3. นาเม

ปฏิชานิสฺสนฺตีติ วตฺตมาเน อนาคตวจนํ, ปฏิชานนฺตีติ อตฺโถฯ อิตรมฺปน ภูเต ภวิสฺสตีติ อาสิ, กริสฺสตีติ อกริ, เจเต สฺสสีติ เจติตา อสิ, ภุญฺชิสฺสสีติ ภุญฺชิตา อสิฯ อโนกปฺปนา อสฺสทฺธาฯ อมริสนํ อกฺขมาฯ อิมินาวาติ อตฺถิวจเน อุปปเท โกธา สทฺธาสุ คมฺมมาเนสฺว-สตีปิ วจนนฺตเร อิมินาว สามญฺญวจเนน สิทฺธนฺติ อตฺโถฯ ครหาวมาติ ตสฺส เหตุวจนํฯ ตถาหิจฺจาทินา ครหาวคมเมว สมตฺเถติฯ อตฺถินาม อีทิสนฺติ [อตฺถินามาติ (โปตฺถเก)] อาภิโทสิกสฺส กุมฺมาสสฺส ปริภุญฺชนํ วิชฺชเต นามาติ อตฺโถฯ วิชฺชมานมฺปิ ตํ อสทฺทหนฺโต อมริสนฺโต เอวํ วทติฯ นตฺถีติ มญฺเญติ อธิปฺปาโย, เตนาห- ‘ปจฺจกฺขมปี’ติ [อีทิสมฺปีติ] อาทิฯ โยปีติ สทฺทสฺส โสปีติ ตสทฺเทน สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพฯ อตฺถีติ วิชฺชมานตฺเถติ วุตฺตวิชฺชมานตฺโถ วกฺขมานปกฺขตฺตเยปิ ทฏฺฐพฺโพฯ

นนุ อตฺถินาม ตาตาติ เอตฺตเก วุตฺเต ปฐโม อตฺถินุโขจฺจาทิโก นิสีทิตฺวาติ สทฺทปริยนฺโต จ, ทุติโย อตฺถินุโขจฺจาทิโก นิสีทิตฺวาติ สทฺทปริยนฺโต จ ตติโย อตฺถิมญฺเญจฺจาทิโก ชิคุจฺฉเนยฺยนฺติ สทฺทปริยนฺโต จ วจนปฺปพนฺโธ กถํ ลพฺภตีติ มนสิ นิธายาห- ‘โสปนา’ติอาทิฯ อิมินาติ ‘อตฺถิเยวิหาปิ นินฺทาวคโม’ติ วจเนนฯ ฐานโภชเน ครหตีติ สมฺพนฺโธฯ วุตฺตํ สกฺกตานุสาเรนฯ นิสฺสายนิสฺสายาติ ยตฺถ ภควา นิสินฺโน ตํ ฐานํ นิสฺสาย นิสฺสายฯ

4. ภูเต

กิริยารูเปติ กิริยาสภาเว, เอวมญฺญตฺราปีติ อคมิ อคมิตฺถาตีเมหิ อญฺญตฺร อคมุํ อิจฺจาทิเก อคโมจฺจาทิเก จฯ อนุทรา อโลมิกาติ สนฺตมปฺยุทราทิกํ มหตฺตาภาวปฏิปาทนาย พหุตฺตา ภาวปฏิปาทนาย จ น วตฺตุมิจฺฉียเตฯ

5. อน

อญฺญปทตฺถวุตฺติยาติ วุตฺตมญฺญปทตฺถํ ทสฺเสติ ‘วกฺขมานลกฺขโณ’จฺจาทินาฯ วกฺขมานลกฺขโณติวุตฺติกาเรน ‘‘อาญายฺยา’’จฺจาทินา วกฺขมานลกฺขโณฯ อนฺโตกตฺวาติ อิมินา อาสทฺทสฺสาภิวิธิมฺหิ ปวตฺติมาหฯ อหรุภยตฑฺฒรตฺตํ วาติ เอตฺถ วาสทฺโท ปกฺขนฺตเรฯ อฑฺฒรตฺตสทฺเทน รตฺติยา จตุตฺโถ ภาโค-ตฺร วตฺตุมิฏฺโฐ, อโห จ ตสฺส อฑฺฒรตฺตญฺจาติ อตฺโถฯ อิมสฺสาธิปฺปายตฺถมาห- ‘อตีเตจฺจาทิฯ อุภยตฺถ อธิปฺปายํ วิวรติ‘อย’มิจฺจาทินาฯ ปญฺจยาโมติ อตีตาย รตฺติยา ปจฺฉิมปญฺจจตฺตาลีสวินาฑิกาธิกฆฏิกาตฺตยํ อนาคตาย ปุริมปญฺจจตฺตาลีสวินาฑิกาธิกฆฏิกตฺถยญฺเจติ อฑฺฒาธิกสตฺตฆฏิกาปริมาโณ เอโก ยาโม อหสฺส จตฺตาโรติ ปญฺจ ยามา ปหารา อสฺสาติ ปญฺจยาโมฯ

คตายปจฺฉิโม ยาโม, ปจฺฉิมทฺธมิมสฺส วา;

ปหาโร-นาคตายาที, ตททฺธมปิ วา ตถาฯ

วุตฺตกาลาวธิ มชฺโฌ, กาโล โส-ชฺชตโน มโต;

ตนฺนิเสเธน โยตฺวญฺโญ, โส-นชฺชตโน มโตฯ

อคมตฺถาติอาทีสุ ออีสฺสอาทีนํ สมฺพนฺธิพฺยญฺชนสฺสาภาวา น อิญฯ พฺยามิสฺเสปีติ อชฺชตนมิสฺเสปิ ภูเตฯ นญฺสมาสนิสฺสเย พฺยามิสฺเส ยถา ปปฺโปตีติ ทสฺเสนฺโต อาห- ‘ปริยุทาเสตาเว’จฺจาทิฯ

อชฺชตนนิสฺสโยติ พฺยามิสฺเส อชฺชตนภาคีนิสฺสโยฯ อตฺถุติ ปญฺเห ตุ ตทญฺญนิสฺสโยติ พฺยามิสฺเสเยว ตโต อชฺชตนโต อิตรานชฺชตน นิสฺสโย อญฺญตฺราติ พฺยามิสฺสโต อญฺญตฺร ภูตกาเลฯ ปสงฺโคติ อา ญุอาทีนํ ปสงฺโคฯ อชฺชหิยฺโยวาติ พฺยามิสฺสตาทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ

6. ปโร

สมาโสติ ฉฏฺฐีสมาโส การกสมาโส วาฯ นิปาตนตา จาสฺส วิเสสโตติฯ เอตญฺจาติ ปโรกฺเขติ เอตญฺจฯ กฺริยตฺถสฺส อุปาธิ วิเสสนํ กฺริยตฺโถปาธิ, ตสฺส กฺริยตฺโถปาธิโน ภูตา นชฺชตนสฺส สาธนทฺวาเรน วิเสสนํ, น ตูชุกํตฺยตฺโถฯ กสฺมา โนชุกํ วิเสสนํ ตฺยาห ‘พฺยวจฺเฉชฺชาภาวา’ติฯ ตเมว ผุฏยิตุมาห- ‘ตถาหิ’จฺจาทิฯ

สาธิยมานาติ อิมินา ธาตฺวตฺถสฺสาปรินิปฺผนฺนตํ โพเธติฯ เต สนฺติ อินฺทฺริยานํฯ