7. อาธา

ยถานนฺตรสุตฺเต อุปมาเน อุปเมยฺยสฺส มาณวกสฺส ปโยโค อุปปนฺโน, ตถาตฺราปิ ‘ปาสาเท กุฏิย’นฺติ โจปเมยฺยสฺสปโยโคติ อติทิสนฺโต อาห- ‘เหฏฺฐาวิเย’จฺจาทิฯ อุปมาเน อุปเมยฺยสฺสานนฺโตภาวาติ อตฺโถฯ นนุ กิมตฺถมิทมุจฺจเต ยวตาโย ปาสาเท อิวาจรติ โส ปาสาทมิวาจรตีติปิ วตฺตุํ สกฺกาติ นาตฺถเภโท-ญฺญตฺร วจนิจฺฉาเภทาติ ปุพฺเพเนเวตฺถาปิ อีโย สิทฺโธ, ตโต นาตฺโถ-เนน วจเนเน จฺจาสงฺกิยาห- ‘ยทิปิ’จฺจาทิฯ

8. กตฺตุ

เอตฺถ กตฺตุโตอิติ วจนา กมฺมาติ นิวตฺตเต, อายคฺคหณา อีโยฯ กทา ปน กตฺตุวิเสโส-วสียติจฺจาห-‘ยตฺถฺยาทิสทฺทสมานาธิกรณตฺเต’ติอาทิฯ ปพฺพตายติ หตฺถิจฺเจวมาทินา หตฺถฺยาทิ สทฺเทน สมานาธิกรณตฺเต สตีติ อตฺโถฯ

9. ฌตฺเถ

โกยํ จฺยตฺโถจฺจาสงฺกิย ‘‘อภูตตพฺภาเว กราสภูโยเค วิการาจี’’ติ (4-119) จีสฺส อภูตตพฺภาเว กราทิโยเคสติ วิธานา ‘อภูตตพฺภาโว กราทิวิสิฏฺโฐ’ติ อาหฯ อภูต ตพฺภาวสฺส กราทิวิสิฏฺฐตฺตา กโรตฺยตฺถนิวตฺติยาวสฺสํ ปาณินิยา วิย ภุวิคฺคหณํ กตฺตพฺพมญฺญถา กโรตฺยตฺเถปิ สิยาตฺยาสงฺกิย นิวตฺติเหตุมาห- ‘เตเนวา’ติอาทิฯ เยเนว กโรตฺยาทิวิสิฏฺโฐ อภูตตพฺภาโวจฺยตฺโถ เตเนว เหตุนาติ อตฺโถฯ ภวตฺยตฺเถ-เนน การเณน ลทฺเธ กโรตฺยตฺโถปฺยนิฏฺโฐ ลพฺภติจฺจาสงฺกิย ตนฺนิวตฺติมฺปฏิปาทยมาห- ‘กโรตฺยตฺเถ’จฺจาทิฯ อธวลํ ธวลํ กโรติ ธวลีกโรติจฺเจว จีปฺปจฺจเย กตฺตพฺเพ กมฺเมเนว กโรติสฺสาภิสมฺพนฺธสฺส ทิฏฺฐตฺตาติ อตฺโถฯ การณนฺตรมาห- ‘อิห เจ’จฺจาทิฯ อิติสทฺโท เหตุมฺหิ ยสฺมา อิห กตฺตุโตติ วตฺตเต ตโตเจติ อตฺโถฯ

อสตฺยตฺถสฺส ปน ภวตฺยตฺเถเยวานฺโตภาวา น ตนฺนิวตฺติ ปฏิปาทิตาฯ ตปฺปกรเณติ ธาตุปฺปจฺจยปฺปกรเณฯ ทฺวิพฺพจนนฺติ ปฏอิจฺจสฺส ทฺวิพฺพจนํ ตโต ‘‘ทิสฺสนฺตญฺเญปิ ปจฺจยา’’ติ (4-120) ราปฺปจฺจโยฯ ‘‘รานุพนฺเธนฺตสราทิสฺสา’’ติ (4-132) อนฺตสราทิสฺส โลโปฯ จฺยนฺตา ปจฺจยาภาวตฺถํ- ‘อจีโต’ติ ปจฺจยวิธานสุตฺเต ปฏิเสโธ น กโต, เตนาห-‘อจีโตติ ปฏิเสธาภาวา’ติฯ จีติ ภุโสอิติ

ปฐมนฺตาจี ฯ ณาทิวุตฺติตฺตา ‘‘เอกตฺถตาย’’นฺติ (2-119) วิภตฺติโลโปฯ อิเหเจติ ‘จฺยตฺเถ’’ อิตีมสฺมิํเยวฯ น จ วุจฺจเตติ สมฺพนฺโธฯ

10. สทฺทา

นนุ จ อสติ สุตฺเต ทุติยาคฺคหเณ ทุติยนฺเตหิจฺจายํ วิเสโส กุโต ลพฺภเต เยน ‘สทฺทาทีหิ ทุติยนฺเตหี’ติ วิวรณํ กตนฺติ สจฺจํ, ตถาปิ ปจฺจยวิธิมฺหิ ยุตฺเตปิ ปญฺจมิยา นิทฺเทเส ‘สทฺทาทีนี’ติ ทุติยาโยปาทานสามตฺถิยา ตถา วิวรณํ กตํฯ

สพฺพตฺถาติ ‘‘ตมธีเต ตํ ชานาติ กณิกาจา’’โท (4-14) สพฺพตฺถฯ กิริยาวาตฺยวธารเณน ยํ พฺยวจฺฉินฺนํ, ตมุปทสฺเสนฺโต อาห- ‘น กาเล’จฺจาทิฯ ยทีปิ อธีเตจฺจาทีสุ วตฺตมานกาเลน กตฺตุนา เอกวจเนน จ นิทฺเทโส, ตถาปิ เตสมปฺปธานตฺตา อญฺญสฺมิมฺปิ ภูตาทิเก กาเล กมฺมาโท สาธเน พหุวจเนน จ ปจฺจโย สิยา เอเวติ ภาโวฯ

นนุ จ ‘‘ธาตฺวตฺเถนามสฺมี’’ติ (5-12) อิปฺปจฺจเย ปตฺเต-ยมารพฺภเต อสฺสปิ ธาตฺวตฺเถเยว วิธานํ, ตโต จ สทฺทาทีหิ ธาตฺวตฺเถ อิปฺปจฺจเยน น ภวิตพฺพํ, ทิสฺสเต จ อิปฺปจฺจยปโยโคจฺจาสงฺกิย ‘นายมิปฺปจฺจยสฺส พาธโก’ติ ปฏิปาเทตุมาห- ‘ธูวํ กโรติ’จฺจาทิฯ นานาภินฺนํ วากฺยํ นานาวากฺยํ, ตสฺส ภาเวน, เตน ภินฺนวากฺยภาเวนายสฺส อิปฺปจฺจยสฺส จ สมุจฺจยโตติ อตฺโถฯ ‘‘ธาตฺวตฺเถนามสฺมี’’ตฺเยกํ วากฺยํ, ‘‘สทฺทาทีนิ กโรตฺย’’ปรํฯ เอตานิ ทฺเว ภินฺนวากฺยานิ- ‘ธาตฺวตฺเถ นามสฺมา อิปฺปจฺจโย ภวติ, สทฺทาทีนิ กโรติจฺจสฺมิํ อตฺเถ อาโย ภวตี’ติ ปจฺเจกมาขฺยาตาเปกฺขาย วากฺยปริสมตฺติยา ภินฺนตา, อภินฺเน หิ กิริยาปเทกวากฺยตา, ภินฺเนตุ นานาวากฺยตา, นานาวากฺเย จ สติ สมุจฺจโยฯ น หิ สามญฺญวิเสสภาเวน วิธานเมว พาธาเหตุ, กิญฺจรหิ เอกวากฺยตาปิ, ตํ ยถา-‘พฺราหฺมณานํ ทธิ ทิยฺยตํ, ตกฺกํ โกณฺฑญฺญาเย’ติฯ