4. ปุพฺโพ

วตฺตเตติ อตฺถวสา วิภตฺติวิปริณาเมน วตฺตเต, นนุ เจตฺยาทิโจทนา, เนสโทโสจฺจาทิ ปริหาโร, โทสาภาเว การณ มาห-‘โยโย…เป.… ปตียเต’ติ, วุตฺตํ สมตฺเตติ-‘นหิ’จฺจาทินา, นนุ จ ปุพฺพสทฺโท ยเมกตฺตา เอกํ ปุพฺพมาจิกฺขติ น สกลนฺติ กถํ ‘‘ปุพฺโพ’ติ วุตฺเต โยโยติ ญายติ ‘โยโย ปุพฺโพ’ติ จ วุตฺเต ‘เตสุ ทฺวีสุ’ติ เอตฺถ’ทฺวีสุ ทฺวีสุ’ติ อิทํ กถํ สุเขเนว ปตียเต ตทิทมสิทฺเธนาสิทฺธสาธนนฺติ อาสงฺกิย ตทภาวมุพฺภาวีย ปุพฺพ สทฺทสฺส วิจฺฉาคมกตฺตมวคมยิตุมาห-‘นเจท’มิจฺจาทิฯ ตํโยคาติ อุปจารวเสนาห, ตพฺพนฺตตายวาติ อตฺถิยตฺเถ อปฺปจฺจยวเสน, เอวมุปริปิฯ

5. ปโร

เสสมิจฺจาทินา‘เตสุ ทฺวีสูติ สวณฺณสญฺญเกสุ ทฺวีสุ’ อิจฺจาทิ กมติทิสฺสติฯ ลหุสญฺญา รสฺสสฺส, สํโยคปุพฺพสฺส รสฺสสฺส ทีฆสฺส จ คุรุสญฺญา น วตฺตพฺพา… อุจฺจารณวเสเนวานฺวตฺถสญฺญาติ วิญฺญายติ, ปุพฺพาจริยวเสน วา อิหาวุตฺตาวเสสสญฺญาวิยฯ

6. กาทโย

เกวล พฺยญฺชนานมตฺถปฺปกาสตฺตาภาวา สรานมตฺถปฺปกาสเน อจฺจนฺโตปการา พฺยญฺชนาติ ‘เอเตหี’ติ กรณตฺเตน วุตฺตํ, เตนาห ‘สราน’มิจฺจาทิฯ วิปุพฺพา ‘อญฺช-พฺยตฺติยํ’ตีมสฺมา กรเณ อนปฺปจฺจเย รูปํ, นปุํสกตฺตมฺปิสฺสาวคมยิตุํ ‘อุปการกานี’ติ วุตฺตํ, พฺยญฺชนตฺตํ ทิฏฺฐนฺเตน ผุฏยติ ‘ยถา’อิจฺจาทินา, ยถา โอทนสฺสุปการกานิ สูปาทีนิ พฺยญฺชนานิ, ตถา สรานมุปการกานีติ อธิปฺปาโย, พฺยญฺชนมฺปน อทฺธมตฺติกํ, วุตฺตํ หิ–

เอกมตฺโต ภเว รสฺโส, ทีโฆ มตฺตทฺวยายุโต;

ปฺลุโต ติมตฺโต วิญฺเญยฺโย, พฺยญฺชนํ ตฺวทฺธมตฺติกํติฯ

อนฺวตฺถาติ อนฺวตฺถโต, ‘อนฺวตฺถา พฺยญฺชนา’ติ สมฺพนฺโธฯ

7. ปญฺจ

สชาตฺยเปกฺขาย สมุทายวาจิตฺเตปิ กาทโยตี อนุวตฺตนโต วคฺคสทฺเทน กขคฆญาทโยว คยฺหนฺติ, ปญฺจ ปริมาณมสฺส ปญฺจโกวคฺโค, ‘‘ตมสฺส ปริมาณํ ณิโก จา’’ติ (4-41) โก, สุตฺเต อาทิภูโต ปญฺจสทฺโท ปญฺจสงฺขฺยาปริจฺเฉทํ กุรุมาโน มาวสานานํ วคฺคานํ พหุตฺตํ คเมตีติ ‘ปญฺจกา’ติ วุตฺตํ, วคฺคาติ พหุวจนโต ปจฺเจกนฺติ วิญฺญายติ, วชฺเชนฺติ ยการาทโยภิ วคฺคา, ปฐมกฺขรวเสน ปน กวคฺคาทิโวหาโรฯ

8. พินฺทุ

อเนกตฺถตฺตา ธาตูน มุจฺจารณตฺโถเปตฺถ คณฺหาตีติ นิปุพฺพา ตโต กมฺมนฺติ ตฺตปฺปจฺจเย ญฺญิมฺหิ ปาทิสมาเส ทีเฆจ รูปํ ทสฺเสนฺโต ‘รสฺสา’ติอาทีมาห, ปีฬนตฺถโต นิคฺคหนํ นิคฺคโห, ‘อิ-อชฺเฌน คตีสุ’อิจฺจสฺมา กตฺตริ [กมฺมนิ-อิติ วตฺตพฺพํ, อิตํ อุจฺจาริตนฺติ อตฺโถ] ตฺตปฺปจฺจเย อิตํ, นิคฺคเหน อิตนฺติ อมาทิส มาเส รูปํ ทสฺเสนฺโต ‘กรณํ นิคฺคเหน วา’ติอาทิมาห, ปจฺฉิมปกฺขํ สาเธตุมาห-‘วุตฺตํ หี’ติฯ

9. อิยุ

จตฺถสมาโสติ อิตรีตรโยคทฺวนฺทสมาโสฯ อตฺเตติ มุนิ สทฺทาทิวจนีเย อตฺเถ, นมตีตีมสฺเสตํ กมฺมํ,

ยํ สพฺพวจนํ สพฺพ, ลิงฺคํ สพฺพวิภตฺติกํ;

ตํ สพฺพตฺเถ นมนโต, วิทุํ นามนฺติ ตพฺพิทูฯ

อิธ นามสญฺญายาภาเวปิ อนฺวตฺถพลาเยว นามสญฺญา สิทฺธาติ (อาห) ‘อนฺวตฺถพฺยปเทเสนา’ติ, สฺยาทฺยนฺตปกติรูปนฺติ ปจฺจยา ปฐมํ กรียตีติ ปกติ, สา เอว รูปนฺติ ปกติรูปํ, สฺยาทฺยนฺตสฺส ปกติ รูปํ มุนิสทฺทาทิ สฺยาทฺยนฺตปกติรูปํ, อตฺถวนฺตมธาตุกมปฺปจฺจยมฺปาฏิปทิกํ, ปทํ ปทํ ปติ ปฏิปเท, ปฏิปทํ นิยุตฺตํ ปาฏิปทิกํฯ วิเสสเนนาติ สุตฺเต ‘นมสฺสนฺเต’ติ วุตฺเตน อิวณฺณุวณฺณานํ วิเสสเนนฯ อาขฺยาตสฺสาติ ปจติอาทิโนฯ อาทิมชฺฌวตฺติโนติ อินฺท อุทกสทฺทาทีนํ อาโท, ปขุมาทีนํ มชฺเฌจ วตฺติโนฯ