อธิปฺปายตฺถ มาห- ‘อตฺถิวจนิจฺฉาย โย วิสโย ตสฺส นิยโม’ติฯ กติ ปยสมฺภเว น ปน โคมา รุกฺขวาติ โยชนา, เตหีติ ปสํสาปหูเตหิฯ กกุเท อาวตฺโต กกุทาวตฺโต, นินฺทิโต กกุทาวตฺโต อสฺส อตฺถีติ กกุทาวตฺตีฯ กถํ นินฺทิตตฺตมสฺสิจฺจาห-‘กกุทา วตฺโต’จฺจาทิฯ สํสตฺโต ทณฺโฑ อสฺส อตฺถิจฺจเนน เคหฏฺฐิเตน วิชฺชมาเนนปิ ทณฺเฑน ทณฺฑีติ นาภิธียตีติ วทติฯ ทพฺเพภิเธยฺเยติ ชาติสนฺนิสฺสยโคปิณฺฑอสฺสปิณฺฑาทิสงฺขาเต ทพฺเพ-ภิเธยฺเย, ภวํ ภเวยฺยาติ ยทากทาจิ ภวนฺโต ยทิ ภเวยฺยฯ

79. วนฺตฺว

ปญฺญวา ‘‘พฺยญฺชเน ทีฆรสฺสา’’ติ (1-33) รสฺโสฯ

80. ทณฺฑา

ทฺเว โหนฺตีติ อิโก อีเจติ ทฺเว โหนฺติ, เอกเมกํวาติ อุภินฺนํฯ วาสทฺโท ทฺเว โหนฺตีติ เอตฺถาปิ ทฏฺฐพฺโพฯ อุตฺตมีเณว ธนา อิโกติ คณสุตฺตํ วิวรติ ‘อุตฺตมีเณวา’ติอาทิฯ เกเนตฺถ สมาโสติ อาห- ‘สฺยาทิสฺยาทิเนกตฺถนฺติ สมาโส’ติฯ อุตฺตมีโณ ธนสามีฯ อสนฺนิหิเต อตฺถาติ คณสุตฺตํ, อสนฺนิหิเตตีมสฺส อตฺถํ วิวรติ ‘อปฺปตฺเต’ติฯ อสมฺปตฺเตติ อตฺโถฯ อสนฺนิหิเตติ จ อตฺโถ อิจฺจสฺส วิเสสนํฯ อตฺถนํ อสนฺนิหิเต อตฺเถ อาสิสนํ อตฺโถ, โส อสฺส อตฺถีติ อตฺถิโก อตฺถีฯ ตทนฺตาจาติ คณสุตฺตํ, อสนฺนิหิเตตฺยนุวตฺตเต, อสนฺนิหิโตปาธิกา อตฺถนฺตา จ อิก อีปฺปจฺจโย ภวตีตฺยตฺโถฯ วณฺณนฺตาอีเยวาติ คณสุตฺตํ, พฺรหฺมานํ เทวานํ วณฺโณติ วา สมาโสฯ หตฺถทนฺเตหิ ชาติยนฺติ คณสุตฺตํฯ

ชาติยนฺติ ปจฺจยวิเสสนํฯ วณฺณโต พฺรหฺมจาริมฺหีติ คณสุตฺตํฯ พฺรหฺมสทฺเทน นิยมวิเสโส วุจฺจติจฺจาห-‘วิชฺเช’จฺจาทิฯ ตสฺมิญฺจนิยมวิเสสจรเณ ติณฺณํ พฺราหฺมณาทีนเมวาธิกาโร, นสุทฺทสฺสาติ ทสฺเสนฺโต อาห- ‘ตญฺเจ’จฺจาทิฯ เตวณฺณิโก วณฺณีติ วุจฺจตีติ สมฺพนฺโธฯ ตีสุ วณฺเณสุ ภโว ตทนฺโตคธตฺตา เตวณฺณิโกติ ภวตฺเถ ณิโกฯ วณฺณสทฺโท พฺราหฺมณาทิวณฺณวจโนฯ ตตฺร พฺรหฺมจาริมฺหิตฺยเนน สุทฺโท พฺยวจฺฉิชฺชเตฯ

อถวา พฺรหฺมนฺติ นิพฺพานํ ตทตฺโถ คนฺโถปิ, ตํ พฺรหฺมํ นิพฺพานํ ธมฺมํ วา เตปิฏกํ จรตีติ พฺรหฺมจารี, ยติฯ ยตโยปิ หิ วณฺณีติ พฺรหฺมจาริโนติ วุจฺจนฺติฯ วณฺณีลิงฺคีติ หิ วุตฺเต ติลิงฺควาติ อตฺโถฯ วณฺณ สทฺโท ปเนตฺถ ยถาวุตฺต พฺรหฺมปริยาโยฯ โปกฺขราทิโต เทเสติ คณสุตฺตํฯ เทโส เจตฺถ ยตฺถ(ตฺถิ โปกฺขราทีนิ โส)ฯ ปทุมคจฺฉ โปกฺขรณีนํ วาจกสฺสาติ อิมินา ปทุมานิ อสฺสํ สนฺตีติ ปทุมินีติ โปกฺขรณีปิ วุจฺจตีติ ทสฺเสติฯ นาวา อตฺถีติ นาวิโก, ยาคเม นาวายิโกฯ สุขทุกฺขา อี, พลา พาหูรุปุพฺพา เจติ จ คณสุตฺตานิฯ

82. มุขา

อิหาปิ ปสชฺเชยฺย มธุ อสฺมิํ ฆเฏ อตฺถีติ เอตฺถาปิ ปโยเค มธุรนฺติ รปฺปจฺจโย ปาปุเณยฺย มธุมฺหิ อภิเธยฺยติ อธิปฺปาโยฯ น คจฺฉนฺตีติ นคาฯ ยชฺชปิ อูสวาจฺจาโท ปหูตาทิวิสยายาตฺถิตาย สมฺภโว, ตถาปิ ญุสาทิวโต ปจฺจย(ตฺถ)ตฺเตน วจนิจฺฉาภาวา ญุสวา ฆโฏจฺจาทิ น สิชฺฌติ ตสฺมา ปหูตาทิวิสยาตฺถิตาสมฺภเวปิ ตํวโต-ตฺถสฺส ปจฺจย(ตฺถ)ตฺเตน ญุสโร เทโสติ วตฺตุ มิจฺฉายํ ปจฺจโย ยถา สิยา อญฺญตฺรมาภวิจฺเจวมตฺโถ เวทิตพฺโพติ อาห- ‘อิติ’จฺจาทิฯ กุญฺชวาติเอตฺถ กุญฺชสทฺโท ติณลตาทฺยจฺฉาทิตปพฺพเตกเทเส วตฺตเตฯ

87. ปิจฺฉา

ปเรหิ วาจาสทฺทา อาโล วิหิโต นินฺทายํ, เนห ตเถติ โจทนมุพฺภาวยติ ‘นินฺทาย’มิจฺจาทินาฯ

88. สีลา

สีลมสฺส อตฺถิ, เกสา อสฺส สนฺตีติ วิคฺคโหฯ อณฺณา นิจฺจนฺติ นิจฺจวิธฺยุตฺถํ คณสุตฺตํฯ คาณฺฑีราชีหิ สญฺญายนฺติ สญฺญาวิสยนิยมนตฺถํ คณสุตฺตํฯ คณฺฑสฺส คณฺฑมิคสิงฺคสฺส อยํ คาณฺฑี, สา อสฺส อตฺถีติ คาณฺฑีโวฯ

90. สิสฺส

สมสฺส อตฺถีติ สุวามี,สํ สกิยํฯ