57. กิมฺหา

สมุทาโย นาม ทฺวฺยวยโว วา สิยา พหุกาวยโว วา, ตตฺถ ทฺวฺยวยวสมุทายา นิทฺธารเณ สามตฺถิยา เอกสฺเสว นิทฺธารณํ วิญฺญายติ ตเมวานุสรติฯ พหุกาวยวสมุทายาปฺเย ‘กสฺส นิทฺธารเณ’ติ สุตฺเต เอกสฺสาติ วจนาภาเวปิ เอกสฺเสว นิทฺธารณํ วิญฺญาตพฺพํ เตเนว กตโร ภวตํ เทวทตฺโต’ตฺยาทิกมุทาหรณมทาสิฯ กตโร ภวตํ เทวทตฺโต กตโร ภวตํ กโฐตฺยาทฺยุทาหรณพหุตฺเตน นิทฺธารณวาจีนมพหุตฺเถปิ นิทฺธาริยมานวาจีหี’ติ พหุตฺเตน วุตฺตํฯ อปจฺจปรํปราย ปวตฺตํ โคตฺตํ วํโส, ตทภิ ธายิโน อปจฺจปฺปจฺจยนฺตาปิ อเภโทปจาเรน โคตฺตํ, เตวาปจฺจา ปจฺจวนฺตสมฺพนฺธทฺวาเรนาปจฺเจ ปวตฺตาติ สมฺพนฺธิสทฺทา ภวนฺติ, จรณสทฺทา จ กฐา โย กิริยาสทฺทา ภวนฺติ กฐาทีหิ วุตฺตชฺฌยนตฺถํ ยถา สกํวตจรณกิริยานิมิตฺตตฺเตนาชฺเฌตูสุ ปวตฺตาติ เตสํ สมฺพนฺธิสทฺทานํ เกสญฺจิ อตฺถสฺส กิริยาสทฺทานํ จาตฺถสฺส อสตฺยปิ ชาติตฺเต ชาตินิพนฺธนํ โลเก การิยมิฏฺฐํ ตทุตฺตํ ‘‘โคตฺตญฺจ จร- เณหิ สหา’’ติฯ ตตฺถาปิ ชาติตฺตมฺปริภาสิตํ, เตนาห- ‘กฐสฺส จรณตฺตา ชาติตฺตํ โคตตฺตา ชาติตฺต’นฺติ จฯ

58. เตน

โลกิยาติ ปรสทฺทสตฺถกาเร สนฺธายาหฯ อิห ตุ อวิเสเสน วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ นิรุตฺติยํ สามญฺเญน วุตฺตตฺตาติ โยชนาฯ สามญฺเญน วุตฺตาการํ ทสฺเสตุํ ‘กถ’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ เทเวหิ ทตฺโต พฺรหฺมุนา ทตฺโตติอาทีนิ กตฺตริ กรเณ วา วิคฺคหวากฺยานิฯ เทวทตฺโต เทวทตฺติโก เทวิโย เทวโลติอาทีนิ วุตฺติปทานิฯ

ตตฺถ นิรุตฺติปิฏกาคตานํ ‘เทวทตฺตา เทวทตฺติโก’ติอาทีนํ วุตฺติปทานมญฺญถา นิปฺผตฺติมุปทสฺสิย เทวโล เทวิโยติอาทีนมฺปน วจนนฺตเรเนว นิปฺผตฺติํ ทสฺเสตุํ ‘เทเวหิ ทตฺโต’ติอาทิ วุตฺตํฯ ปรสทฺทสตฺถการานมฺปิ เทวโล เทวิโยติ วจนนฺตเรเนว สาธนํ สาธนาการญฺจ เตสํ ทสฺเสตุํ ‘เกจีหี’ติอาทิ วุตฺตํฯ เอกเทสโตเยว ปจฺจยมิจฺฉนฺติ เตน เตสํ เทวโล เทวิโย ทตฺติ โลจฺจาทิ ภวติฯ กปฺปนาคารโวติ ทตฺตสทฺทโลปนาเมกเทสวเสน กปฺปนาคารโวฯ

59. ตสฺส

น จ สพฺเพติอาทินา พหุลาธิกาเร ผลํ วุตฺตํฯ ภาวสทฺโท กตฺถจิ กิริยายํ วตฺตเต ‘ภาเว อยํ วิธี’ติฯ กตฺถจิ อธิปฺปาเย ‘อยเมเตสํ ภาโว [ภาโวธิปฺปาโย]’ติฯ กตฺถจิ ปทตฺเถ ‘อิเม ภาวา’ติฯ กตฺถจิ สตฺตามตฺเต‘ติณานํ ภาโว’ติฯ เตนาห-‘ภาวสทฺทสฺเส’จฺจาทิฯ รูปสาธน ทฺวาเรนาติ ภาวสทฺทสฺส รูปสาธนทฺวาเรน, สปฺปนฺติ ปกาเสนฺติ อตฺถ มเนนาติ สทฺโทฯ โสว อภิธานํ อภิธียเต-เนนตฺโถติ กตฺวาฯ พุชฺฌติ อตฺถสรูปนฺติ พุทฺธิ, สาว ปตียเต-เนนาตฺโถ ปจฺเจติ อตฺถ มิติ วา ปจฺจโยติ วุจฺจติฯ