107. อชฺช

นิมิตฺตนิมิตฺตีนนฺติ การณการิยานํ, สมาเนติ สาธารเณฯ สมานเมว โพเธติ ‘ตํยเถ’จฺจาทินาฯ เอตฺถ ปน มมฺมตาฬนํ นิมิตฺตํ ปาณ หรณํ นิมิตฺตี, ตสฺสาติ อนชฺชตนสฺสฯ อุปริ ตฺยาทิกณฺเฑ กรหสทฺโท ตุ จิสทฺทสํยุตฺโตว ทิสฺสติ กรหจีติฯ

110. ธาสํ

สงฺขฺยาวาจิโน สทฺทา สงฺขฺยาสทฺเทน คหิตาติ อาห- ‘อตฺเถ’จฺจาทิฯ ปกาโร ทพฺพคุณธิสโยปิ อตฺถิ, ตตฺถ ยทิ โสปิ คยฺเหยฺย ทพฺพ คุณานํ ลิงฺคสงฺขฺยาหิ โยคา ธาปฺปจฺจยนฺต(มฺปิ ตพฺพิสโยเยเวติ) [เจตฺถ (โปตฺถเก] (ปการวาจกลิงฺคสงฺขฺยาหิ โยคา) อลิงฺคมสงฺขฺยญฺจ [ธาปฺปจฺจยนฺตมลิงฺคมสงฺขฺยญฺจ-อิติ กาสิกาวุตฺติปญฺชกายํ] น สิยา, เอวญฺจ สตฺยพฺยยตฺตมภิมตนฺตสฺส น สิยา, ตญฺจิฏฺฐํ, กิริยาวิสเย ตุ ตสฺมิํ คยฺหมาเน เอกธาภุญฺชติ ทฺวิธาภุญฺชติ ทฺวิธาคจฺฉติจฺจาโท โภชน คมนาทิกิริยาย สพฺพถา ลิงฺคสงฺขฺยาหิ โยคาภาวา ยถาวุตฺต โทโส น สิยาติ ปาณินียวุตฺติกาเรน ชยาทิจฺเจน กิริยา วิสโยเยเวตฺถ ปกาโร คหิโตฯ ตมฺปติ อาห- ‘ทพฺเพ’จฺจาทิฯ กสฺมา ปเนวมาหาติ อาห- ‘นวธาทพฺพ’มิจฺจาทิฯ ‘‘นวธา ทพฺพํ, พหุธา คุโณ’’ติ เวเสสิกานํ สงฺเกโตฯ

ตตฺถ ปุถพฺยาโปเตโชวายฺวากาสกาลทิสาตฺตมนานีติ นว ทพฺพานิฯ รูป รส คนฺธ ผสฺส สงฺขฺยาปริมาณ ปุถุตฺตสํโยควิภาค ปรตฺตาปรตฺตพุทฺธิสุขทุกฺเขจฺฉาโทสปยตนา จ คุณา, จสทฺเทน คุรุตฺต ทวตฺตสิเนหสงฺขารธมฺมาธมฺมสทฺทา เจติ จตุพฺพีสติ พหุธา คุโณฯ อตฺราปิ ยถาวุตฺตกาสิกาวุตฺติยา ปญฺจิกากาเรน ชินินฺทพุทฺธินา นวธา ทพฺพํ พหุธา คุโณตฺยตฺราปิ ‘‘กิริยาชฺฌาหริตพฺพา นวธา ทพฺพํ พหุธา คุโณ อุปทิสียติ วิญฺญายติ พฺยาขฺยายเต วิชฺชเตวา’’ติ กิริยาวิสโยเยว ปกาโร ปฏิปาทิโต, ปโยคทสฺสนโต พฺยวจฺเฉชฺชภาวา สพฺพตฺถ กิริเยเวติ วิเสสโนปาทานมยุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ

นวธา ทพฺพํ พหุธา คุโณติ ปโยคทสฺสนโต ทพฺพคุณวิสยานมฺปการานํ คยฺหุปคตฺตา พฺยวจฺเฉทยิตพฺพานํ ทพฺพคุณวิสยานมฺปการานํ ภาวา สพฺพสฺมิํ ทพฺพคุณวิสเย ชินินฺทพุทฺธินา วุตฺตนเยน กิริยา อตฺเถวาติ กิริยาวิสโยว ปกาโร คยฺหตีติ วุตฺติการ ปญฺชิกาการานํ วิเสสโนปาทานมยุตฺตนฺติ อตฺโถฯ

ตโตเยวาติ ยโต วิเสสโนปาทานมยุตฺตํ ตโตเยว ทฺวีหิจฺจาทิกมาเหติ อตฺโถฯ อยเมตฺถาธิปฺปาโย ‘‘ทฺวิธา กโรตีติ กิริยาปโยเคปิ ปกาโร ทพฺพคุณวิสโย… ทพฺพวิสยสฺส คุณวิสยสฺส วา ทฺวิธาภาวสฺส กรียมานตฺตา, นตุ กิริยาวิสโย… ทฺวิธาภาวสฺส กรณกิริยาวิสยสฺเสตฺถ วตฺตุมนิจฺฉิตตฺตาฯ ตโตเยว กิริยาปกาโรปาทาเน [ปกาโรติสยเน (โปตฺถเก)] อตฺร ธาปฺปจฺจยนฺตปฺปโยโค น สิยาติ วิญฺญาเปตุํ ‘ทฺวีหิ’จฺจาทิกมาเห’’ติ เตนาห‘อตฺเร’จฺจาทิฯ

ทพฺพคุณวิสเย ปกาเร คยฺหมาเน โยยํ โทโส สมฺภาวิโต ปเรหิ, ตํ ทานิ นิรากตฺตุมาห ‘สติปิเจ’จฺจาทิฯ สภาวโต อลิงฺคมสงฺขฺยญฺจาติ สมฺพนฺโธ, สงฺขฺยนฺตราปาทเน คมฺยมาเน ธาปฺปจฺจโย วิหิโต ปาณินิเยหิ, ตทาห- ‘ทพฺพสฺเส’จฺจาทิ สงฺขฺยานฺตราปาทเนปีติ ปุพฺพํ ยา ววตฺถิตา สงฺขฺยา, ตโต- ญฺญํ สงฺขฺยานฺตรํ ตสฺสาปาทนํ กรณํ สงฺขฺยนฺตราปาทนํ, ตสฺมิมฺปีติ อตฺโถฯ

113. ตพฺพ

โส ปกาโร อสฺสาติ ตพฺพา, ตสทฺเทน ปการสฺส ปรามฏฺฐตฺตา ตพฺพตีเตตฺถ ปการวตีติ อตฺโถ วุตฺโตติ อาห- ‘ตสทฺเทเน’จฺจาทิฯ ปการวตีติ ปการวติ อตฺเถฯ มุทุปฺปการวา มุทุชาติโยฯ

115. กติ

กิํ สงฺขฺยานมฺปริมาณเมสนฺติ อตฺเถ ‘‘กิมฺหา รติ รีวรีวตก ริตฺตกา’’ติ (4-44) สุตฺเตน รติปฺปจฺจยํ วิธาย กตีติ สิทฺธตฺตา วุตฺตํ- ‘สงฺขฺยาปริมาณวิสเย สาธิตตฺตา’ติ, กติ จ โส สงฺขฺยา ปริมาณวิสยตฺตา สงฺขฺยา เจติ กติสงฺขฺยา, ตายฯ