เอวมฺมญฺญเต ‘‘อทฺธมาสสํวจฺฉรานํ น ปจฺจเยโนชุกมภิธานมปิ ตุ สํวจฺฉเรปิ ผุสฺสาทิมาสสมฺภวาสฺมิํ สํวจฺฉเร ผุสฺเสน มาเสน สมฺพนฺธา ผุสฺโสตฺยุปจารียเต, ยถา จ ผุสฺสาทิมาสสฺส สมฺพนฺธี อทฺธมาโส ผุสฺโส อทฺธมาโสตฺยุปจารียเต , น ปโนชุกนฺติ เตสมุทาหรณตฺเต นานุปาทาน’’นฺติฯ

14. ตม

นากฑฺฒนตฺโถติ ณสฺสากฑฺฒนตฺโถ น โหติฯ ยทฺยากฑฺฒนตฺโถ อสฺส, ตทา จานุกฑฺฒิตํ โนตฺตรตฺรานุกฑฺเฒยฺยาติ มญฺญเต, โกจิเยว โหตีติ โหนฺตีติ อิโต ภินฺทิตฺวา อาเนตพฺพํฯ ตทา เทสสฺสาติ อิมินา ‘‘ตทาเทสา ตคฺคหเณน คยฺหนฺตี’’ติ ปริภาสมุปลกฺเขติฯ กตยาเทสสฺสาปีติ กโต ยาเทโส ยสฺส ตสฺส กตยาเทสสฺสาปีติฯ อิการสฺสาติ ยาเทสโต ปุพฺเพ อิการสฺส, อิมินา จาเทสาเทสีนมเภโท ทสฺสิโตฯ ตสทฺเท เนเกนาปิ ปจฺเจกาภิสมฺพนฺเธ สิทฺเธติ เอวมญฺญเต- ‘‘ยถา’เตน กตํกีต’ (4-29) นฺตฺยาทิสุตฺเต เอโกว ตสทฺโท พหูหิ ปจฺจยตฺเตหิ สมฺพชฺฌเต, ตถิหาปิ เอกเมว ตสทฺทคฺคหณํ ‘ตมธีเต ตํชานาตี’ติ ปจฺเจกมภิสมฺพชฺฌเต, ตสฺมา กิเมตทตฺเถน ทฺวิตคฺคหเณเน’’ติฯ ทฺวิตคฺคหเณ ปโยชนตฺตยํ วุตฺตํ, ตตฺถ ปฐมํ ทสฺเสนฺโต ชานนิจฺจาทินาธิปฺปายมาวีกตฺวา ทฺวิตคฺคหณมิจฺจาทินา ปทตฺถมาหฯ

ตตฺถ-‘โย ยมธีเต ชานาติ จา’ติ อิมินา ทฺวิตคฺคหณาภาเว ปจฺจยตฺถาวยวสฺส สมุจฺจยปฺปสงฺคมาหฯ สมุจฺจเย สติ(โย) ยมธีเต ชานาติ จ, ตตฺเถว สิยา, โย ปนาธีเต เกวลํ, น (ชานาติ) ตตฺถ น สิยาติ โพธยิตุํ พฺยภิจารมาห‘น ปจฺเจกาติ สมฺพนฺเธเน’ติฯ ยถา ‘‘เตน กถํ กีต’’มิจฺจาโท ‘‘เตน ชิตํ ชยติ’’จฺจาทิ ปจฺเจกสมฺพนฺเธน ภวติ เอวมฺมาวิญฺญายีติ ยเถจฺจาทิ กสฺสาตฺโถฯ ‘เตน กตํ กีต’’มิจฺจาทีหิ อวตฺวา ‘‘เตน ชิตํ ชยติ’’จฺจาทิสุตฺเตกเทสวจนมตฺถพฺยตฺติ ตถา วุตฺเต โหตีติ วุตฺตํ, เตน ชิตมิจฺจาโท ชยนาทิกา กิริยาเน กทพฺพสมวายิตฺเตน ปสิทฺธาติ ยุตฺโต ตตฺถ ปจฺเจกาภิสมฺพนฺโธ, เนวมชฺเฌน เวทนา ปฺเยกทพฺพสมวายิตฺตาภิยฺโยตฺยธิปฺปาโยฯ

อิทานิ ทุติยํ ทสฺเสติ ‘ชานน’มิจฺจาทิ, นิมิตฺต มิฏฺฐานิฏฺฐโพธการณํ มุหุตฺโต กตฺติกาทิ, อุปฺปาโต อิฏฺฐานิฏฺฐสูจกํ ปถวิสมุทฺทาทีนํ สภาวปริจฺจาเคนาญฺญตตฺตคมนํฯ ชานนสามญฺเญติ นิมิตฺตาทีนํ ชานน สามญฺเญฯ ‘ยถาวุตฺตชานนสฺส อชฺเฌน วิสยตฺเต เหตุมาห- ‘ตํ ชานาตีติ ตสทฺเทน อธียมานปรามสโต’ติฯ ตติยํ ทสฺเสติ ‘ยโต เจ’จฺจาทินาฯ ยโต จ อุปฺปนฺเนน วิธินา อชฺเฌน ญาตุ อภิธานมฺปสิทฺธนฺติ สมฺพนฺโธ, โปตฺถเกสุ ปน อชฺเฌตุญาตูสุติ ปาโฐ ทิสฺสติ, เอตฺถายมธิปฺปาโย ‘‘กตฺถจิ ปสิทฺธิวิสโย โหติ ตสทฺโท, ตถา จ วุตฺตํ สุโพธาลงฺการฏีกายํ ปกฺกนฺตวิสโย ตถา ปสิทฺธวิสโย อนุภูตวิสโย จ ตํสทฺโท ยํ สทฺทํ นา เปกฺขเต’ติ, ตสฺมา ปสิทฺธิวิสเยน ตสทฺเทน ปุถเคว ปสิทฺธิยา อุปสงฺคหตฺถํ ทฺวิตคฺคหณํ กตฺตพฺพ’’นฺติฯ อตฺถตฺตเย วตฺตมานสฺส ตุ ตสทฺทสฺส สวิสโย วิเสโส ตโตวาตฺถิเกหิ เวทิตพฺโพฯ

15. ตสฺส

วิสยสทฺโท คามสมุทาเยปิ วตฺตเต, คามสมุทาโย จ นาม เทโสเยว, เตนาห วิสโยปิ คามสมุทายตฺตา เทโสเยวา’ติ, อิมินา วิสยเทสสทฺทานํ สมานาธิกรณตฺตมาหฯ วสาติ เทสวาสิโน วสาตโย, อนุวาโก คนฺถวิเสโสฯ

16. นิวา

ตนฺนาเมจฺจาทินา น เกวลํ นิวาเสเยว, อถโข วกฺขมาเนสุ ปีติ ทสฺเสติฯ ปจฺจยนฺตํ เสพฺพาทิฯ เทสนามมฺภวติ จตูสุ อตฺเถสูติ วิญฺญายติ, เตนาห-‘นิวาสาโท วิธี’ติฯ นิวาสาโทติ นิวาส อทูรภวนิพฺพตฺตอตฺถิอตฺเถสุฯ สํหิตนามํ นาม โลกิยสทฺทโว หาราปฺปสงฺคมญฺญสทฺทโวหาเรนุปาตฺตนามํฯ

17. อทู

นครมฺปิ เทโสเยวาติ อาห- ‘อทูรภว’นฺติฯ

18. เตน

ยถาโยคตฺโถติ วุตฺติยํ วุตฺตยถาโยคสทฺทสฺส อตฺโถฯ