เมนู

50. ทารุ

สมาสตฺโถ (เอตฺถ) ทารุ, นาสฺส มุขฺยาหิ องฺคุลีหิ สมฺพนฺโธ ยุชฺชติ, นนุ ทฺเว องฺคุลี ปมาณมสฺส ทารุโนจฺจาทิํ มุขฺโย องฺคุลิสทฺโทคหิโตติ สมฺพนฺโธ สมฺภวติ กิเมวํ วุจฺจเตจฺจาสงฺกิยาห-‘ยทิปิ’จฺจาทิ, ปมาณวจเนนาติ มตฺตาทิปจฺจยตฺถภูตปมาณวาจเกน, องฺคุลิ สทฺทสฺส ทารุโน ปมาณวาจกตฺตา วุตฺตํ- ‘ทารุโน สมฺพนฺโธ อตฺถี’ติฯ วิเสสนสมาสโต ปรํ ตทตฺถวิสเย ตสฺมิํปมาณตฺถวิสเย ‘‘มาเนมตฺโต’’ติอาทินา (4-46) มตฺตาทิปฺปจฺจเยนภวิตพฺพนฺติอตฺโถ, โลเปนภวิตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธ, ‘‘อสงฺเขฺยหิ จางฺคุลฺยา นญฺญาสงฺขฺยตฺเถสุ’’อิจฺจตฺร (3-44) ยทาขฺยาตํ, ตทิหาปฺยติทิสมาห-‘ปุพฺเพ วิยสิทฺธ’นฺติ, อนการนฺตานนฺติ ภูมิอาทีนํ, ตพฺพิธาเน ตสฺส อปฺปจฺจยสฺส วิธาเน ปโยชนํสิสฺโสกาโรติสมฺพนฺโธฯ อิมินา กจฺจายนานํ ปกรเณ ปโยชนํ ทสฺสิตํฯ อถจ ปเนตฺถ ‘‘กฺวจิ สมาสนฺตคตานมการนฺโต’’ติ (ก, 2-7-22) อิมินา อการนฺตสฺส สมาสนฺเต กเต สามตฺถิยา ‘สฺยาจ’อิติ (ก, 2-3-29) สิสฺสาการาเทสาภาวา นิจฺจโมการนฺตรูปํ สมฺปชฺชตีติ ปริกปฺปิยตสฺสายุตฺตภาวํ ทสฺเสตุํ ยํ วุตฺตํวุตฺติกาเรน, ตํ ทสฺเสตุมาห‘อการนฺตสฺสปิ’จฺจาทิ, ยํ-วุตฺตํ สิสฺสาการา เทสนิวตฺตเน อการกรเณ สามตฺถิยํ, ตทภาวา สิสฺสาการาเทโส น นิวารียตีติ ทสฺเสตุมาห-‘นเจ’จฺจาทิฯ จริตตฺถตาย นิฏฺฐิตปฺปโยชนตาย, เตเนว กจฺจายนวุตฺติกาเรเนว อปฺปจฺจยนฺต มุทาหฏํ สกฺกตคนฺถานุสาเรน, อพฺยญฺชนนฺตตฺตาติ อิมินา ติณฺณเมสํ สทฺทานํ สกฺกเต พฺยญฺชนนฺตตฺตเมว โพเธติ, นิรตฺถกนฺติ ปุพฺเพว อการนฺตตฺตา นิรตฺถกํ, อาการวิธาเนเนวาติ (ก, 2-7-25) ‘‘ธนุมฺหาจ’’ อิตฺยาการวิธาเนเนวฯ

51. จิวี

อญฺญมญฺญกิริเยติ กิริยาปริวตฺตนมาห, อิมินา สุตฺเต กิริย สทฺทาภาเวปิ วีติหรณสทฺเทเนว กิริยาพฺยติหาเรติ ลพฺภตีติ ทสฺเสติฯ

52. ลตฺวี

ปฏิมุกฺกกมฺพู อามุกฺกวลยาฯ

53. วาญฺญ

กาเปกฺเขหีติ กปฺปจฺจยมเปกฺขิเตหิฯ

54. อุตฺต

อาปริจฺเฉทาวสานา น ปเร [ปเรน (โปตฺถเก)] ตโต ปรํ ณาทิการิยวิธานาฯ

57. ฏนฺต

ฏาเทเส ปุพฺพสรโลโป, อติสเยน มหนฺตีติ วิคฺคเห ‘‘ตรตมิสฺสิกิยิฏฺฐาติสเย’’ติ (4-64) ตรปฺปจฺจโย ณาทิวุตฺติยํ วิภตฺติโลโปฯ มหตฺตรสทฺทา ‘นทาทิโตวี’’ (3-27) มหโต ภาโวติ วากฺเย‘‘ตสฺส ภาวกมฺเมสุตฺตตา ตฺตน ณฺย เณยฺย ณิย ณิยา’’ติ (4-56) ตฺโต, วิภตฺติโลโป, ฉฏฺฐีสมาโส, เตนาห ‘รตฺตญฺญูน’มิจฺจาทิฯ