35. อาสิํ

กาปนายมาสิํสา นาเมจฺจาห- ‘อปฺปตฺตสฺเส’จฺจาทิฯ กิริยา วิเสสกตฺตุวิสยาติ กิริยาวิเสสสฺส โย กตฺตา โส วิสโย ยสฺสา สา ตถา วุตฺตาฯ กิริยาวิเสสกตฺตุวิสยตฺตเมว ผุฏี กตฺตุมาห- ‘อสฺสา’อิจฺจาทิฯ อสฺสา ชีวนกิริยาย นนฺทน กิริยาย ภวนกิริยาย วา กตฺตา ตํกิริยํ สมฺปาเทนฺโต ภเวยฺย ภวตูติ อตฺโถฯ ชีวตุ นนฺทตุ ภวตูติ อาสิํสายํ ปโยเคน ชีวก นนฺทก ภวกสทฺทานํ ตํสมานตฺถตา ทสฺสิตาฯ

อเกเนวาสิํ สนตฺถสฺส คมิตตฺตาติ อาสิํสนา เอว อตฺโถ, ตสฺส อกปฺปจฺจเยเนว คมิตตฺตา อวโพธิตตฺตาฯ นาสิํ สนตฺถสฺส ปโยโคติ อาสิํสนา อตฺโถ ยสฺส ชีวตุ นนฺทตุ ภวตฺวิจฺจาทิโน สทฺทนฺตรสฺส, ตสฺส นปฺปโยโคติ อตฺโถฯ

36. กรา

กโรติ อตฺตโน ผลนฺติ การณํฯ

37. หาโต

ชหนฺติ อุทกนฺติ วีหีสุ หายนสทฺทสฺส ปวตฺตินิมิตฺตํ ทสฺเสติฯ ชหาติ ภาเว ปทตฺเถติ อิมินาปิ สํวจฺฉเรฯ ภาเวอิจฺจสฺสตฺถมาห ‘ปทตฺเถ’ติฯ นิปฺผตฺติมตฺตํ กิริโยปาทานนฺติ เกจิฯ

39. วิโต

นนุ จ วิโตติ ปญฺจมีนิทฺทิฏฺฐตฺตา ‘วิโต ปรสฺมา ญาอิจฺจสฺมา’ติ วตฺตพฺพํ กถํ วิปุพฺพาติ วุตฺตนฺติ อาห- ‘วิโต ปโร’อิจฺจาทิฯ วิปุพฺโพ ยสฺสโส วิปุพฺโพฯ วิสทฺทโต ธาตุมฺหิ ปรภูเต สติ วิสทฺโท ปุพฺโพ นาม โหตีติ อตฺโถฯ

40. กสฺมา

สพฺพํ ชานาติ, กาลํ ชานาตีติ วิคฺคโหฯ

41. กฺวจ

นามชาติคุณกิริยา ทพฺพสมฺพนฺธโต ปญฺจวิธตฺเตปิ กมฺมสฺส กฺริยตฺถสฺสาวธิรยมุปาทินฺโนติ กฺริยตฺถสมฺพนฺธา กิริยากมฺมสฺเสห คหณํฯ ตญฺจ นิพฺพตฺติวิกติปตฺติเภเทน ติวิธํ, ติวิธสฺสาปฺเยตสฺส วิเสสานุปานโต คหณนฺติ กเมนุทาหรนฺโต อาห- ‘กรกรเณ’อิจฺจาทิฯ

โลกวิทูติอาทิทสฺสนโต กฺวจิคฺคหเณ ปโยชนํ วตฺตุมาห- ‘กมฺมโต’จฺจาทิฯ นนุ จ กฺวจิคฺคหเณเนว ‘อาทิจฺจํ ปสฺสติ’จฺจาโทปิ (นิวตฺติ) วตฺตุํ สกฺกา กสฺมา ‘พหุลาธิการา’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘เตเน’จฺจาทิฯ เตนาติ เยน กฺวจิคฺคหณํ กุโตจิเยวาติ ทสฺสนตฺถํ กตํ เตนาติ อตฺโถฯ เตนาติ วา กฺวจิคฺคหเณนฯ อถ อาทิจฺจํ ปสฺสติจฺจาโท วิย กมฺมกราทีสุปิ นิวตฺติมทสฺเสตฺวา ‘กฺวจีติ กิํ กมฺมกโร’ติ กสฺมา วุตฺตนฺติ อาห- ‘ยชฺเชว’มิจฺจาทิฯ

ตสฺสาติ พหุลวจนสฺส, มหาธิการตฺตาติ มหาวิสยตฺตาฯ กุโตจิเยวาติ กุโตจิ ธาตุโตเยวฯ อเถห กสฺมา น โหติ เทวทตฺโต สยติ ทาตฺเตน ลุนาติ สุนขานํ ททาติ นครา อเปติ ถาลิยํ ปจติ มาตุ สรตี’’ติ, สพฺพเมเวทํ กิริยา (ยา) ภิสมฺพนฺธียตีติ ยทิเปวํ, ตถาปิ กมฺมตฺเตเนว ยํ วตฺตุ มิจฺฉิตํ น การกนฺตรตฺเตน นาปิ สมฺพนฺธภาเวน, ตสฺเสว กมฺมสทฺเทน คหณํ กมฺมวจนสามตฺถิยา, อญฺญถา สฺยาทิโตจฺเจว วเทยฺย กิํ กมฺมาติ วจเนนาติฯ

42. คมา

เวทนฺติ เอตฺถ อตฺถมาห วิตฺตินฺติ, ตุฏฺฐินฺติ อตฺโถฯ

43. สมา

ตญฺเจติ อุปมานสฺส ปรามาโสฯ เภเทน วิวรณนฺติ สมานาทีหีติ อวตฺวา เภเทน วิวรณํฯ ตุลฺยตายุปลพฺภมานสฺส สทิสาทิสทฺทวจนียตฺตา อวยวตฺถานุคเมนาตฺตโน-ภิเธยฺเย สทิสาทิสทฺทานมฺปวตฺติ เวทิตพฺพาฯ