อาสิํ สายํ คมฺมมานายํ สญฺญาวิสเย ธาตูหิ ติปฺปจฺจโย กิจฺจปฺปจฺจโย จ ยถา สิยาติ ‘‘ติกิจฺจาสิฏฺเฐ’’ติ (7-2-3) สุตฺติตํ กจฺจายเนนฯ ตมิห สามญฺเญน วิธานาว สิทฺธนฺติ นิรูปยิตุมาห- ‘กจฺจายเนน ปเน’จฺจาทิฯ ตพฺพ อนียณฺย เตยฺย ริจฺจปฺปจฺจยานํ ‘‘เต กิจฺจา’’ติ (7-1-22) กิจฺจสญฺญํ วิธาย เสสานํ ‘‘อญฺเญกิตี’’ติ (7-1-23) กิตฺสญฺญา กตา กจฺจายเนนฯ เตนาห- ‘กิต สญฺโญ’ติฯ

ตพฺพาทิปฺปจฺจโย จ วิหิโตติ สกิยโวหาเรนาหฯ สกิย สตฺเถ อวุตฺตโทสํ [สุตฺตโทสํ] ปริหริตฺวา วกฺขมานนเยน ยุตฺยภาวา ตถา วิธาเน อยุตฺตตํ ทสฺเสนฺโต ‘นจาสิํ สาย’มิจฺจาทิมาหฯ คุหนํ, รุชนํ, โมทนนฺติ วิคฺคโหฯ สยนํ วา เสยฺยาฯ วชธาตุโน วสฺส พกาเรน ภวิตพฺพํ, โส กถํ ยกาเร ปรภูเต อสตีติ อาห- ‘จวคฺคพยญาติโยควิภาคา วสฺส โพ’ติฯ

51. กรา

ริริยปฺปจฺจเย อาทิรการสฺส อนุพนฺธตฺตา อาห- ‘อนฺตสราทิ โลโป’ติฯ

52. อิกิ

อถ สรูเปจฺเจตาวติ วุตฺเต- ‘กิริยตฺถสฺส สรูเป’ติ กถํ วิญฺญายติจฺจาห- ‘กิริยตฺถา’ติจฺจาทิฯ นนุ จ โล-ยํ กตฺตริ วิธีย มาโนกถเมตฺถ สิยาตฺยาห- ‘อกตฺตริปิ’จฺจาทิฯ อภิมโต กจฺจายนสฺสฯ ปฏิปาทยิตุมาห- ‘ตตฺถา’ติอาทิฯ กรณํ อุจฺจารณํ, อสฺส กโรติ สมาสวากฺยํฯ น หิ เอว ทีหิ กาโร วิหิโตติ อกฺขเร เหว การสฺส วิหิตตฺตา อกฺขรสมุทายโต น ปปฺโปตีติ ภาโวฯ อถ เจติ มตปฺปทาเนฯ เอวาทิสทฺทวาจกา เอวการาทโย สาธโวติ อถ มตนฺติ อตฺโถฯ

ตตฺถาติ ตถา อภิมเต ตสฺมิํฯ นิยมเหตุโน อภาวาติ อกฺขเรเหว การปฺปจฺจโย วิเธยฺโย น ปน เอวาทีหิจฺจสฺส นิยมสฺส โย เหตุ ตสฺส เหตุโน อภาวาฯ

53. สีล

กิมิทสีลมิจฺจาห- ‘สีลมฺปกติสภาโว’ติฯ ตญฺจ สีลมนุมาเนน วิญฺญายติจฺจาห- ‘ตญฺเจ’จฺจาทิฯ กิริยาวิสยรุจิวิเสสานุมิตนฺติ อุณฺหโภชนสงฺขาตา กิริยา วิสโย ยสฺส โส (กิริยา) วิสโย รุจิวิเสโส, เตน อนุมิตนฺติ อตฺโถฯ กิมิทมาภิกฺขญฺญนฺติ อาห- ‘อาภิกฺขญฺญ’มิจฺจาทิฯ ปุนปฺปุนภาโว โปโนปุญฺญํฯ อาเส วา ตปฺปรตาติ ตเมวาภิกฺขญฺญํ ปริยาเยหิ ผุฏีกโรติฯ

ยชฺเชวนฺติ ยทิ อาภิกฺขญฺญํ ตปฺปโต วุจฺจเตฯ ตสฺสีลฺยมิทํ โหตีติ อิมินา- ‘สีลาภิกฺขญฺญาทิ’’สุตฺเต สีลสทฺเทเนวาภิกฺขญฺญสฺส คหิตตฺตํ ทีเปติฯ อญฺญถาปิ สีลโต อญฺญเมวาภิกฺขญฺญนฺติ ทสฺเสตุมาห- ‘ยสฺมิํ เทเส’ติอาทิฯ

คมฺมมาเนติ ปตียมาเนฯ ปตีติ จ อตฺถปฺปกรณสทฺทนฺตราทีหิฯ อภิมโตติ ปาณินิเยหิ อภิมโตฯ อาวสฺสกคฺคหณาเยว สิทฺโธติ วุตฺตํ กถเมตฺถาวสฺสมฺภาโว ปตียติ จฺจาห- ‘ตญฺจา’ติอาทิฯ

โยควิภาคาติ ‘ณี’ติ โยค วิภาคาฯ สาธุํ กโรติ, พฺรหฺมํ วทติ, อสทฺธํ ภุญฺชติ, ปณฺฑิตมตฺตานํ มญฺญตีติ วิคฺคโหฯ สาธุนฺติ กิริยาวิเสสนํฯ อสฺสทฺธโภชีติ วเตฯ วตญฺจ โภชเน อตฺถิตายํ สทฺธอสฺสทฺธโภชนวิสยายํ ปวตฺติยํ ยทิ ภุญฺชติ อสฺสทฺธเมว ภุญฺชติ น สทฺธนฺติ สตฺเถ วุตฺตนิยโม, อสฺสทฺธํ ภุญฺชติ เอวาติ โนตฺตรปทาวธารณํ… เอวญฺหิ วิญฺญายมาเน ยเทวาสฺสทฺธํ น ภุญฺชติ ตเทว วตโลโป สิยาติ [อตฺถิตาย (โภชนากงฺขิตตฺตา) ยเถจฺฉํ สามญฺเญน โภชเน ปวตฺติยํ มตฺตายํ อสทฺธโภชนํ สตฺถวิหิตมุปลภมานสฺส สทฺธโต นิวตฺติตฺวา วิเสเส หิ สทฺเธ ปวตฺตินิยโม วตมุจฺจเต, นิยโมจาตฺรทุวิโธ สมฺภวติ-อสทฺธํ ภูญฺชติ เอว, อถทฺธโม ภุญฺชตีติ วา, ตตฺราทิเม นิยเม ยเทวา สทฺธํ น ภุญฺชติ ตเทววต โลโปสิยา (ร-3-228) กาตนฺตปญฺชิกา]ฯ อญฺญถาปิ ปฏิปาทยิตุมาห- ‘ฆณนฺตาทีหิ’จฺจาทิฯ