29. เตน

เอกีภาโวติ มุคฺเคหิ สํสฏฺฐานํ มาสานมิว มิสฺสีภาโวฯ เอโสติ สํสคฺโค, อุกฺกํเสนาติ อุกฺกํสาธาเนน [อุตฺกํสสาธเนน (โปตฺถเก)] จ ภวิตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธ ฯ สํสคฺคอุกฺกํสานํ สหภาวสฺส อเนกนฺติ กตฺเต การณมาห- ‘อสุจิทพฺเพ’จฺจาทินาฯ พฺยติเรกมาห- ‘นุกฺกํโส’ติ ยตฺถ สํสคฺครหิตํ เกวลมภิสงฺขตฺตมตฺถิ, ตตฺถ ปจฺจยมุทาหรเณน ทสฺเสตฺวา วิชฺชาย สห สํสคฺคสฺสาวิชฺชมานตฺเต การณํ วทติ ‘รูปี ธมฺมตฺตา’ติอาทิฯ รูปํ ภูโตปาทายเภทมสฺส อตฺถีติ รูปี, ฆตาทิ สํสฏฺฐํ ภตฺตาทิฯ ตสฺส ธมฺโม สภาโว สํสคฺโค, ตสฺส ภาโว ตตฺตํ, ตสฺมา, ตสฺสาติ สํสคฺคสฺส, วิชฺชาตฺวรูปี… ยถาวุตฺต รูปสภาวาภาวา, เตนาห- ‘วิชฺชาย จ อรูปิตฺตา’ติ จรอิจฺจนฺธาตุเยว จรติฯ

วาจสิกํ มานสิกนฺติ ‘‘มนาทีนํ สก, ยํกิญฺจีติ สตาทิกํ ยํกิญฺจิฯ พาหุลเกเนเวตฺถาวธารณํ ลพฺภตีติ วุตฺตํ- ‘ตโต วา’ติ, เทวทตฺเตน กีโตติ โส อตฺโถ ตทตฺโถ, ตสฺส อปฺปตีติ อภิธานสตฺติเวกลฺเลน วุตฺติยมนวคโม, เทวทตฺติโกติ หิ วุตฺเต เทวทตฺเตน กีโตตฺยยมตฺโถ นปฺปตียเต… ตาทิส สทฺทสตฺติเวกลฺเลน ตทตฺถสฺสานมิธียมานตฺตา, อวคโม จ นาม สติ สามตฺถิเย สิยาติ อิมมตฺถํ สงฺเขปโต ทสฺเสตุมาห- ‘ตทตฺถาปฺปตีติยา’ติอาทิฯ

อภิธานลกฺขณตฺตนฺติ อภิธานํ สติ สามตฺถิเย วากฺเย วจนียสฺสาตฺถสฺส วุตฺติยา กถนํ ลกฺขณํ สภาโว เยสนฺเต อภิธานลกฺขณา, เตสํ ภาโว ตตฺตํ, ตพฺพาทิสมาปฺเยวเมว ทฏฺฐพฺพาฯ มริเจน อภิสงฺขตํ สํสฏฺฐํ วาติ, สลากาย ชิตนฺติ วิคฺคโหฯ

30. ตสฺส

โย ‘‘ทิสฺสนฺตญฺเญปิ ปจฺจยา’’ติ (4-120)

34. โณ

ปวุตฺเตปีติ กจฺจายเนน ปวุตฺตนฺติ อตฺเถ ‘‘อญฺญสฺมิํ’’ติสฺมิํโณ โหเตวาติ อธิปฺปาโยฯ

35. ควา

ทุโน รุกฺขสฺสฯ

38. มาตา

มาตาปิตุนฺนํ มาตาปิตโรติ มาตุยา มาตาปิตโร ปิตุสฺส มาตาปิตโร, น เอกเมกโต ทฺวีสูติ เอกโต เอกโต วุตฺตนเยน ทฺวีสุทฺวีสุ อตฺเถสุ น ภวตีติ อตฺโถฯ

39. หิเต

มาตุ หิโต, ปิตุ หิโตติ วิคฺคโหฯ

40. นินฺท

เสน รูเปน ญาเตปิ วิเสสรูเปน อญฺญาโต อญฺญาตวิเสโสฯ กฏฺฐาทิมยา ยา ปฏิมา ตมฺปฏิจฺฉนฺทกํฯ สมฺพนฺโธ สสฺสามีลกฺขโณ อสฺส อตฺถีติ สมฺพนฺธิ กสฺสาติ กิํ สทฺทนิทฺทิฏฺโฐ, โสว วิเสโส, สมฺพนฺธิวิเสโส วิสโย อสฺส อญฺญาณสฺสาติ สมาโสฯ ปโยคาสมฺภวาติ อยมสฺโสติ วุตฺต อสฺสปฺปกติยาปิ ปโยคา สมฺภวาฯ ตถาหิ ยทิ ยสฺสาจฺจนฺตมชานนํ สิยา ตถา สติ สพฺพถา วตฺถุชานนาภาเว ปกติเยว น สิยา, น หิ สพฺพถา อวิญฺญาตตฺโถ สทฺโท ปโยคมหรติ, ตสฺมา สรูเปน ญาตสฺส ยสฺส วิเสโส อวิญฺญาโต, โสเยวิธ อญฺญาโต-ติมโตติ วิญฺญายเต, อญฺญาโต-สฺโสกสฺส [อญฺญาโต เสสญฺญสฺส (โปตฺถเก)] วา กุโตติวา กิํ สภาโว เวติ หิ อสฺสโกติฯ กปฺปจฺจยนฺโต หตฺถิกอิจฺจยนฺนามเธยฺยํ นามํ ยสฺส หตฺถิวิยาติ ทสฺสิตปฏิภาคสฺส โส กปฺปจฺจยนฺตนามเธยฺโยฯ อภินิเวเสน วา สิชฺฌนฺติ ยถา อชฺชุนาทิเวสธารินิ อชฺชุนาทิสทฺเทนาติ อธิปฺปาโยฯ

ปฏิมายาติ เอตฺถ ปูชนตฺถา เอว ปฏิมา คหิตา, โมรสมาน นามตฺตา โมโรวิยาติ โยชนา, จญฺจา ติณปุริโส, อิธ ปน ตํ สทิโส ปุริโส มนุสฺโส จญฺจาฯ อกสฺมา เอว อากสฺมิกํ ‘‘สกตฺเถ’’ติ (4-122) ณิโกฯ ยํกิญฺจิ อพุทฺธิปุพฺพกํ, ตมากสฺมิกํ, ตสฺมิํ อากสฺมิเกภิเธยฺโย สติ อิวสทฺทตฺเถ วตฺตมานโต อีโย โหตีติ อตฺโถฯ กาโก จ ตาลญฺจ ผลํ กากตาลานิ, เตสมิว มิลนํฯ