เมนู

5. อน

อญฺญปทตฺถวุตฺติยาติ วุตฺตมญฺญปทตฺถํ ทสฺเสติ ‘วกฺขมานลกฺขโณ’จฺจาทินาฯ วกฺขมานลกฺขโณติวุตฺติกาเรน ‘‘อาญายฺยา’’จฺจาทินา วกฺขมานลกฺขโณฯ อนฺโตกตฺวาติ อิมินา อาสทฺทสฺสาภิวิธิมฺหิ ปวตฺติมาหฯ อหรุภยตฑฺฒรตฺตํ วาติ เอตฺถ วาสทฺโท ปกฺขนฺตเรฯ อฑฺฒรตฺตสทฺเทน รตฺติยา จตุตฺโถ ภาโค-ตฺร วตฺตุมิฏฺโฐ, อโห จ ตสฺส อฑฺฒรตฺตญฺจาติ อตฺโถฯ อิมสฺสาธิปฺปายตฺถมาห- ‘อตีเตจฺจาทิฯ อุภยตฺถ อธิปฺปายํ วิวรติ‘อย’มิจฺจาทินาฯ ปญฺจยาโมติ อตีตาย รตฺติยา ปจฺฉิมปญฺจจตฺตาลีสวินาฑิกาธิกฆฏิกาตฺตยํ อนาคตาย ปุริมปญฺจจตฺตาลีสวินาฑิกาธิกฆฏิกตฺถยญฺเจติ อฑฺฒาธิกสตฺตฆฏิกาปริมาโณ เอโก ยาโม อหสฺส จตฺตาโรติ ปญฺจ ยามา ปหารา อสฺสาติ ปญฺจยาโมฯ

คตายปจฺฉิโม ยาโม, ปจฺฉิมทฺธมิมสฺส วา;

ปหาโร-นาคตายาที, ตททฺธมปิ วา ตถาฯ

วุตฺตกาลาวธิ มชฺโฌ, กาโล โส-ชฺชตโน มโต;

ตนฺนิเสเธน โยตฺวญฺโญ, โส-นชฺชตโน มโตฯ

อคมตฺถาติอาทีสุ ออีสฺสอาทีนํ สมฺพนฺธิพฺยญฺชนสฺสาภาวา น อิญฯ พฺยามิสฺเสปีติ อชฺชตนมิสฺเสปิ ภูเตฯ นญฺสมาสนิสฺสเย พฺยามิสฺเส ยถา ปปฺโปตีติ ทสฺเสนฺโต อาห- ‘ปริยุทาเสตาเว’จฺจาทิฯ

อชฺชตนนิสฺสโยติ พฺยามิสฺเส อชฺชตนภาคีนิสฺสโยฯ อตฺถุติ ปญฺเห ตุ ตทญฺญนิสฺสโยติ พฺยามิสฺเสเยว ตโต อชฺชตนโต อิตรานชฺชตน นิสฺสโย อญฺญตฺราติ พฺยามิสฺสโต อญฺญตฺร ภูตกาเลฯ ปสงฺโคติ อา ญุอาทีนํ ปสงฺโคฯ อชฺชหิยฺโยวาติ พฺยามิสฺสตาทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ

6. ปโร

สมาโสติ ฉฏฺฐีสมาโส การกสมาโส วาฯ นิปาตนตา จาสฺส วิเสสโตติฯ เอตญฺจาติ ปโรกฺเขติ เอตญฺจฯ กฺริยตฺถสฺส อุปาธิ วิเสสนํ กฺริยตฺโถปาธิ, ตสฺส กฺริยตฺโถปาธิโน ภูตา นชฺชตนสฺส สาธนทฺวาเรน วิเสสนํ, น ตูชุกํตฺยตฺโถฯ กสฺมา โนชุกํ วิเสสนํ ตฺยาห ‘พฺยวจฺเฉชฺชาภาวา’ติฯ ตเมว ผุฏยิตุมาห- ‘ตถาหิ’จฺจาทิฯ

สาธิยมานาติ อิมินา ธาตฺวตฺถสฺสาปรินิปฺผนฺนตํ โพเธติฯ เต สนฺติ อินฺทฺริยานํฯ

สนฺโต วิชฺชมาโน วิสโย เยสํ อินฺทฺริยานํ เต สมฺภาโว ตตฺตํ, ตสฺมาฯ เนติ ปฏิเสเธ, สาธนทฺวาเรน วิเสสนตฺเต พฺยวจฺเฉชฺชสพฺภาวา ยถาวุตฺตโทโส น ภวตีติ อตฺโถฯ โทสา ภาวเมว ทสฺเสตุมาห- ‘ยสฺสิ’จฺจาทิฯ ยสฺสาติ ธาตฺวตฺถสฺสฯ ตตฺถาติ ตสฺมิํ อปฺปจฺจกฺเข ธาตฺวตฺเถฯ การกานํ สตฺติสภาวตฺตา สาปิ อปจฺจกฺขา วาติ โจเทติ นนุเจจฺจาทินาฯ อสตฺโตติ อสมตฺโถฯ

อตฺตานาม อตฺตโน ปจฺจกฺโขติ ตพฺพิสเย อมฺหการกสฺส วิธานมยุตฺตนฺติ มนสิ นิธาย ยํ วุตฺตํ วุตฺติกาเรน, ตมุปทสฺเสตุมาห- ‘นนุเจ’จฺจาทิฯ อตฺตโพธนียาปิ หิ กิริยา ยทา จิตฺตวิกฺเขปโต โนปลกฺขียเต, ตทายํ ปโรกฺขา ภวติ, เตนุตฺตมวิสเยปิ ปโรกฺขภาโว ตสฺสา ภวตฺเววฯ ชาครโตปิ ยทา มทา มโนพฺยาตงฺคโต อนุปลทฺธิ, ตทาปิ ภวตฺเยเวติ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ พฺยาสตฺตวจนํฯ อภินิพฺพตฺติกาเลติ กิริยา นิพฺพตฺติกาเล, ‘สุตฺโต-หํ กิํ วิลลาป, มตฺโต-หํ กิํวิลลาเป’ติ อิทมตฺโรทาหรณํฯ จิตฺต จิกฺเขปวิสยปฺปทสฺสนาเยตฺถ สุตฺตวจนํฯ

7. เอยฺยา

เอยฺยาโทตีมินา เอยฺยาทฺยตฺโถ คหิโตติ โพเธตุํ เยเนจฺจาทิกํ วุตฺตํฯ นิมิตฺตสทฺทาเปกฺขาย ตนฺติ วตฺตพฺเพ วิสยสทฺทาเปกฺขายโสติ วุตฺตํฯ เตสนฺติ เอยฺยาทีนํฯ วิสยํ ทสฺเสติ ‘เหตุผเลสฺวิจฺจาทิโก’ติฯ อาทิสทฺเทน ปญฺหปตฺถนาทโย คหิตาฯ อถาตฺร กฺริยคฺคหณาภาเว กฺริยาติปตฺติยนฺติ กถํ ลพฺภติจฺจาห- ‘กฺริยาติ ปตฺติย’นฺติ อาทิฯ กฺริยาติปตฺติยนฺติ วิวรณํ กตนฺติ สมฺพนฺโธฯ

อภิเธยฺยทฺวาเรนาติ กิริยาสงฺขาตอตฺถมุเขน, ปกตกฺริยตฺถ วิเสสนตฺตาติ กฺริยตฺถาธิการโต อธิกตสฺส ธาตุสฺส วิเสสนตฺตาฯ