อีสกฺกโรติ พินฺทุโลโป, ทฺวิตฺตํ, สามญฺเญน วิธานโตติ ปเรสํ วิเสสวิธานสพฺภาวมาหฯ คณิกาลยํ คณิกานํ เคหํฯ เนปถฺยมากปฺโปฯ ทตฺโตลทฺโธติ ปจฺจยสฺส กมฺมสาธนตฺตํ ทีเปตุํวุตฺตํฯ วินาลิงฺควจเนหิ ปาฏิปทิกตฺถํ นิทฺทิสิตุํ น สกฺกาติ ภาเวติ สพฺพลิงฺคสงฺขฺยาสมฺพนฺธโยคฺคปาฏิปทิกตฺถสามญฺเญ ปจฺจยนิมิตฺตตฺเตน คหิเตปิ สามญฺเญ จริตตฺถตฺตา ลิงฺควจนํ นปฺปธานนฺติ อิฏฺฐิอาวุธนฺตี อิตฺถิ นปุํสเกภาเว, ปากาติ พหุวจเนปิ ภาเว ภวติ เอวฯ

45. ทาธา

สปาทีหิ อปาทีหิจาติ ปาทิสหิเตหิ ปาทิรหิเตหิ จ ทาธาหิฯ

46. วมา

สาปานโทณิยนฺติ สารเมยานํ ภุญฺชนกอมฺพเณฯ ฐิตสุปาน วมถุวิยาติ ปวตฺตสุนขจฺฉทฺทนํ วิยฯ

47. กฺวิ

ยถาทสฺสนนฺติ อาจิกฺขตีติ โยชนาฯ เตน กุโตจิ ธาตุโตติฯ คณฺหนฺตีติ คห=อุปาทาเนจฺจสฺสฯ สลากาสทฺทสฺส สลากนฺติฯ สภาสอิจฺจสฺส อนฺตพฺยญฺชนโลเป สภาปกติโต ‘‘อิตฺถิ ยมตฺวา’’ติ (3-26) อาปฺปจฺจโยฯ ปภาตีติ อา=ทิตฺติยมิจฺจสฺสฯ

48. อโน

จลนาทีนํ สีลาทีสุ นิปฺผาทนตฺถํ วิสุํ สุตฺติตํ ปเรหิ, อิธ ปน พหุลํ วจเนเนวาติ ทสฺเสตุมาห- ‘จลนาทีสู’ติอาทิฯ

49. อิตฺถิ

กฺลิกยกิจฺจตฺร กการพหุตฺตา กการาติ พหุวจนํฯ ติติกฺขา อิจฺจาโท ติติกฺขนมิจฺจาทินา วิคฺคโห ‘‘อิตฺถิยมตฺวา’’ (3-26)ฯ อปริ ปฐิโตติ ธาตุปาเฐ อปริปฐิโตฯ ปาณิวิเสโสติ สตฺตวิเสโสฯ อิมินา จ ‘‘ยถากถญฺจิ นิปฺผตฺติ, รุฬฺหิยา อตฺถนิจฺฉโย’’ติ ทสฺเสติฯ

อาสิํ สายํ คมฺมมานายํ สญฺญาวิสเย ธาตูหิ ติปฺปจฺจโย กิจฺจปฺปจฺจโย จ ยถา สิยาติ ‘‘ติกิจฺจาสิฏฺเฐ’’ติ (7-2-3) สุตฺติตํ กจฺจายเนนฯ ตมิห สามญฺเญน วิธานาว สิทฺธนฺติ นิรูปยิตุมาห- ‘กจฺจายเนน ปเน’จฺจาทิฯ ตพฺพ อนียณฺย เตยฺย ริจฺจปฺปจฺจยานํ ‘‘เต กิจฺจา’’ติ (7-1-22) กิจฺจสญฺญํ วิธาย เสสานํ ‘‘อญฺเญกิตี’’ติ (7-1-23) กิตฺสญฺญา กตา กจฺจายเนนฯ เตนาห- ‘กิต สญฺโญ’ติฯ

ตพฺพาทิปฺปจฺจโย จ วิหิโตติ สกิยโวหาเรนาหฯ สกิย สตฺเถ อวุตฺตโทสํ [สุตฺตโทสํ] ปริหริตฺวา วกฺขมานนเยน ยุตฺยภาวา ตถา วิธาเน อยุตฺตตํ ทสฺเสนฺโต ‘นจาสิํ สาย’มิจฺจาทิมาหฯ คุหนํ, รุชนํ, โมทนนฺติ วิคฺคโหฯ สยนํ วา เสยฺยาฯ วชธาตุโน วสฺส พกาเรน ภวิตพฺพํ, โส กถํ ยกาเร ปรภูเต อสตีติ อาห- ‘จวคฺคพยญาติโยควิภาคา วสฺส โพ’ติฯ

51. กรา

ริริยปฺปจฺจเย อาทิรการสฺส อนุพนฺธตฺตา อาห- ‘อนฺตสราทิ โลโป’ติฯ

52. อิกิ

อถ สรูเปจฺเจตาวติ วุตฺเต- ‘กิริยตฺถสฺส สรูเป’ติ กถํ วิญฺญายติจฺจาห- ‘กิริยตฺถา’ติจฺจาทิฯ นนุ จ โล-ยํ กตฺตริ วิธีย มาโนกถเมตฺถ สิยาตฺยาห- ‘อกตฺตริปิ’จฺจาทิฯ อภิมโต กจฺจายนสฺสฯ ปฏิปาทยิตุมาห- ‘ตตฺถา’ติอาทิฯ กรณํ อุจฺจารณํ, อสฺส กโรติ สมาสวากฺยํฯ น หิ เอว ทีหิ กาโร วิหิโตติ อกฺขเร เหว การสฺส วิหิตตฺตา อกฺขรสมุทายโต น ปปฺโปตีติ ภาโวฯ อถ เจติ มตปฺปทาเนฯ เอวาทิสทฺทวาจกา เอวการาทโย สาธโวติ อถ มตนฺติ อตฺโถฯ

ตตฺถาติ ตถา อภิมเต ตสฺมิํฯ นิยมเหตุโน อภาวาติ อกฺขเรเหว การปฺปจฺจโย วิเธยฺโย น ปน เอวาทีหิจฺจสฺส นิยมสฺส โย เหตุ ตสฺส เหตุโน อภาวาฯ