19. ตมิ

ปจฺจยนฺตนาเมติ ปจฺจยนฺตนามํ ยสฺส สตฺตมฺยตฺถภูตสฺส เทสสฺส หสฺมินฺติ อตฺโถ, นาญฺญสฺเสติ ภูมาทิวิสิฏฺฐตฺถยุตฺตโต อญฺญสฺส ปจฺจยนฺตนามํ น โหตีติ อตฺโถฯ พทรา พพฺพชา อสฺมิํ เทเส สนฺตีติ วิคฺคโหฯ

21. อชฺชา

หียฺยตฺตโนติ ‘‘สรมฺหา ทฺเว’’ติ (134) ทฺวิตฺตํฯ

23. อมา

อมาสห ภโว อมจฺโจฯ

24. มชฺฌา

มชฺเฌ ภโว มชฺฌิโม, อนฺเต ภโว อนฺติโม อิจฺจาทิฯ

25. กณ

มคเธสุ อรญฺเญ คงฺคายํ ปพฺพเต วเน กุเล พาราณสิยํ จมฺปายํ มิถิลายํ สมฺภโวติ วิคฺคโหฯ ‘‘ทิสฺสนฺตญฺเญปิ ปจฺจยา’’ติ (4-120) เอยฺยโกติ เสโสฯ ปจฺจยนฺตรทสฺสเน สติ อิมินาว สุตฺเตน อิโต อญฺญตฺราปิ ปจฺจยนฺตรานิ โหนฺตีติ เสโส, คาเม ภโว อุทเร ภโว ปญฺจาเลสุ ภโว โพธิปกฺเข ภโวติ วิคฺคโหฯ

26. ณิโก

สรเท ภโว, ภวา วาติ วิคฺคโหฯ

27. ตมสฺส

สิปฺปสทฺทตฺถมาห-‘โลสลฺล’นฺติฯ ตเมว พฺยญฺชยติ ‘กิริเย’จฺจาทินา, กรณํ กิริยา วาทนาทิกสฺส อภฺยาโส, โส ปุพฺโพ ยสฺสาติ สมาโส, วีณาทิสทฺเทหิ กิมุจฺจเตจฺจาห- ‘วีณาทิ’จฺจาทิ, ทพฺพํ ตํตํสมุทายรูปํฯ สิปฺปญฺจาติ วตฺวา ตทตฺถํ วิภาเวติ ‘กิริยา วิเสโส’ติฯ วาทนาทิกิริยาย วิสิฏฺโฐ ชานนกิริยาวิเสโสติ อตฺโถ, อิมินา วีณาทิสทฺทา ทพฺพตฺถวุตฺติโน วาทนาทิกิริยํ กิริยา วิเสสญฺจ สิปฺปมุปจาเรน วทนฺตีติ ทีเปติฯ อิติสทฺโท เหตุมฺหิฯ สาเยเวติ อภฺยาสิตพฺพา ชานนกิริยาวิเสสสฺส ปุพฺพภูตา วาทนกิริยา, วิเสเสตุํ ยุตฺตา วีณาทิสทฺเทนาติ อธิปฺปาโยฯ

ยุตฺตตา เจตฺถ… วีณาทิวาทนวเสน สิปฺปสฺส คเหตพฺพภาวโต, กถํ วีณาทิสทฺเทหิ ทพฺพวุตฺตีติ วาทนา วุจฺจตีติ อาห- ‘วีณาทิ วิสยตฺตา’ติ, วาทนวุตฺติวีณาทิสทฺทานํ สิปฺปวุตฺติตฺตํ ยถาวุตฺตสฺโส ปมาวเสน วตฺตุมาห- ‘ยเถ’จฺจาทิฯ วีณาทิวาทนนฺติ ยเถติ สมฺพนฺโธฯ วุตฺตเมว ผุฏยนฺโต วุตฺติคนฺถสฺส มุขํ วิวรียติ ‘กิริเย’จฺจาทินาฯ กิริยาตฺยาสปุพฺพกํ ญาณกฺขมํ โกสลฺลํ วาทนกิริยา วิสยตฺตา วีณาวาทนมิจฺจเนน กิริยาสทฺเทน วุจฺจตีตฺยตฺโถฯ มุทงฺคํ มุทงฺควาทนํ สิปฺปมสฺส, วํโส สิปฺปมสฺสาติ วิคฺคโหฯ สีลมทฺทพฺพํ กถํ ปํสุกูลาทิ(โน) สีลตฺถสมานาธิกรณตฺเตนาภิธานนฺตฺยาห- ‘ปํสุกูลาทิธารณ’มิจฺจาทิฯ ตญฺจ สีลนฺติ สมฺพนฺโธฯ

อปฺปิจฺฉตายาติ ปจฺจยปฺปิจฺฉตายฯ สนฺตุฏฺฐิตายาติ จตูสุ ปจฺจเยสุ ทฺวาทสวิธสนฺตุฏฺฐิยาฯ อนุวิธียมานํ กรียมานํฯ ผลนิรเปกฺขนฺติ อิมินา อิธ โลเก จีวราทิเหตุ ปณิธาย ปํสุกูล ธารณาทิํ ปฏิกฺขิปติ, สีลํ ตปฺปรภาเวน เสวนาฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ‘‘ปํสุกูลาทิธารณํ ปํสุกูลาทิวิสยนฺติ ปํสุกูลาทิสทฺเทโนปจาเรนาภิธียเต, สีลํ ปํสุกูลธารณวิสยนฺติ ปํสุกูลาทิ สทฺเทโนปจาเรโนจฺจตี’’ติฯ ติจีวรํ สีลมสฺสาติ วิคฺคโห เตสํ คุโฬ ปณฺยมสฺสาติ วิคฺคโห โตมรํ, มุคฺคโร ปหรณมสฺสาติ วิคฺคโห, อุปธียตฺยุปริอาธียตีติ รถงฺคํ วุจฺจติฯ กามกฺขนฺธกิเลสาภิสงฺขารา วา อุปธิ อุปทธาติ สุขํ ทุกฺขํวาติ กตฺวาฯ

28. ตํหนฺติ

พหุมฺหิ ภูตานคเตสุปิ ปจฺจยภาเว การณมาห-‘สงฺขฺยากาลานมวิวจฺฉิตตฺตา’ติ, สุตฺเต วุตฺตาย เอกสงฺขฺยาย วุตฺตมานกา ลสฺเสว จ วตฺตุมนิจฺฉิตตฺตาติ อตฺโถฯ