาวธิภาวสฺสาวิเสสาติ มญฺญเต, ปุเร วิยาตฺยเนน สตฺตมิยนฺติ เอตฺถ วุตฺตํ นิทฺเทสวจเน การณมติทิสติ, วุตฺติยํ ‘นรานเมเร’ติ เอตฺถ อปวาทวิปฺปฏิเสเธ สติปรตฺตา ฏาเฏอาเทสานํ ปวตฺติํ ‘‘อาทิสฺสา’’ติ เอตฺถ วณฺณยิสฺสาม, อถ กิมิมินา วจเนน นนุ ยโต ยตฺถ ปญฺจมี นิทฺเทโส ตตฺถ สพฺพตฺถ ‘‘มานุพนฺโธ สรานมนฺตา ปโร’’ (1-21) ตฺยโต ‘ปโร’ตฺยนุวตฺเตตุํ สกฺกาติ ตสฺสานุวตฺติตสฺส โยนมิจฺจเนน สามานาธิกรณฺยา‘ปเรสํ โยนํ’ตฺยยมตฺโถ วิญฺญายเต, ตโต ปุพฺเพสํ ปสงฺโคเยว นตฺถีติ, เนตทตฺถิ, ปโรติ ตฺยนุวตฺตมานํ ‘อโต’ติ ปญฺจมฺยนฺเตน สมฺพชฺฌมานํ น โกจิ วาเรตา อตฺถีติ ปรโต-การโต ปุพฺเพสมฺปิ โยนํ ฏาเฏอาเทสา ปปฺโปนฺตีติ วจเนเนมินา ภวิตพฺพเมวาติ ทสฺเสตุมาห-‘วจเน’จฺจาทิ, เอวญฺจรหิ ตเทโวทาหริตพฺพํ, กิํ ‘นรานเร’ ตฺยุทาหฏนฺติ เจ, เนสโทโส, อญฺญทตฺถํ การียมานมิหา-ปฺยตฺถวนฺตํ โหตีติ, ปุพฺพโก ปริหาโรติ พฺยว หิตนิวตฺติยา ปุพฺพสุตฺเต วุตฺโต ‘‘สเรโตปสิเลสิกาธาโร’’ติ ปริหาโร, น สมฺภวตีติ อิห สตฺตมิยา อภาวา น สมฺภวติ, วจนานนฺตรนฺติ ปาณินิยานํ นิทฺทิฏฺฐคฺคหณมิว พฺยวหิตนิวตฺติยา สุตฺตนฺตรํ, เต หิ ‘‘ตสฺมาตฺยุตฺตรสฺสา’’ตฺเยตฺถ (1-1-67) นิทฺทิฏฺฐคฺคหณมนุวตฺติย เตน ปุพฺเพ วิย พฺยวหิตนิวตฺติมฺปฏิปาเทนฺติฯ อนนฺตเรติวจนา ปจฺจาสตฺติยา นิสฺสยนํ วิญฺญายเต, กตตฺถตายาติ วจนา ชาติยาตฺยาห- ‘ปจฺจาสตฺยา ชาติํ สนฺนิสฺสายา’ติ ชาติํ สนฺนิสฺสาย ปจฺจาสตฺยา กรณภูตาย นิวตฺติมาเหติ สมฺพนฺโธ, อิมินา ปจฺจาสตฺติ ญายพฺยาปนญายชาติปทตฺถพฺยตฺติปทตฺเถสุ ปจฺจาสตฺติญาโย ชาติปทตฺโถเจห นิสฺสียเตติ ทสฺเสติ, น หิ เกวลํ ชาติํ นิสฺสาย พฺยวหิตนิวตฺติ วตฺตุํ สกฺกา, ตถาหิ ยเทตฺถ ปจฺจาสตฺติญาโย น นิสฺสิโต, ตทา พฺยาปนญาเยน พฺยวหิเต จาพฺยวหิเต จาสชฺชตีติ ชาติยา นิสฺสยเน สตฺยปิ พฺยวหิเตปิ พฺยาปฺยมานา ชาติ เกน นิวารียเต นาปิ เกวลํ ปจฺจาสตฺตินฺนิสฺสาย พฺยวหิตนิวตฺติ วตฺตุํ สกฺกา, ตถาหฺยสติ ชาติสนฺนิสฺสเยน พฺยตฺตินิสฺสียเต, พฺยตฺติยญฺจ ปทตฺเถ ปฏิลกฺขิยํ ลกฺขณํ ปวตฺตตีติ ปจฺจาสตฺติ ญายนิสฺสยเนปฺยพฺยวหิตมฺปติ ยํ ลกฺขณํ ภินฺนํ ตทพฺยวหิเต ปวตฺตํ, ยมฺปน พฺยวหิตมฺปติ ภินฺนํ ลกฺขณํ, ตญฺจ วจนปฺปมาณโต มาภวตฺวสฺส พฺยตฺถตาติ พฺยวหิเตปิ ปวตฺตเต, ตสฺมา อุโภปิ นิสฺสาย นียาติฯ