เมนู

69. ชนา

‘‘ตทสฺสฏฺฐานมีโย จา’’ติ (2-8-13) กจฺจายนสุตฺตสฺสาย มตฺโถ ‘‘ตทสฺสฏฺฐานมิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถ ฉฏฺฐิยนฺตโต อียปฺปจฺจโย โหตี’ติฯ เตน มทนสฺส ฐานํ มทนียํ พนฺธนสฺส ฐานํ พนฺธนียํตฺยาทิกํ สาเธนฺติฯ อิธ ปน ตถาวิธสฺสาภาวา กถํ ตํ สิชฺฌตีตฺยาสงฺกิย ‘มทนีย’นฺติอาทิกํ วุตฺตํ, ตํ ทสฺเสตุมาห- ‘มทนียาทิปฺปสิทฺธิยา’จฺจาทิฯ สาธนกฺกมํ ทสฺเสตุมาห- ‘เอวมญฺญเต’จฺจาทิฯ

ฐานนฺติ การณํฯ ‘‘อุปมตฺถายิตตฺต’’นฺติ (2-8-14) กจฺจายนสุตฺตสฺสายมตฺโถ ‘‘อุปมตฺเถ อายิตตฺตปฺปจฺจโย โหตี’’ติ เตน ธูโม วิย ทิสฺสตีติ ธูมายิตตฺตํ ติมิรมิว ทิสฺสตีติ ติมิรายิตตฺตํตฺยาทิกํ สาเธนฺตีติ วุตฺตนยเมวฯ ตมฺปิหจฺจาทิกํ ทฺวีสุ สาธนกฺกมทสฺสนํ, ธูโม วิย ทิสฺสตีติ ทสฺสิโต โย กมฺมตฺโถ โสปิ ธูมายีติ กตฺตุวเสน สกฺกา ปริกปฺเปตุนฺติ กตฺตุสาธนโต ธูมายิตสทฺทา สกตฺเถตฺตปฺปจฺจเยปิ ธูโม วิย ทิสฺสตีติ อตฺเถ อายิตตฺถปฺปจฺจเยปิ นาตฺถเภโท-ญฺญตฺรวจนิจฺฉาเภทาติ ทฏฺฐพฺพํ, ภาวตฺโถ ปน เตสํ ภาวปฺปธานวเสน ลพฺภติ, ธูมสฺเสว ทสฺสนนฺติ วิคฺคเห อายิตตฺเตน วาฯ

70. อิโย

อญฺญสฺมินฺติ อญฺญสฺมิมฺปิ อตฺเถ อิโยติ โยชนาฯ

74. กถา

ปวาเส ทูรคมเน สาธุ ปวาสิโก, อุปวาเส รตฺยโภชเน สาธุ อุปวาสิโกฯ

75. ปถา

ปเถ สาธุ อุปาการกํ ปาเถยฺยํ, มคฺโคปกรณํ, สปติมฺหิ ธน ปติมฺหิ สาธุ อุปกรณํ สาปเตยฺยํ ธนํฯ

77. ราโย

ตุมนฺตกิริยายาติ ฆาเตตุํ (ตฺยาทีตุ) มนฺตกิริยายฯ วา สทฺโท สมุจฺจโย, ฆาเตตุํ วาติอาทินา โยเชตพฺโพฯ

78. ตเม

อิติสทฺเทน พฺยวจฺฉินฺนมตฺถมุปทสฺสยมญฺญนาเปกฺขํ สปฺปธานํ มนฺตฺวาทิ วิธิมฺหิทมตฺถทฺวยํ พฺยาปารียติจฺจาห-‘เอตฺถ อสฺส อตฺถี’ติฯ นนุ จ ยํ ยสฺส โหติ ตํ ตสฺมิมฺปิ โหติ (ยํ ยสฺมิํ โหติ) ตสฺสาปิ ตํ โหติ เตเนว วุจฺจเต- ‘ฉฏฺฐีสตฺตมีนมวิเสโส’ติ, ตตฺรญฺญ ตรนิทฺเทเสเนว สิทฺเธ กิมตฺถมิห ฉฏฺฐีสตฺตมีนํ เภเทโนปาทานํ กรียตีติ วุจฺจเต-ยตฺราวยวาวยวิภาโว, ตตฺเถว ฉฏฺฐีสตฺตมีนมตฺถสฺส อวิเสโส [วตฺถุโต (โปตฺถเก)] ยถา ‘รุกฺเขสาขา รุกฺขสฺส สาขา’ติฯ สสฺสามิภาวชญฺญชนกภาวาโท ตุ นาวสฺสมาธาราเธยฺยภาโวติ ทฺวินฺนเมวตฺถานมุปาทานนฺติฯ

นนุ จ สมฺภเว พฺยภิจาเร จ สติ วิเสสนํ สาตฺถกํ ภวติ ยถา ‘นีลมุปฺปล’นฺติ, เนวาตฺถิตฺตสฺสาตฺถิ พฺยภิจาโร, ตถา จ วุตฺตํ- ‘น สตฺตํ ปทตฺโถ พฺยภิจรตี’ติ, ตสฺมา พฺยเวจฺเฉชฺชาภาวา นิรตฺถกมตฺถีติวิเสสนนฺตฺยาห- ‘ปทตฺถสฺเส’จฺจาทิฯ สตฺตายํ อพฺยภิจาเร ปีติ สมฺพนฺโธฯ กาลนฺตรา พฺยภิจารตฺถมตฺถีติวิเสสนนฺติ ทสฺเสตุมาห- ‘กาเล’จฺจาทิฯ

นนุ จ สุตฺเตสุ กาโล ปธานํ น โหติ, ‘‘เตน กตํ กีตํ’’ตฺยาทินา หิ ปจฺจยตฺโถ ทสฺสิโต, ตถา หิ กายิกํวาจสิกํ ตฺยาโท น กาลสมฺปจฺจโย, เอวมิหาปิ สตฺตามตฺเต ภวิตพฺพํ, อตฺถีติ ตุ วตฺตมานสตฺตาย เอว ปริคฺคโห กถมวสียเต เยน กาลวิเสสนํ สิยาติฯ สจฺจํ, กินฺตุ ปทตฺถสฺส สตฺตาพฺยภิจาราภาเวปิ อตฺถีติวิเสสโนปาทานสามตฺถิยาตฺร วิสิฏฺโฐ สตฺตา อตฺถีติ วิเสสนตฺเตโนปาตฺตา, น สตฺตามตฺตนฺติ ปตียเต, สา ปน วิสิฏฺฐา สตฺตา สมฺปติสตฺตา, อตฺถิ จ ตสฺสา พฺยภิจาโร สามญฺญสตฺตายาติ ยุชฺชเตว วิเสสนวิเสสฺสภาโวติ มญฺญเตฯ อุปาธีติ วิเสสนํฯ

น ภุญฺชติจฺจาทิวิยาติ ยถา น ภุญฺชตีติ นญฺสฺส ปฏิเสธตฺตา วิรุทฺธตฺถปทสฺส สนฺนิธาเน-ตฺถนฺตรสฺส ปฏิเสธรูปสฺสตฺถสฺสาวคติ ปทนิพนฺธนสฺส วิธิโน อพาธิกา ภวติ, ตมิวากฺยตฺโถฯ