เมนู

คงฺคาย อายาโม อนุคงฺคํ, ภาควุตฺติกาโร ‘‘ลกฺขเณเน’’ติ วตฺตเตฯ ยสฺสายามวาจี อนุ, เตน ลกฺขเณน สมสฺสเต อนุคงฺคํ พาราณสี, คงฺคาย ลกฺขณภูตาย ปสิทฺธายามคุณาย พาราณสี ลกฺขียเต ยาวายตายามา คงฺคา ตาวายมฺปีติ สภาวโต ตูปมาโนปเมยฺยภาโว สมาเส ปตียเต คงฺคา วิย ทีฆา’’ติ ลกฺขิยลกฺขณภาวํ วณฺเณติฯ เอวํ สติ พาราณสีติ ปฐมา โนปปชฺชเตติ มญฺญมาโน อาห-‘คงฺคายา เมน ยุตฺตา ‘‘ตฺยาทิฯ อนุคงฺคํ พาราณสิยาติ พาราณสิยา คงฺคายาโม ลกฺขณนฺติ อตฺโถฯ

7. ติฏฺฐ

อกตสมาสาจาติ อเนน อิมินา กตสมาสตํ ทีเปติ, ติฏฺฐนฺตีติ อิทํนฺตปฺปจฺจยนฺตสฺสาตฺถปทนฺติ ทสฺเสตุมาห-‘‘นฺโตกตฺตริ วตฺตมาเน’’ติจฺจาทิ, (5-64) อายตีตีมสฺสาตฺตปทํ อายนฺตีติ, ปุมฺภาวาภาโว นีปาตนา, อกาโร จ นิปาตนา ‘‘โคตฺว จตฺเถ จา โลเป’’ตฺยตฺร (3-46) ‘นาญฺญาสงฺขฺยตฺเถสู’ตฺยนุวตฺตนโตฯ

ลูนยวาทีนเมตฺถ นิปาตนา กาเลปิ นปุํสกลิงฺคตฺตํ, สํหฏายวา ยสฺมิํ กาเล สํหฏยวํ, อุมฺมตฺตคงฺคนฺติ สญฺญายมญฺญปทตฺเถ วาธิกาเรปิ นิจฺจสมาโส, น หิ วากฺยํ สญฺญาติ, อาทิสทฺเทน‘สมสฺส โสภนตฺตํ สุสม’มิจฺจาทีนญฺจ สงฺคโห, ปภาวนํ ปกาสนํฯ

8. โอเร

โอรํ คงฺคาย, ปารํ ยมุนายาติ สมาเส กเต นิปาตนา เอกาโร, เตเนว วุตฺติยํ วุตฺตํ ‘เอการนฺตตฺตํ นิปาตนโต’ติ, วุตฺติวิกปฺปนตฺถโตติ วุตฺติยา วิกปฺโป อตฺโถ ยสฺสาติ วิคฺคโหฯ

10. อมา

โสเจกตฺถีภาโว วิสิฏฺโฐ-ภิมโตติ สมฺพนฺโธ, มุหุตฺตนฺติ อจฺจนฺตสํโยเค ทุติยา, ปาทิสมาสํ กตฺวาติ อาสทฺทสฺส หรสทฺเทน วุตฺติสทฺเทน [วุตฺติปเทน (ปญฺจิกา)] กิริยาขฺยาปฺยเตติ อสตฺยุปเสจนาทิกิริยายํ สงฺขารกํ สงฺขาริยํ วา น ภวติ, อตฺถิเจห ตทุภยํ, ตโต เตสํ สมฺภวาเยว สมาสนฺโตภูตกิริยา คมฺยเตติ มญฺญเต, ตถาหิ ทธิโภชนํตฺยาโท วุตฺเต อธฺยาทิโน สงฺขารกตฺตํ โภชนาทิโน จ สงฺขาริยตฺตํ ปตียเต, น โจปเสกาทิมนฺตเรน สงฺขาริยสงฺขารกภาโว-ตฺถีติ สามตฺถิยาเยวุปเสกาทิปฺปตีติฯ

ตทเปกฺขายาติ คมฺมมาโนปเสจนาทิกิริยาเปกฺขายฯ ปาณินิเยหิ อตฺเถน ‘เอตสฺสิท’นฺติ อตฺเถ นิจฺจสมาโส-ภิมโต สพฺพลิงฺคตา จ, ตถา วจนาภาวมิห มนสิกตฺวา ‘กถ’มิจฺจาทินา วุตฺติ ยํวุตฺตํโจทกวจนมาหริตฺวา ตตฺถาธิปฺปายํวิวรติ ‘เอวมญฺญเต’จฺจาทินา, วิธานํ กตนฺติ เอวมญฺญเตติ สมฺพนฺโธ, ตตฺเถจฺจาทินา อญฺญ ปทตฺเถ ภวิสฺสตีตฺเยตฺถาธิปฺปายํ วิวรนฺโต นิจฺจสมาสตํ สพฺพลิงฺคตญฺจ ปฏิปาทยติ, วากฺยนิวตฺติสิทฺธาเยวาติฯ

อตฺถสทฺเทนาวคตตฺถตาย เอตสฺสาติ วตฺตุมยุตฺตนฺติ ‘เอตสฺส อตฺโถ’ติ วากฺยนิวตฺติ สิทฺธาเยว, กถญฺจิปิ จตุตฺถฺยนฺตา ภินฺนตฺถสฺส สมาเส กเตปิ ตตฺถ วิโรธมาห- ‘จตุตฺถฺยนฺตสฺเส’ตฺยาทิฯ

วจนมฺปีติ ‘‘อตฺเถน นิจฺจสมาโส สพฺพลิงฺคตาจ’’อิติ (3-1-36) วากฺยกาเรน ปติฏฺฐิตวจนมฺปิ, ปาณินียานํ ‘เอตสฺส อิท’นฺติ อตฺเถ สมาเส กเต โย-ตฺโถ สมฺปชฺชติ, อญฺญตฺถสมาเสปิ โสเยวตฺโถติ ทสฺเสติ ‘โย’ อิจฺจาทินา, อนุปาทาปรินิพฺพานนิมิตฺตํ วายาโมจฺจาทินา โยเชตพฺพํ… ตํนิมิตฺตตฺตา วายามาทีนํ, เตสํ กถาทีนนฺติ เอตฺถ เตสํ วายามาทีนนฺติ วตฺตพฺพํ… วายาโมตฺยาทินา วุตฺตตฺตา โส จ ตนฺนิมิตฺตํ โหเตว, อยเมตฺถาธิปฺปาโย ‘‘เอตสฺส อิทนฺติ วากฺเย อตฺเถน สมาเส สพฺพลิงฺคตา จ ‘เอตทตฺโถ เอตทตฺถา เอตทตฺถ’นฺติ วายามาทโย จ สมาสตฺถา โหนฺติ, เอตํ อนุปาทาปรินิพฺพานมตฺโถ ปโยชนเมตสฺส เอติสฺสา เอตสฺสาติ อญฺญปทตฺเถปิ เอสํ ปทานํ โสเยวตฺโถติ นาตฺถเภโท’’ติฯ