12. นกฺข

ตติยนฺตโต วิชฺฌตฺถํ เตนาติ อนุวตฺตเตติ สมฺพนฺโธฯ สุตฺเต อยมตฺโถ ‘‘อินฺทุยุตฺเตน นกฺขตฺเตน ลกฺขิโต เจ กาโล, ตทา เตน ลกฺขิเต กาเลตฺยสฺมิํ อตฺเถ ตติยนฺตโต นกฺขตฺตา โณ โหตี’’ติฯ สุตฺตวิวรเณ ตุ ตญฺเจตฺยาทิกมธิปฺปายวเสน วุตฺตํฯ เตนาตฺยนุวุตฺติยา ตติยนฺตโตติ ลพฺภติ นกฺขตฺเตนาติ สุตตฺตาติ, กาเลติ ปน อตฺถนิทฺเทสโต ณปฺปจฺจยาเธยฺยสฺส กาโล อาธาโรติ วิญฺญายตีติ ‘ลกฺขิเต กาเล’ติ วุตฺตํ, วิเสสฺสคตวิภตฺติยา วิจาริตาย วิเสสน คตา จ (วิจาริตา) นามาติ อาห- ‘นกฺขตฺเตเน’ติจฺจาทิ, อิห เกจิ ขนฺธปญฺจกสงฺขาตํ กิริยาสภาวมิจฺฉนฺติ อนิจฺจํ, อปเร ตุ ทพฺพสภาวํ นิจฺจํฯ ตสฺโส ภยสฺสปิ กาลสฺส จนฺทยุตฺเตน ผุสฺสาทินา ลกฺขิยภาวา ลกฺขเณ ตติยา ยุตฺตนฺติ วตฺตุมาห- ‘กิริยา รูโป กาโล’จฺจาทิฯ

วิเสสาวสาโยติ กาลสฺส วิเสสาวธารณตฺถเมว หิ ‘ผุสฺสี รตฺติ’จฺจาทิฯ โลเก ปยุชฺชเตฯ คุรุนาติ เอตฺถ คุรุ ชีโว, น นกฺขตฺตํ, จนฺทยุตฺตตา ปเนตฺถ อตฺถิ… จนฺทยุตฺเตน คุรุนา รตฺติยา ลกฺขิตตฺตาฯ กตฺติกาย ลกฺขิโต มุหุตฺโตติ เอตฺถ จนฺทํ วินา กตฺติกาย ตุ เกวลาย มุหุตฺโต กาโล ลกฺขิโต ‘กตฺติกา มุหุตฺโต’ติฯ ผุสฺเสน ลกฺขิตา อตฺถสิทฺธีติ เอตฺถ ผุสฺเสนินฺทุยุตฺเตน อตฺถสิทฺธิ ลกฺขิตา น กาโล ผุสฺโสติฯ นกฺขตฺตยุตฺตสฺส กาลสฺส รตฺยาทิวิเสสาปรามาเสน นกฺขตฺตวาจิโต อุปฺปนฺนสฺส ปจฺจยสฺส สุตฺตนฺตเรน โลปํ วิธาย ปุน อญฺเญน สุตฺเตน ยุตฺตาติ เทสวิธาเนน สกลิงฺคสงฺขฺยายุตฺเตหิ-ฏฺฐมภิธานํ ปเรหิ, ตทาห- ‘อโห รตฺโต’จฺจาทิฯ

รตฺยาทิวิเสสาปรามาเสนาติ ผุสฺสี รตฺติ ผุสฺโส อโหติ เอวํ รตฺยาทิวิเสสสฺส อปรามาเสน อสมฺมสฺเสน อคฺคหเณนฯ สกลิงฺคสงฺขฺยายุตฺเตนาติ ผุสฺสกตฺติกาทีนํ ยํยํ ลิงฺคํ ยายา สงฺขฺยา, อตฺตนิเยหิ เตหิ เตหิ ลิงฺเคหิ ตาหิตาหิ จ สงฺขฺยาหิ ยุตฺเตน นกฺขตฺตสทฺเทนฯ น ตทุปลกฺขิโต กาโลติ กตฺติกา สทฺโทพหุวจนนฺโต พหุตารกตฺตา กตฺติกาย, ตายกตฺติกาย ลกฺขิโตกาโลปเรหิวิย น กถียตีติ อตฺโถฯ