เมนู

ภวติโน สพฺพตฺถ สมฺภเว สติ เอกกตฺตุกตา ปุพฺพกาลตา ยถา คมฺย เต ตถา ทสฺเสติ ‘ปฐมํ น ปปฺโปติ’จฺจาทิฯ นิคมยติ ‘ตเทว’มิจฺจาทินาฯ

ภุตฺวา ภุตฺวา คจฺฉตีติ ปเร-ญฺญถา นิปฺผตฺติมากงฺขนฺติ ปาณินิยาทโย, ตตฺราห- ‘เอกกตฺตุกาน’มิจฺจาทิฯ อาภิกฺขญฺญาวคเม การณํ ปุจฺฉติ ‘ยชฺเชว’มิจฺจาทิฯ วุตฺตเมว ผุฏยติ ‘เยหิ’จฺจาทินาฯ เยหีติ เวยฺยากรเณหิฯ ชิวคฺคาหํ อคาหยิจฺจาโท ปเรญฺญถา ปฏิปนฺนาตทาห- ‘กมฺม’มิจฺจาทิฯ สกงฺเคติ ปาณิปาทาทิเก-ตฺตนิเยวยเวฯ ณํ ปจฺจโย อภิมโตติ สมฺพนฺโธฯ กิํ ณมฺปจฺจเยนาติ อิทํ วุตฺตํ โหตีติ สมฺพนฺโธฯ อญฺญถา สิทฺธิปฺปการมาห- ‘ชีวสฺสิ’จฺจาทิฯ กิํ วิสิฏฺฐนฺติ ปุจฺฉิตฺวา ชีวคฺคาเหน วิสิฏฺฐนฺติ ทสฺเสตุํ ชีวคฺคาห’นฺติ อาหฯ ชีวคฺคาหสงฺขาตํ คหณมกาสีติ อตฺโถฯ

อาขฺยาตนฺติ อคาหยีติ อาขฺยาตํ กตฺตพฺพรูปนฺติ อิมานา คหณ กิริยาย กมฺมตฺตํ โพเธติฯ ตพฺพิเสสนมฺปีติ กตฺตพฺพรูปาย คหณ กิริยาย วิเสสนมฺปิฯ ตถาภูตเมวาติ กตฺตพฺพรูปเมวฯ ตถา เจติ กิริยาวิเสสเน ทุติยาย ณมนฺเต ชาเต สติฯ ณมนฺต รูปนฺติ ณมนฺตสฺส รูปํ ยสฺสาติ วิคฺคโหฯ ณํปจฺจเยนิห กิญฺจิเนติ สมฺพนฺโธฯ อิเหติ อิมสฺมิํ พฺยากรเณฯ กิญฺจิ ปโยชนํฯ ปจาทิโตติอาทิสทฺเทน เตหิ อวิหิตณมฺปจฺจยา คหิตาฯ

64. นฺโต

โย สาธยิตุมารทฺโธ นจ นิฏฺฐมุปคโตติ โย กฏาทิสาธยิตุํ นิพฺพตฺตยิตุํ อารทฺโธ นิฏฺฐํ ปริสมตฺติํ น โจปคโต นปฺปตฺโตฯ ปวตฺโต-นุปรโตวาติ โย ปพฺพตาทิ นิจฺจปฺปวโต-อวิรโต เตเนว นิฏฺฐํ โนปคโตโสวตฺตมาโนติ วุจฺจเตติ โยชนาฯ ตพฺพิ สยกิริยาทฺวาเรนาติ ยถาวุตฺตกฏาทิวิสย กิริยามุเขน, อิทํ วุตฺตํ โหติ ‘‘ยถาวุตฺตกฏาทีนํ วตฺตมานตฺตา ตพฺพิสยา กิริยาปิ วตฺตมานา เอวาติ ตํทฺวาเรน กฺริยตฺถวิเสสน’’นฺติฯ

ภุญฺชติ เทวทตฺโตติ เอตฺถ ยชฺชปิ ภุญฺชมาโน หสติ ขชฺชติ [วทติ] ปานิยํ ปิวติ, ตถาปิ ยุตฺตา วตฺตมานตา กตฺตุมิจฺฉิตสฺสารมฺโภ น ปริสมตฺโตติ วุตฺตํ- ‘สาธยิตุมารทฺโธ น จ นิฏฺฐมุปคโต’ติฯ ติฏฺฐนฺติ ปพฺพตาติอาทีสุ นิจฺเจสุ ปพฺพตาทีสุ ภูตานาคตานมสมฺภวา ตนฺนิเสธิโน วตฺตมานสฺสาปฺยสมฺภวา ยทีปิ กาลวิภาโค น วิญฺญายเต, ตถาปิ อารทฺธสฺส ฐานสฺสาปริสมตฺติยา วตฺตมานา เอวาติ วุตฺตํ- ‘ปวตฺโต-นุปรโต วา’ติฯ กตฺตุวิเสสเน สติ โก โทโสจฺจาห- ‘กตฺตุ วิเสสเน’จฺจาทิฯ อิหาปิ สิยา กตฺตุโน วตฺตมานตฺตา, วตฺตมานตฺต เมวาสฺส ปกาเสตุมยนฺติ วุตฺตํฯ ‘‘อปฐมา สมานาธิกรเณ’’ตฺยาทีหิ (3-2-124) อเนเกหิ สุตฺเตหินฺตปฺปจฺจโย ปาณินิเยหิ วิหิโตฯ

อิธ ปน สามญฺเญน วิหิตตฺตา อาห- ‘สามญฺเญนา’ติอาทิฯ สนฺโต ‘อส-ภุวิ’นฺตปฺปจฺจโยฯ ‘‘กตฺตริ โล’’ (5-18) ‘‘นฺตมานานฺติ ยิยุํสฺวาทิโลโป’’ติ (5-130) อการสฺส โลโปฯ ตปนฺโต ‘ตป-สนฺตาเป’ฯ ชปฺปนฺโต ‘ชปฺป=วจเน’ฯ ปฐนฺโต ‘ปฐ=อุจฺจารเณ’ ปจนฺโต ‘ปจ=ปาเก’ธารยนฺโต ‘ธร=ธารเณ’ฯ ปโยชกพฺยาปาเร ณิ, ธริตุํ ปยุญฺชมาโน ธารยนฺโตฯ ทิสฺสนฺโต ทิส ทุส=อปฺปิติยํ’’ ทิวาทีหิ ยก’’ (5-12) ยชนฺโต ‘ยช-เทวปูชายํ’ฯ อรหนฺโต ‘อรห-ปูชายํฯ ยถาจาติอาทินา อปฐมาสมานาธิกรณาทีสุ ‘สํวิชฺชมาโน วิโรจมานํ ชปฺปมาโน’จฺจาทีสุ มาโน นฺโต วิย ทฏฺฐพฺโพติ วทติฯ

65. มาโน

กาลกโต อวตฺถาวิเสโส วโยฯ มาโนวาติ อิมินานฺตปฺปจฺจยาภาวมาหฯ ยุชฺฌมานา’ยุธ=สมฺปหาเร’ ‘‘ทิวาทีหิ ยก’’ (5-12) ‘‘ตวคฺควรณาน’’มิจฺจาทินา (1-48) ธสฺส โฌ’’วคฺคลเสหิ เต’’ติ (1-49) ยสฺส จฯ ‘‘จตุตฺถทุติเยสฺเวส’’นฺติอาทินา (1-35) ฌสฺส โชฯ นจฺจมานา ‘นจฺจ=นจฺจเน’ฯ

67. เตสฺส

สวิสเยติ กตฺตริ ภาเว กมฺเมจฯ