31. กีจฺจ

กมฺมกโร ภริตพฺพตาเยจฺจาทินา กิริยาสทฺทตฺตํ ภจฺจสทฺทสฺส ทสฺเสนฺโต สญฺญาภาวมปากโรติฯ ‘‘สญฺญายํ ภรา’’ติ จ คณสุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํ, เตนาห- ‘สญฺญายํ ภรา’ติอาทิฯ

อภริตพฺพาปิจฺจาทินา อิทํ ทีเปติ ทุวิธา สญฺญาสทฺทา เกจิ ทจฺจนฺต วิคตาวยวตฺถา ยถา ฑิตฺถาทโย, เกจิทวยวตฺถานุคตายถา สตฺตปณฺณาทโย, ตตฺถ ภริยาสทฺทสฺส กมฺมมฺปวตฺตินิมิตฺตํ ‘ภริตพฺพา ภริยา’ติ, ยถา สตฺต ปณฺณานิ อสฺสาติ สมฺพนฺโธ ปวตฺตินิมิตฺตํ สตฺตปณฺณสทฺทสฺส, เอตญฺจ ปวตฺตินิมิตฺตํ สทฺทนิปฺผตฺติกิริยายเมโวปทิสียเต, กฺวจิเทว ตฺวตฺถวิเสเส สตฺยสติ วา ตสฺมิํ นิมิตฺเต สทฺโท วตฺตตี’’ติฯ โอการสฺสาติ ‘‘ยุวณฺณานเม โอปฺปจฺจเย’’ติ (5-82) กตโอการสฺสฯ

32. คุหา

สทฺทิกานนฺติ ปาณินิยกจฺจายนาทิเวยฺยากรณานํฯ เปสนํ สกฺการปุพฺพกํ วา นิโยชนํฯ กามจารานุญฺญาติ กตฺตุมิจฺฉโต ยถิจฺฉ มนุชานนํ อติสคฺโคนามาติ อตฺโถฯ นิมิตฺตภูตสฺสาติ ‘‘โภตา กโฏ กตฺตพฺโพ’จฺจาทีสุ กฏกรณาทิโน การณภูตสฺสฯ

นนุ จ สามญฺเญน วิหิตา เอ(เต), ตถา จ สติ วิชฺฌตฺถวิหิ เตหิ เอยฺยาทีหิ เต พาธียนฺติจฺจาห- ‘นเจ’จฺจาทิฯ วิธิวิเสสตฺเต ปีติ วิธานํ วิธิ นิโยชนํ กิริยาสุ พฺยาปารณา, ตสฺส วิธิโน เปสาทีนํ วิเสสตฺเตปิ, นาวสฺสนฺติอาทิ ชยาทิจฺจพฺยาขฺยานํ นิสฺสาย วุตฺตํ, วุตฺตญฺหิ เตน ‘‘กิมตฺถํ เปสาทีสุ กิจฺจสญฺญิโน ตพฺพอนียณฺยตฺยปฺปจฺจยา วิธียนฺเต, น สามญฺเญน ภาวกมฺเมสุ วิหิตา, เอวเมเต [วิหิตาเอว, โว-กาสิกาวุตฺติ] เปสฺวาทีญฺญสฺวตฺร จ ภวิสฺสนฺตีติ วิเสสวิหิเตน วิธฺยาทีสุ ปจฺจเยน พาธียนฺเต, วาสรูปวิธินา ภวิสฺสนฺติ เอวญฺจรหิ เอตํ ญาเปติ ‘อิตฺถีอธิการโต ปเรน วาสรูปวิธิ นาวสฺสมฺภวตี’ติ [กิมตฺถมิจฺจาทิ โจทฺย, วิจสสวิหิเตจฺจาทิ ปริหาโร, กิจฺจา หิ สามญฺเญน วิหิตา, ปญฺจมี ตุ เปสาทินาตฺถวิเสเสน, อโต เตน วิเสสวิหิเตน กิจฺจา เปสาทิวิสเย พาธีเยรนฺติ ปุนพฺพิยเต, วาสรูเปจฺจาทินา ปริหารํ วิฆฏยติฯ เอวํ จรหิจฺจาทินา เปสาทีสุ กิจฺจวิธานสฺส ญาปกตฺตํ ทสฺสยติฯ (ชินินฺทพุทฺธินุ 21 ส)]ฯ

อสรูปวิธิ อสรูปาปวาทปฺปจฺจโย วา วิกปฺเปน พาธโก โหติ อุสฺสคฺคสฺสาติ เอตํ อวสฺสํ น โหตีติ ญาปนตฺถมฺปิ น วิธียเตติ โยชนาฯ ‘‘วา-สรูโป-นิตฺถิยํ’’ติ (ปา, 3-1-94) ปรสุตฺตํฯ ธาตฺวธิกาเรวิหิโต อสรูโป อปวาทปฺปจฺจโย อุสฺสคฺคสฺส พาธโก ภวติ อิตฺถิ อธิกาเร วิหิตปฺปจฺจยํ วชฺชยิตฺวาติ อตฺโถฯ เหฏฺฐา วุตฺตานุสาเรเนทํ วิญฺญาตพฺพํฯ

โภตา ขลุ กโฏ กาตพฺโพจฺจาทิ เปสเนฯ ตฺวยา กโฏ กาตพฺโพติ อนุญฺญายํฯ ปตฺตกาเล ปรมุทาหรณํฯ เอตฺถ ปน กฏกรเณ กาลาโรจนมตฺตเมว วิญฺญายติ, น เปสาทิฯ ‘‘สตฺตฺยรเหสฺเวยฺยาที’’ติ (6-11) สุตฺตํ วิเสสวิหิตํ, เตนาห- ‘สามญฺญ วิธานโต’จฺจาทิฯ สตฺติวิสิฏฺเฐจฺจาทินา วุตฺตมตฺถํ วิวรติ ‘สตฺตี’ติอาทินาฯ กถํ สตฺติวิสิฏฺฐตา กตฺตุโนติ อาห- ‘ตํโยคา’ติฯ ตาย สตฺติยา โยโค ตํโยโคฯ อวสฺสกาธมีณตาวิสิฏฺเฐ ตุ กตฺตริ กิจฺจานํ ตทญฺเญสญฺจ ภาวาย วิสุํ- สุตฺติตํ, เตน, วุตฺตํ ‘อาวสฺสกาธมีณตา วิสิฏฺเฐว กตฺตรี’ติฯ สพฺพตฺเถเวตฺถ ‘อุทฺธํ มุหุตฺตโต’ติอาทินา เอเกกมุทาหรณํ กเมน ทสฺสิตํฯ โภตา รชฺชํ กาตพฺพนฺติ อรเห, ภวตา รชฺชํ กาตพฺพนฺติ อตฺโถฯ ภวํ อรโหติ ปน อรหกตฺตุตฺตปฺปกาสนตฺถํ วุตฺตํฯ เอวมุปริปิฯ สพฺพเมตํ พหุลคฺคหณานุภาเวเนติ วิญฺเญยฺยํฯ

33. กตฺต

คเลโจปโกติ อโลปสมาโสฯ อภิมโต ปเรหิฯ อรหาทีสุ วิหิตปฺปจฺจเยหีติ ‘‘สตฺตฺยรเหสฺเวยฺยาที’’ (6-11) จ ‘‘สีลาภิกฺขญฺญาวสฺสเกสุ ณี’’ติ (5-53) จ อรหาทีสุ วิหิตปฺปจฺจเยหิฯ อุปาทานสีโล สิกฺขาปนสีโลฯ มุณฺฑนํ ธมฺโม สภาโว เยสํ เต มุณฺฑนธมฺมาฯ วธุํ กตปริคฺคหํ สาวิฏฺฐายนา มุณฺฑยนฺติ เอเตสํ กุลธมฺโมฯ