สติปนาติ วากาเร สติ ตุ อนิจฺจตฺตา ณปฺปจฺจยสฺสฯ โสปีติ สมาโสปิ, สมาโสติอาทินา ปกฺขนฺตรมาหฯ เตน วากฺยสิชฺฌเนนฯ ปกฺเข วากฺยสมาสาปิ สิยุนฺติ ปกฺเข สมาสวุตฺติยา เอว พาธิตตฺตา ปกฺขนฺตเร ณาทิวุตฺติ น พาธียตีติ วากฺยวุตฺติโยปิ สิยุนฺติ อตฺโถฯ

2. วจฺฉา

วจฺฉกจฺจาทินา กจฺจาทิคณํ ทสฺเสตฺวา ตสฺส วิภาเคน นิปฺผตฺติํ ทสฺเสตุํ ‘วจฺฉาทีหี’ติอาทิมาหฯ ‘‘กณฺโห พฺราหฺมเณ’’ติ คณสุตฺตํฯ ตตฺถ กณฺหสทฺโท พฺราหฺมเณ วตฺตมาโน ณานณาย นปฺปจฺจเย อุปฺปาทยตีติ อตฺโถฯ เอวมาทีหิจฺจาทินา อากติคณตฺตมสฺส ทสฺเสติฯ ‘‘กตาณิโยเว’’ติ คณสุตฺตํ, ทิจฺจาทีสูติ ยโตณฺโย ทิสฺสติ ‘‘ณฺย ทิจฺจาทีหี’’ติ (4-4), เต ทิจฺจาทโย, เตสุ ปาฐาติ ตํสุตฺตปฺปเทเส ‘‘กตา ณิโยเว’’ติ ปาฐาภาเวปิ ทิจฺจา ทีนมากติคณตฺตา ปฐิตเมว นาม ตนฺติ วุตฺตํฯ

ณฺเยติ ณฺยปฺปจฺจเย กเตฯ โคตฺตาทิสทฺทาติ โคตฺเต วํเส อาทิภูตา สทฺทาฯ วํโสติ อนฺวโยฯ โสเยว คาวํ สชาติ สาธารณํ วิชาติวินิวตฺตนํ สกฏาทิวจนํ ตายตีติ โคตฺตนฺติ วุตฺตํ, เตนาห-‘โคตฺตํ วํโส’ติฯ ตสฺสาติ โคตฺตสฺส, ตสฺสาทโย โคตฺตาทโยติ เสโสฯ เกเต โคตฺตาทโยจฺจาห- ‘สญฺญาการิโน’จฺจาทิฯ วจฺฉาทโย นตฺตาทิโน อปจฺจสฺส อปจฺจํ ตทปจฺจาทิ จาติ ทสฺเสตุมาห-‘นตฺตาทิโน’จฺจาทิฯ

3. กตฺติ

ฆปสญฺญนฺตาเวตฺถ ภียฺโย กตฺติกาทโยติ คยฺหนฺติฯ ยทิ ปเนตฺถ อญฺเญปิ คยฺหนฺติ, อตฺถิ ปณฺหิอาทโย เกจิเยว กตฺติกาทีสุ อนฺโตคธา โหนฺตีติ วตฺตุมาห- ‘เอตฺถา’ติอาทิฯ วินตา สุปณฺณมาตา, เตหีติ วิธวาทีหิฯ วิธวาทิคณํ ทสฺเสติ ‘พนฺธก’จฺจาทิฯ วิคโต ธโว ปติ อสฺสาติ วิธวา, พนฺธกี อภิสาริณีฯ

4. ณฺยทิ

ยสฺส จ จวคฺโคติ สมฺพนฺโธ, เกวลํ คคฺโคฺยติ เอตฺตกเมวา ทสฺเสตฺวา ปรสตฺถาคตคคฺคาทิคเณกเทสภูตกุณฺฑนีสทฺทโตปิ โกณฺฑญฺโญติ มุทาหรนฺโต โส คคฺคาทิคโณปฺยตฺราภฺยุปคโตติ วิญฺญาเปติฯ ตสฺมา ตสฺมิํ คคฺคาทิเกปิ ปรสตฺถปฐิเต โยโย ปโยโค อาคเม ทิสฺสติ วจฺโฉ อคฺคิเวสฺโสจฺจาทิฯ โสปีห เวทิตพฺโพติ ทสฺเสตุมาห-‘คคฺคาทิ’จฺจาทิฯ คคฺคาทีติ คคฺคาทิ อยํฯ โคตฺตสฺส คคฺควํสสฺส อาทิภูเตน คคฺเคน อุปลกฺขิโต คโณ โคตฺตาทิคโณ, เตน คคฺโค นาม โกจิ, ตสฺสตฺวปจฺจํ คคฺคีติ ภวติฯ ปปุตฺตาโทวาติ อวธารณํ คคฺคสฺสาปจฺจํ คคฺคิจฺเจว ยถาสิยาติฯ

5. อาณิ

ปกตสฺสาติ ‘‘มาคธํ สทฺทลกฺขณ’’นฺติ วา ‘‘นามสฺมา’’ติ วา ปกตสฺสฯ อาติ นามวิเสสเนสติ ‘‘วิธิพฺพิเสสนนฺตสฺสา’’ติ ตทนฺต วิธินา อการนฺโต คยฺหตีติ อาห-‘วิเสสเนน จา’ติอาทิฯ อนนฺตรมปจฺจนฺติ สมฺพนฺโธฯ

6. ราช

ปจฺจยนฺเตนาติ ราชญฺโญติ ปจฺจยนฺเตนฯ ราชญฺโญตีมสฺสตฺโถ ขตฺติยชาตีติ, ราชญฺญชาตีติ อตฺโถฯ รญฺโญ อปจฺจํ ราชาปจฺจํฯ

8. มนุ

สมุทาเยนาติ ปจฺจยนฺตสมุทาเยน, ชาติยนฺติ มนุสฺสชาติยํฯ ชาติสทฺทาเอเตติ อิทํ มนุสฺโส มานุโสติ เอตฺถ อปจฺจตฺถาภาเว เหตุวจนํฯ อปจฺจตฺโถ เอตฺถ นตฺเถวาติ จ อิทํ วิสุํ มนุสฺสมานุส สงฺขาตสฺส ปจฺจตฺถสฺสาภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ โณวาติ มนุโน อปจฺจนฺติ อตฺเถ‘‘โณ วาปจฺเจ’’ติ (4-1) ณปฺปจฺจโยวฯ น ชาตีติ พฺยติเรกมาหฯ