เมนู

128. อตฺยา

วุตฺติยํ เอตสฺมิํ วิสเยติ เอตฺถ เอตสฺมินฺติ ตฺยาทินฺตวชฺชิตปจฺจย วิสเยติ อตฺโถฯ วิญฺญายมานตฺตา ญาปิโต โหตีติ คมฺยเตฯ น ญาปกโตติ อิมินา อิทํ ทสฺเสติ ‘‘กิญฺจิ วจนานุสารโต วิญฺญายมานตามตฺเตน ญาปียเต กิญฺจิ ญาปเกน, อสฺมิมฺปกฺเข วุตฺตานุสารโต กตฺถจิ กสฺสจิ ธาตุโน อปฺปโยโค วิญฺญาปียตี’’ติฯ ปกฺขนฺตรมาห- ‘ญาปกตฺตาเยว วา’ติอาทิฯ สมตฺเถติ ตถาหิจฺจาทินาฯ อสสฺสาปฺปโยโคติ อสธาตุสฺส กิสฺมิญฺจิ ตพฺพาทิเก ปจฺจเย ปเร ภวิตพฺพนฺติอาทีนมปฺปโยโคติ อตฺโถฯ

วินาปิ สุตฺตนฺติ ‘‘อตฺยาที’’ติอาทิกํ สุตฺตํ วินาปิฯ เอวํ มญฺญเต ‘‘อสสฺส ภูอาเทเสน สาธียมานํ สพฺพมิฏฺฐํ พหุลาธิการโต ภูธาตุนาว สิชฺฌติ วินาปิ ภูอาเทสสุตฺตนฺตรนฺติ กตฺถจิ กสฺสจิ อปฺปโยคสฺส ญาปกตฺตมฺปิสฺส ยุชฺชติ อญฺญตฺถ กรียมานมิหาปิ อตฺถวนฺตํ สิยา’’ติฯ

เยติ ธาตุปฺปโยคา ยสฺมินฺติ วิสเย, ปาติสฺสาติ ‘ปา-รกฺขเณ’ตีมสฺส, นปฺปโยโค ปายยติ ปายยิตพฺพนฺติอาทิปฺปโยโค น โหตีติฯ เอวมุปริปิ ยถาโยคํ เญยฺยํฯ พฺรูสฺสาติ ‘พฺรู=วจเน’อิจฺจสฺสฯ อทิสฺสาติ ‘อท-ภกฺขเณ’อิจฺจสฺสฯ อีอาทีติ ภูเต อีอาทิฯ เอติสฺส จ อีอาทีสูติ สมฺพนฺโธฯ

อวโพเธ เอติสฺส ณิเสสุ จ อีอาทีสุ จ, อชฺเฌเน เอติสฺส ปโรกฺขาสุ จ ณิเสสุ จ อีอาทีสุจาติ โยเชตพฺพํฯ สพฺพตฺถ นปฺปโยโคติ โยเชตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ พหุลํวิธานโต ญาตพฺพาติ โยชนาฯ ยกฺวิกรเณน นิทฺเทสา ‘อส-กฺเขปเนตี มสฺสา’ติ วุตฺตํ, ตทาห- ‘อสสฺสา’ติอาทิฯ

129. ออา

สฺสาติ ชาตินิทฺเทโสติ อาห- ‘สฺสอิติ’จฺจาทิฯ

130. นฺต

ปุพฺพสรโลเป รูปสฺส สมานตฺตา อนฺตินา อนฺตุ จ คหิโตติ ‘สนฺติ สนฺตู’ติ อุทาหรณทฺวยํ ทสฺสิตํฯ

131. ปาทิ

เต จ ปาทโย โชเตนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ อนฺวยพฺยติเรเกหิ กิริยา ยทิปิ ธาตุนาว วุจฺจตีติ สมฺพนฺโธฯ กิํ วิสิฏฺฐา กิริเย จฺจาห- ‘สามญฺญภูตา วิสิฏฺฐา วา’ติฯ โส วิเสโสติ เยน วิเสเสน วิสิฏฺฐา กิริยา ธาตุนาว วุจฺจติ โส วิเสโสฯ วาจก เภทโตติ สามญฺญาย จ กิริยาย วิสิฏฺฐาย จ วาจกานํ ธาตูนํ เภทโต เตนาปีติ กจฺจาเนนาปิฯ สณฺฐานํ สณฺฐิติฯ

141. กส

กิฏฺฐมทตีติ กิฏฺฐาโท, กิฏฺฐสทฺเทนุปจารโต กสิตฏฺฐาเน อุฏฺฐิต สสฺสํ วุจฺจติฯ

142. ธสฺโต

ฐสฺสาภาวตฺตํ นิปฺปจฺจนฺเตติ อชฺฌาหาโรฯ

144. สาส

อนุสาสียิตฺถาติ อนุสิฏฺโฐ กมฺเม กฺโต ‘‘สา สสฺส สิสฺวา’’ (5-117) สาสนาย สาสิตุํฯ

147. พห

อถ พหสฺสาติ ฒาเทสสมฺพนฺเธ ฉฏฺฐี กสฺมา น วิญฺญายเตติ อาห- ‘พหสฺสา’ติอาทิฯ ฒโยคปชฺเชนาติ ฒกาเรน สห โยคปชฺเชน เอกีภาเวนาติ อตฺโถฯ

148. รุหา

โฬจาติ วุตฺตตฺตาติ เอวํ มญฺญเต ‘‘ยทายํ ปจฺจยาเทโส สิยา ตทา เอเต สมาเสเน-กโต นิทฺทิเสยฺยา’’ติ, เตนาห- ‘หฬาติ วเทยฺยา’ติฯ

149. มุหา

มุทฺโธติ ‘‘โธ เหเตหี’’ติ (5-145) ตสฺส โธฯ

150. ภิทา

อิมสฺสาติ ‘ปี-ตปฺปเน’ตีมสฺส, อิหาติ อิมสฺมิํ ฐาเนฯ ปินยีติ ถูโล อโหสีติ อตฺโถ สูยีติ อิติสทฺโท อาทฺยตฺโถ, เตน อทียิ อฑียิ อลียิ อลูยีติเม สงฺคยฺหนฺติฯ ยาว กฺติคฺคหณาติ ‘‘โลโป วฑฺฒากฺติสฺสา’’ติ (5-158) กฺติวจนาวธิฯ