97. อภฺยา

นนุ จ กิํ อิมินา สุตฺเตน, ปญฺจมฺยนฺตา ‘‘โต ปญฺจมฺยา’’ติ (4-95) ภวิสฺสติ, อปญฺจมฺยนฺตาตุ ‘‘อาทฺยาทีหี’’ติ (4-98) เนตเทวํ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘โต ปญฺจมฺยา’’ติ (4-95) ปกติวิเสสานมปรามาสโต กุโตจิ ปญฺจมฺยนฺตา โหตุ, อปญฺจมฺยนฺตา ปน ‘‘อาทฺยาทีหี’’ติ สุตฺเต สสงฺขฺยสฺสาทิสทฺทสฺส คหเณน ตํสทิสา สสงฺขฺยาเอโวปลกฺขียนฺตีติปิ วิญฺญาเยยฺย ตโต อปญฺจมฺยนฺเตหิ อภฺยาทีหิ โต น สิยาติ อภิโตจฺจาทิ น สิชฺฌตีติ ‘‘อภฺยาทีหี’’ติ สุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

98. อาทฺยา

นนุ จ โตอิจฺเจว สามญฺเญน สุตฺติเต ยโตกุโตจิ ปญฺจมฺยนฺตา วา อปญฺจมฺยนฺตา วา พหุลํ วา โตมฺหิ อิฏฺฐปฺปสิทฺธีติ กิํ อาทฺยาทีหีติ สุตฺเตนาติ สจฺจํ, ตถาปิ วิภาเคน ทสฺสิเต วิภาคโส วิเสสาวสาโย สิยาติ น โทโสติฯ ยนฺติ ปฐมนฺตา โตมฺหิ ยโตฯ

100. กตฺเถ

ปุพฺเพเนวาติ ‘‘สพฺพาทิโต’’ (4-99) จฺจาทินาวฯ เอตสฺสาติ เอตสทฺทสฺส, อิมสฺสาติ อิมสทฺทสฺสฯ

101. ธิ

วาวิธานาติ วิกปฺเปน ธิปฺปจฺจยสฺส วิธานาฯ

102. ยา

ยตฺราติ วุตฺเต ยตฺถาติ อุปฺปลกฺขิตเมว สิยาติ น วุตฺตํฯ เอวมุปริปิฯ

104. กุหิํ

หิญฺจนํ วิธียเต ‘‘หิํ หํ หิญฺจน’’นฺติ (2-5-9) สุตฺเตนฯ หิญฺจิอาทีนนฺติ หิญฺจิทาจิรหจิอาทีนํฯ

105. สพฺเพ

เอตสฺมิํ กาเล เอกทาอิจฺจาทิ ทฏฺฐพฺพํฯ

106. กทา

กุทาสทฺโท จนํสทฺทโยเคว ทิสฺสติ กุทาจนนฺติฯ

107. อชฺช

นิมิตฺตนิมิตฺตีนนฺติ การณการิยานํ, สมาเนติ สาธารเณฯ สมานเมว โพเธติ ‘ตํยเถ’จฺจาทินาฯ เอตฺถ ปน มมฺมตาฬนํ นิมิตฺตํ ปาณ หรณํ นิมิตฺตี, ตสฺสาติ อนชฺชตนสฺสฯ อุปริ ตฺยาทิกณฺเฑ กรหสทฺโท ตุ จิสทฺทสํยุตฺโตว ทิสฺสติ กรหจีติฯ

110. ธาสํ

สงฺขฺยาวาจิโน สทฺทา สงฺขฺยาสทฺเทน คหิตาติ อาห- ‘อตฺเถ’จฺจาทิฯ ปกาโร ทพฺพคุณธิสโยปิ อตฺถิ, ตตฺถ ยทิ โสปิ คยฺเหยฺย ทพฺพ คุณานํ ลิงฺคสงฺขฺยาหิ โยคา ธาปฺปจฺจยนฺต(มฺปิ ตพฺพิสโยเยเวติ) [เจตฺถ (โปตฺถเก] (ปการวาจกลิงฺคสงฺขฺยาหิ โยคา) อลิงฺคมสงฺขฺยญฺจ [ธาปฺปจฺจยนฺตมลิงฺคมสงฺขฺยญฺจ-อิติ กาสิกาวุตฺติปญฺชกายํ] น สิยา, เอวญฺจ สตฺยพฺยยตฺตมภิมตนฺตสฺส น สิยา, ตญฺจิฏฺฐํ, กิริยาวิสเย ตุ ตสฺมิํ คยฺหมาเน เอกธาภุญฺชติ ทฺวิธาภุญฺชติ ทฺวิธาคจฺฉติจฺจาโท โภชน คมนาทิกิริยาย สพฺพถา ลิงฺคสงฺขฺยาหิ โยคาภาวา ยถาวุตฺต โทโส น สิยาติ ปาณินียวุตฺติกาเรน ชยาทิจฺเจน กิริยา วิสโยเยเวตฺถ ปกาโร คหิโตฯ ตมฺปติ อาห- ‘ทพฺเพ’จฺจาทิฯ กสฺมา ปเนวมาหาติ อาห- ‘นวธาทพฺพ’มิจฺจาทิฯ ‘‘นวธา ทพฺพํ, พหุธา คุโณ’’ติ เวเสสิกานํ สงฺเกโตฯ

ตตฺถ ปุถพฺยาโปเตโชวายฺวากาสกาลทิสาตฺตมนานีติ นว ทพฺพานิฯ รูป รส คนฺธ ผสฺส สงฺขฺยาปริมาณ ปุถุตฺตสํโยควิภาค ปรตฺตาปรตฺตพุทฺธิสุขทุกฺเขจฺฉาโทสปยตนา จ คุณา, จสทฺเทน คุรุตฺต ทวตฺตสิเนหสงฺขารธมฺมาธมฺมสทฺทา เจติ จตุพฺพีสติ พหุธา คุโณฯ อตฺราปิ ยถาวุตฺตกาสิกาวุตฺติยา ปญฺจิกากาเรน ชินินฺทพุทฺธินา นวธา ทพฺพํ พหุธา คุโณตฺยตฺราปิ ‘‘กิริยาชฺฌาหริตพฺพา นวธา ทพฺพํ พหุธา คุโณ อุปทิสียติ วิญฺญายติ พฺยาขฺยายเต วิชฺชเตวา’’ติ กิริยาวิสโยเยว ปกาโร ปฏิปาทิโต, ปโยคทสฺสนโต พฺยวจฺเฉชฺชภาวา สพฺพตฺถ กิริเยเวติ วิเสสโนปาทานมยุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ