5. ปยฺยปาพหิติโร ปุเรปจฺฉาวาปญฺจมฺยา

ปญฺจมฺยาติ กสฺมา วุตฺตํ นนุ อวุตฺเตปิ ตสฺมิํ วกฺขมานนเยน ปญฺจมฺยนฺตตฺตา ปญฺจมฺยนฺเตเหว สมาโส วิญฺญายตีตฺยาสงฺกิยาห‘ยทิปิ’จฺจาทิฯ ตถาปิจฺจาทินา ปริหรติ, โหตุ กามํ ‘ปริปพฺพตํ วิชฺโชตเต’ติ ทุติยานิเสธาย, อญฺญตฺร กถนฺติ อาห ‘อิห เจ’ตฺยาทิฯ

อาจตฺตาโร วาติ อาสทฺโท วากฺเย, สรเณ วา, คาโม พหิ ติฏฺฐตีตฺยตฺโถ, ปุรโต คามมฺปสฺสาติ วทนฺโต ปุเรตฺยตฺถปฺปฆาโนยนฺนิทฺเทโส, นสรูปปฺปธาโนติ ทสฺเสติ, อภิมุเข คามมฺปสฺสาตฺยตฺโถฯ อวุตฺตานเมตานฺยุปลกฺขณานิ, ตสฺมา ‘ติโร คามมฺปสฺสา’ติปิ วุตฺตํ โหติ, ติริยโต คามมฺปสฺส, ปจฺฉโต คามมฺปสฺสาติ อตฺโถฯ

อปสทฺทโยเค นิจฺจปญฺจนฺตสฺส วิกปฺเปน สมาสวิธานาวาภวเนโนทาหรณํ ทินฺนํ (เอตฺถ) ปญฺจมฺยาติ ปโยชนาภาเวปิ อญฺญทตฺถํ กริยมานมิหาปฺยตฺถวนฺตํ โหติฯ

6. สมี

‘‘อนุ ยํ สมยา’’ติ (2-1-15) จ ‘‘ยสฺส จายาโม’’ติ (2-1-16) จ ปาณินิโน วจนทฺวยํ, อยเมเตสมตฺโถ ‘‘ยสฺส สมยา สมีปวาจี อนุสทฺโท, เตน สห สมสฺสเตติ จ, อนุ ยสฺสายามวาจี, เตน สฺยาทฺยนฺเตน สห สมสฺสเต’’ติ จฯ วตฺถุโต ตุ สามีปฺยายามวนฺตานมนิทฺเทเสปิ สามตฺถิยา ตทากฺเขโปติ ทสฺเสนฺโต อาห-‘สมีปายามาน’มิจฺจาทิฯ

สมฺพนฺธิตฺตาติ สมฺพนฺธิสทฺทา สกตฺถมิว นิยตปฏิโยคินมากฺขปนฺติ… เตน วินา เตสํ สกตฺถาภาวาฯ อายาโม ทีฆตา, ‘‘ยสฺส สมีปายาเมสฺวนุ’’ติ ยถาวุตฺตสุตฺตทฺวยมากฺเขเปนุปทิสติ, วนสฺส สามิปฺยมนุวนํ, ‘‘อสงฺขฺยํ วิภตฺติสมฺปตฺติสมีป’’ อิจฺเจว (3-2) สิทฺเธปุน สมีปคฺคหณํ วิกปฺปตฺถํ, เตน วนสฺสานุติ วากฺเยนาปิ ภวิตพฺพํฯ

คงฺคาย อายาโม อนุคงฺคํ, ภาควุตฺติกาโร ‘‘ลกฺขเณเน’’ติ วตฺตเตฯ ยสฺสายามวาจี อนุ, เตน ลกฺขเณน สมสฺสเต อนุคงฺคํ พาราณสี, คงฺคาย ลกฺขณภูตาย ปสิทฺธายามคุณาย พาราณสี ลกฺขียเต ยาวายตายามา คงฺคา ตาวายมฺปีติ สภาวโต ตูปมาโนปเมยฺยภาโว สมาเส ปตียเต คงฺคา วิย ทีฆา’’ติ ลกฺขิยลกฺขณภาวํ วณฺเณติฯ เอวํ สติ พาราณสีติ ปฐมา โนปปชฺชเตติ มญฺญมาโน อาห-‘คงฺคายา เมน ยุตฺตา ‘‘ตฺยาทิฯ อนุคงฺคํ พาราณสิยาติ พาราณสิยา คงฺคายาโม ลกฺขณนฺติ อตฺโถฯ

7. ติฏฺฐ

อกตสมาสาจาติ อเนน อิมินา กตสมาสตํ ทีเปติ, ติฏฺฐนฺตีติ อิทํนฺตปฺปจฺจยนฺตสฺสาตฺถปทนฺติ ทสฺเสตุมาห-‘‘นฺโตกตฺตริ วตฺตมาเน’’ติจฺจาทิ, (5-64) อายตีตีมสฺสาตฺตปทํ อายนฺตีติ, ปุมฺภาวาภาโว นีปาตนา, อกาโร จ นิปาตนา ‘‘โคตฺว จตฺเถ จา โลเป’’ตฺยตฺร (3-46) ‘นาญฺญาสงฺขฺยตฺเถสู’ตฺยนุวตฺตนโตฯ

ลูนยวาทีนเมตฺถ นิปาตนา กาเลปิ นปุํสกลิงฺคตฺตํ, สํหฏายวา ยสฺมิํ กาเล สํหฏยวํ, อุมฺมตฺตคงฺคนฺติ สญฺญายมญฺญปทตฺเถ วาธิกาเรปิ นิจฺจสมาโส, น หิ วากฺยํ สญฺญาติ, อาทิสทฺเทน‘สมสฺส โสภนตฺตํ สุสม’มิจฺจาทีนญฺจ สงฺคโห, ปภาวนํ ปกาสนํฯ

8. โอเร

โอรํ คงฺคาย, ปารํ ยมุนายาติ สมาเส กเต นิปาตนา เอกาโร, เตเนว วุตฺติยํ วุตฺตํ ‘เอการนฺตตฺตํ นิปาตนโต’ติ, วุตฺติวิกปฺปนตฺถโตติ วุตฺติยา วิกปฺโป อตฺโถ ยสฺสาติ วิคฺคโหฯ