45. สญฺชาตํ

พุภุกฺขาปิปาสปฺปกตีหิ ขสนฺตาหิ อกมฺมวจนิจฺฉายํ ‘‘คมนตฺถา กมฺมกาธาเร จา’’ติ (5-59) กตฺตริ กฺเต ญิมฺหิ จ พุภุกฺขิโต ปิปาสิโตติ สิทฺเธปิ วตฺตมาเน ปโยคตฺถํ พุภุกฺขาปิปาสาติ ปาโฐฯ

46. มาเน

สพฺพมฺปริจฺเฉทรูปนฺติ อุมฺมานปริมาณาทิกํ สพฺพํ ปริจฺเฉทรูปํฯ ตตฺร จ อุจฺจตฺเตน มานมุมฺมานํ, สพฺพโต มานํ ปริมาณํฯ

47. ตคฺโฆ

‘‘ปมาณปริมาเณหิ สงฺขฺยายจาปิ สํสเย มตฺโตวตฺตพฺโพ’’ติ (5-2-37) ปาณินิยวตฺตพฺพการวจนํ, ตตฺถ ปมาณ มายาโมฯ สงฺขฺยายาติ ปญฺจมีฯ เอเตหิ สํสเย มตฺโต วตฺตพฺโพติ อตฺโถฯ วิทตฺถิมตฺตํ รตนมตฺตํ วาติอาทีนิ กเมน ตตฺโถทาหรณานิฯ

น วตฺตพฺพนฺติ ยถาวุตฺตวตฺตพฺพวจนํ ปฏิกฺขิปติฯ ปฏิกฺขิตฺเต ตสฺมิํ วิทตฺถิมตฺตํ รตนมตฺตํ วาติอาทิ(นา) ยํกิญฺจิ ทณฺฑปุพฺพณฺณาทิกํ [ปณฺณาทิกํ (โปตฺถเก)] สํสยิตํ, เตน มานสงฺขาตสฺส ปริจฺเฉทสฺสาภาวา กถเมเต ปโยคา สิยุนฺติ อาสงฺกิย ตตฺถ การณมาห- ‘ตถาภฺยูหนโต สิทฺธตฺตา’ติฯ ตถาภฺยูหนโตติ วิทตฺถิมานมฺปมาณมสฺส รตนมฺมาน มสฺสาตฺยาทินา เตนปฺปกาเรน อภฺยูหนโต อภฺยุปคมโตติ อตฺโถฯ สํสโย จ นาม อุภยปกฺขปรามสเน สติ สิยาติ ยถาวุตฺตมพฺภูหนํ สาเธตุมาห-นานฺตเรเน’จฺจาทิฯ ปกฺขทฺวเยหีติ วิทตฺถิ มานมสฺส รตนมฺมานมสฺสาติ เอวมาทิเกหิ ปกฺขทฺวเยหิฯ อภฺยูหนํ สํสยสฺสาติ คมฺยเตฯ ชณฺณุ มานมสฺส ชณฺณุตคฺฆํฯ

48. โณจ

ปุริโส ปมาณมสฺสาติ วิคฺคโหฯ

49. อยู

อุปาธฺยนฺตโรปาทานาติ ‘อํเส’ติ นิมิตฺตนฺตโรปาทานา นิวตฺตตีติ โยชนาฯ

50. สงฺขฺยา

สจฺจุตีสาสทสนฺตาย สงฺขฺยาย ปฐมนฺตาย อสฺมิํ สตสหสฺเส อธิกา สงฺขฺยาติ อตฺเถ โฑ ภวตีติ สุตฺตตฺโถฯ สจฺจุตีสา สทสนฺตาติ ปฐมาวจนํ ปฐมนฺตโต วิธิญาปนตฺถํฯ นนุ จ สุตฺเต ‘สตสหสฺส สตสหสฺเส โฑ’ติ น วุตฺตํ, ตถา สติ วุตฺติยํ กถํ ‘สตํ สหสฺสํ สตสหสฺสํ วา’ติ วุตฺตนฺตฺยาสงฺกิยาห-อุภยถาวคมา’ติอาทิฯ อุภยถาวคมาติ สตํ สหสฺสนฺติ จ สตสหสฺสนฺติ จ อุภยปฺปกาเรนาวคมา, อุภยถาวคโม ปโยค ทสฺสนญฺเจตฺถ เอวํ วิวรเณ การณนฺติ อธิปฺปาโยฯ ปจฺจยตฺเถน สมานชาติเย ปกตฺยตฺเถ สตีติ เยนเกนจิ สุวณฺณกหาปณาทินา ปจฺจยตฺเถน สมานชาติเยฯ สุวณฺณมาสกทีน [สุวณฺณกหาปณาทีนํ (โปตฺถเก)] มสมาน ชาติยานํฯ อเกวลํ โจทาหรณํ ทสฺเสตุํ ‘เอกวีส’นฺติ วุตฺตํฯ อนิปฺผนฺนตฺตา สทฺทานมิธ ปจฺจยคฺคหณปริภาสาวตาโร นตฺถิฯ

51. ตสฺส

นนุ จ สงฺขฺยาสทฺโท สงฺขฺยาเน สงฺเขฺยยฺเย จ วตฺตเต, กถเมตฺถ สงฺขฺยาเนวสิตา วุตฺติ เยเนวํ วิวรณํ กตมิจฺจาห- ‘ยทิปิ’จฺจาทิ, ปจฺจาสนฺนํ สงฺขฺยาสทฺทสฺสาติ อธิปฺปาโยฯ อิมินา จ กรณสาธโน-ยํ ปูรณสทฺโทติ วิญฺญาเปติฯ ยโตติ วุตฺตยํ สทฺทสมฺพนฺธินา ตํสทฺเทน เสติ อุลฺลิงฺคิตสฺส สงฺขฺยาติอตฺถมุปทสฺสิย สาเยว ปูรียเตตีมสฺส กมฺมภาเวน ติฏฺฐตีติ ทสฺเสตุํ เตน ปูรเณน ปูรียเต’ติ อาหฯ

สมฺปชฺชเตติ ปูรียเตตฺยสฺสตฺถมาจิกฺขติฯ อเนเนตํ ทสฺเสติ ‘‘(น) ฆฏิกาทีนมิว ทพฺพานํ ทพฺพนฺตเร นาติริตฺตีกรณํ สงฺขฺยาย ปูรณํ กิญฺจรหิ ตสฺส สมปฺปตฺติเยวา’’ติฯ