21. สงฺขฺยา

อถ ‘‘สมาหาเร นปุํสก’’นฺติ (3-20) วิชฺชมาเน กิํ ‘‘สงฺขฺยาที’’ ติ อิมินา สตฺถคารวกเรนาติ อาสงฺกิย โจเทติ ‘นนุเจ’จฺจาทิฯ ตถาหิจฺจาทินา ‘‘สมาหาเร นปุํสก’’นฺเตว สิชฺฌนํ สมตฺเถติฯ ยถาวุตฺตโจทนาจาลเน ปราธิปฺปายํ ปริกปฺเปนฺโต’จตฺเถ’ติอาทิมาหฯ

เนติ อิมินา จตฺเถติอาทินา กตปริกปฺปนา น สิชฺฌตีติ ทสฺเสติ, ตตฺถ เหตุมาห- ‘สมฺพนฺธสฺส ปุริสาธีนตฺตา’ติ, สติเจจฺจาทินา ‘สมาหาเร นปุํสก’นฺเตตฺถ วิเสสนคฺคหเณ ปโยชนํ วตฺวา ‘สงฺขฺยาที’ติ อิมสฺส นิรตฺถกตฺตเมว ถิรีกโรติฯ

ปโยชเนติ ลาฆวปฺปโยชเน;

สมฺพนฺธียตีติ วิเสสนคฺคหณํ สมฺพนฺธียติ;

เอตฺถาติ เอตสฺมิํ ‘สงฺขฺยาที’สุตฺเต;

ตนฺเนติ อิมินา ยถาวุตฺตํ โจทนํ นิวตฺเตติฯ

‘สงฺขฺยาที’ติ สุตฺตสฺส สาตฺถกตฺตมาห- ‘จตฺถสมาสานนฺตร’มิจฺจาทินาฯ เอกตฺตพฺยปเทโส กาตพฺโพติ ‘‘สงฺขฺยาปุพฺโพ ทิคู’’ติ (2-1-52) สงฺขฺยาปุพฺพสฺส สมาสสฺส ทิคุสญฺญํ วิธาย ตทตฺถสฺส ‘‘ทิคุเรกวจน’’นฺตีมินา (2-4-1) เอกตฺตพฺยปเทโส ปเรหิ วิย กาตพฺโพฯ

สมาหรณํ สมาหาโรติ อิมินา ภาวสาธโน-ยํ สมาหารสทฺโทฯ ยทิ สมาหรียตีติ สมาหาโรติ กมฺมสาธโน สิยา, ตทา ปญฺจ กุมาริโย สมาหฏาติ วากฺยสฺสาตฺเถ วุตฺติ สิยา ปญฺจกุมารีตฺเยตฺถ สกปทตฺถปฺปธานตฺตา พหุวจนํ สิยา ‘‘ฆาปสฺสานฺตสฺสาปฺปธานสฺสา’’ติ (3-24) อปฺปธานรสฺสตฺตญฺจ น สิยา… สมาหฏานเมว กุมารีนํ ปธานตฺตา, ตสฺมา ปญฺจ คาโว ส มาหฏาตฺเยตสฺมิํ วากฺเย สมาโสว นตฺถิ กมฺมสาธนสฺสานุปคมโตฯ ปญฺจนฺนํ คุนฺนํ สมาหาโร, จตุนฺนํ ปถานํ สมาหาโรติ วากฺเย ปน อตฺถิ, สมาหารสฺเสกตฺตา ตุ สตํ ยูถํ วนนฺติ เอตฺถ วิย สาภาวิกเมกวจนํ สิทฺธเมเวติ วิญฺญาเปติฯ