เมนู

50. สงฺขฺยา

สจฺจุตีสาสทสนฺตาย สงฺขฺยาย ปฐมนฺตาย อสฺมิํ สตสหสฺเส อธิกา สงฺขฺยาติ อตฺเถ โฑ ภวตีติ สุตฺตตฺโถฯ สจฺจุตีสา สทสนฺตาติ ปฐมาวจนํ ปฐมนฺตโต วิธิญาปนตฺถํฯ นนุ จ สุตฺเต ‘สตสหสฺส สตสหสฺเส โฑ’ติ น วุตฺตํ, ตถา สติ วุตฺติยํ กถํ ‘สตํ สหสฺสํ สตสหสฺสํ วา’ติ วุตฺตนฺตฺยาสงฺกิยาห-อุภยถาวคมา’ติอาทิฯ อุภยถาวคมาติ สตํ สหสฺสนฺติ จ สตสหสฺสนฺติ จ อุภยปฺปกาเรนาวคมา, อุภยถาวคโม ปโยค ทสฺสนญฺเจตฺถ เอวํ วิวรเณ การณนฺติ อธิปฺปาโยฯ ปจฺจยตฺเถน สมานชาติเย ปกตฺยตฺเถ สตีติ เยนเกนจิ สุวณฺณกหาปณาทินา ปจฺจยตฺเถน สมานชาติเยฯ สุวณฺณมาสกทีน [สุวณฺณกหาปณาทีนํ (โปตฺถเก)] มสมาน ชาติยานํฯ อเกวลํ โจทาหรณํ ทสฺเสตุํ ‘เอกวีส’นฺติ วุตฺตํฯ อนิปฺผนฺนตฺตา สทฺทานมิธ ปจฺจยคฺคหณปริภาสาวตาโร นตฺถิฯ

51. ตสฺส

นนุ จ สงฺขฺยาสทฺโท สงฺขฺยาเน สงฺเขฺยยฺเย จ วตฺตเต, กถเมตฺถ สงฺขฺยาเนวสิตา วุตฺติ เยเนวํ วิวรณํ กตมิจฺจาห- ‘ยทิปิ’จฺจาทิ, ปจฺจาสนฺนํ สงฺขฺยาสทฺทสฺสาติ อธิปฺปาโยฯ อิมินา จ กรณสาธโน-ยํ ปูรณสทฺโทติ วิญฺญาเปติฯ ยโตติ วุตฺตยํ สทฺทสมฺพนฺธินา ตํสทฺเทน เสติ อุลฺลิงฺคิตสฺส สงฺขฺยาติอตฺถมุปทสฺสิย สาเยว ปูรียเตตีมสฺส กมฺมภาเวน ติฏฺฐตีติ ทสฺเสตุํ เตน ปูรเณน ปูรียเต’ติ อาหฯ

สมฺปชฺชเตติ ปูรียเตตฺยสฺสตฺถมาจิกฺขติฯ อเนเนตํ ทสฺเสติ ‘‘(น) ฆฏิกาทีนมิว ทพฺพานํ ทพฺพนฺตเร นาติริตฺตีกรณํ สงฺขฺยาย ปูรณํ กิญฺจรหิ ตสฺส สมปฺปตฺติเยวา’’ติฯ

อถ กายํ วโจยุตฺติ ‘สาสงฺขฺยา ปูรียเต เยเน’ติ, ยาวตา สาติ ยสฺมา ปจฺจโย วิหิโต ตสฺส สงฺขฺยาสทฺทสฺส ปรามาโส ตสฺส จ ปูรเณน อเภโทจฺจาสงฺกิยาห- ‘อเภเทโนจฺจเต สงฺขฺยา ปูรียเต เยเนตี’ติ อภิธานาภิเธยฺยานมเภโทปจาเรน วุจฺจตีตฺยตฺโถ, สงฺเขฺยยฺยปูรเณ โฑ น โหตีติ วตฺวา ตทตฺถํ วิภาเวตุมาห- ‘ทฺวาทสนฺน’มิจฺจาทิฯ โส ฆโฏ ตาสํ ฆฏิกานํ ปูรโณ ทพฺพานํ ทพฺพนฺตเร นาติ ริตฺตีกรณวเสนฯ วีสติยา ปูรโณติอาทินา วิคฺคโหฯ

54. ฉา

กจฺจายเนน ‘‘ทฺวิตีหิ ติโย’’ติ (2-8-42) สุตฺเตน ทฺวิติสทฺเทหิ ติยปฺปจฺจยํ วิธาย ‘‘ติเย ทุตาปิ จา’’ติ (2-8-43) ทฺวิตีนํ ทุตาเทเสน ทุติยํ ตติยนฺติ จ ‘‘จตุเฉหิ ถฐา’’ติ (2-8-41) สุตฺเตน จตุโต ถปฺปจฺจยํ วิธาย ทฺวิตฺเตน จตุตฺถนฺติ จ นิปฺผาทิตํฯ อิธ ตถา ภาเวน กถํ เต สิชฺฌนฺตีติ อาสงฺกิย วุตฺติยํ ‘กถ’มิจฺจาทิ วุตฺตนฺติ ทสฺเสตุมาห ‘สงฺเขฺย’จฺจาทิฯ วุตฺติยํ ‘ทุติยสฺสา’ติอาทินา สุตฺเตกเทสา ทสฺสิตาติ ตานิ สมฺปุณฺณํ กตฺวา ทสฺเสตุํ ‘ทุติยสฺสา’ติอาทินา ‘จตุตฺถตติยาน’มิจฺจาทินา จ วุตฺตานิฯ

55. เอกา

สงฺขฺยาวจนสฺส คหเณ โก โทโสจฺจาห-‘สงฺขฺยาวาจิ’จฺจาทิฯ พหุตฺตวิสเย ปโยโค น สิยาติ สงฺขฺยาวจนสฺส เอกตฺเถ นิยตตฺตา วุตฺตํฯ เอกากีหิจฺจสฺส อตฺถมาจิกฺขติ ปธานภูเตเหว’จฺจาทินาฯ อุปปชฺชเก พหุตฺตวิสเย ปโยโคตฺยเปกฺขเตฯ