121. นาโต

โส จ อมาเทโส, อาเทสสฺเสวาติ อํอาเทสสฺเสว, อปญฺจมิยาติ ปญฺจมิํ วชฺเชตฺวาฯ อญฺญตฺร วิธียมาโน-ยมมาเทโส ปญฺจมิยมฺปฏิสิทฺธตฺตา ปญฺจมิยา ปฏิเสเธน สยมฺปิ ปฏิสิทฺโธ นาม โหตีตฺยาห ‘อาเทสสฺเสวายํ ปฏิเสโธ’ติ, โลปปฏิเสธสฺส ‘นาโต’ติ ปุพฺพวากฺเยน วุตฺตสฺส อยมฺปฏิเสโธ เนติ สมฺพนฺโธ, อถ กถมิทมปญฺจมฺยาตฺยมาเทเสเนวาติสมฺพนฺธติ น โลป ปฏิเสเธนาติ ปริภาสมาห-‘อนนฺตรสฺส วิธิ วา โหติ ปฏิเสโธ วา’ติ, เอตฺถ อนฺตรสทฺทสฺสาเนกตฺถตฺเตปีหานฺตราฬวาจีติ น วิชฺชเต อนฺตรมฺมชฺฌมสฺเสตฺยนนฺตโร, อนฺตราฬมตฺตปฏิเสเธ ปโยชนํ นตฺถีตฺยนฺตราฬคตสฺส วิธิโน ปฏิเสธสฺส จาภาวานนฺตโรตฺยุป จรียเต อนนฺตรา คามาตฺยาทิ วิย, ทิฏฺฐตฺเต ปน มชฺฌสฺส น วิชฺชเต-นฺตร เมสนฺติ วิคฺคเห สุตฺเตปฺยนนฺตรสฺส วิธานนฺตรสฺสาปิ ทิฏฺฐตฺตา ทฺวินฺนเมโกปฺยนนฺตโรตฺยุจฺจเต, เตเนวานนฺตรสฺสาติ ปริภาสายเมก วจนํ, อิติสทฺโท อิทมตฺเถ, อิติ อิมาย ปริภาสายาเทเสนาภิสมฺพนฺธตีตฺยตฺโถ, เตนาติ ยถาวุตฺตปริภาสาย วเสน, เยน การเณนาเทเสนาภิสมฺพนฺธติ เตนาตฺยตฺโถ, อโลโปติ โลป ปฏิเสโธ, สามตฺถิยาลทฺธนฺติ ทฺวินฺนมตฺถานํ วิธานาย ทฺเว วากฺยานิ ภวนฺติ, ตตฺร ‘นาโต’ตีทํ ปฏิเสธวิธายกเมกํ วากฺยํ, ‘อมปญฺจมิยา’ติ ทุติยมมาเทสสฺส, ตตฺราปญฺจมิยาตฺยาเทเสเนวาติ สมฺพนฺธติ, วุตฺตวิธานา น โลปปฏิเสเธน, ตถาสตฺยมปญฺจมิยาติทํ วากฺยํ ยทิ น วิเสสตฺถมาลมฺพเต ตมนฺตเรนานุปปตฺติโต-ญฺญถา กินฺตฺยเนนาตฺถพเลน ลทฺธนฺติ อตฺโถ, อโลโปติ โชเตตีติ สมฺพนฺโธ, วากฺยเภเทน วิวรณํ กตํ, น เอกวากฺยตฺเตนาติ พฺยติเรโก เอกวากฺยตายญฺหิ การิย ทฺวยสฺสปิ ปญฺจมิยมฺปฏิเสโธ สิยา ‘ปญฺจมิํ วชฺเชตฺวา ตํ การิยทฺวยํ เวทิตพฺพ’นฺติ, ยทิปิ สิทฺธาติ สมฺพนฺโธ, เยน นาปฺปตฺติยาตฺยเนน ‘‘เยน นาปฺปตฺเต วิธิรารพฺภเต, ตสฺส พาธนมฺภวตี’’ติ มมฺปริภาสมุปลกฺเขติ, กิมตฺถมิหายํ ปริภาสา ปฐฺยเต อิห สตฺเถ-ปวาทา อุสฺสคฺเค พาธนฺเตติ นิยโม, ตตฺร จุสฺสคฺคา ทุวิธา นิยตปฺปตฺตโย อนิยตปฺปตฺตโย เจติ, เย สพฺพตฺถาปวาทวิสยมฺปวิสนฺติ, เต นิยตปฺปตฺตโย วุจฺจนฺเต, เย กฺวจิเทวาปวาทวิสยมวคาหนฺเต, เต อนิยตปฺปตฺตโย วุจฺจนฺเต, เอวํ ทุวิเธสุสฺสคฺเคสุ เย-นิยตปฺปตฺตโย, เตสเมว พาธนมิจฺฉียเต, น นิยติกานํ, เตน ตปฺปทสฺสนตฺถมยมฺปริภาสา ปฐฺยเตติ, เยเนตฺยุสฺสคฺคสฺส นิทฺเทโส, เนติ ปฏิเสธวาจี นิปาโต, อปฺปตฺเต อสมฺผุฏฺเฐ วิสเย อิตฺยชฺฌาหาริยํ, เยน อุสฺสคฺเคน นาปฺปตฺเต ปตฺเตเอว สมฺผุฏฺเฐเอว วิสเยตฺยตฺโถ… ‘ทฺเว ปฏิเสธา ปากตมตฺถํ คเมนฺตี’ติ กตฺวา, วิธียตีติ, ปฏิเสโธ วิธานญฺจ, อารพฺภเต วิธี

ยเต ปฐฺยเตตฺยตฺโถ, อเนนาปวาทวิธินฺทสฺเสติ, ตสฺเสติ อาโทเยเนติ นิทฺทิฏฺฐสฺสอุสฺสคฺคสฺสพาธนมฺภวตฺยปวาเทน, เยน ตฺวปฺปตฺเต วิสเย อารพฺภเต ตสฺส พาธนํ น ภวตีตฺยตฺโถ, กุโตติ เจ อนวกาสตฺตา, ตถาหิ ยทิ อุสฺสคฺเคน สพฺโพ วิสโย คหิโต สิยา, โก-ปวาทสฺสอญฺโญ วิสโย สิยา, ตสฺมา อนวกาสตฺตา (น) อป (วาเท) ปน ตสฺส พาธนมฺภวตีตฺยวเสยํ, เยน ตุสฺสคฺเคน โกจิ เทวาปวาทวิสโย-นุปฺปตฺโตสิยา, นสพฺโพ, ตมฺปติ สาวกา สตฺตา ตมฺพาธเตติ วุตฺตํ โหติ, ‘ปญฺจปูลิมานเย’ตฺยตฺร ปญฺจนฺนํ ปูลานํ สมาหาโรติ วิเสสนสมาโส ‘‘นทาทิโตวี’’ (3-27) สมาหรณํ สมาหาโรติ สมาหารสฺสปิ ภาวรูปตฺตา อาห ‘ภาวปฺปธานตฺเตปี’ติ, คุณภูตทพฺพานิ ปูลานิฯ

125. อิม

สุตฺเต อนิตฺถิยนฺติ กิมตฺถิย (มเนน) ปฏิเสธวจเนน, ยโต อิมสฺเสตฺเววานิตฺถิลิงฺเคน นิทฺเทโสติ มนสิกตฺวา อาห-นามคฺคหเณ’อิจฺจาทิ, ‘‘นามคฺคหเณ ลิงฺควิสิฏฺฐสฺสาปิ คหณ’’นฺติ ปริภาสายํ, ตตฺถ ลิงฺเคน สุตฺเต นิทฺทิฏฺฐโต อญฺเญน เกนจิ วิสิฏฺฐํ นามํ ลิงฺควิสิฏฺฐํ, ตสฺส, ยตฺถ สทฺทสามญฺญสนฺนิสฺสยนํ, ตตฺถ นามคฺคหเณ สติลิงฺควิสิฏฺฐสฺสาปิ คหณํ โหติ… สามญฺเญ สพฺพวิเสสานุปฺปเว สโตตฺยธิปฺปาโย, อิทเมวาติ อนิตฺถิยนฺติ วจนเมว, ญาปกนฺติ ปตฺติ ปุพฺพโก ปฏิเสโธ, โส อิตฺถิยมฺปตฺติยํ สติ อนิตฺถิยนฺติ กโต สิยาติ อนิตฺถิยนฺติ ปฏิเสธวจนเมเวมํ ปริภาสํ ญาเปตีติ อตฺโถ, อิมินา อิมิสฺสา ปริภาสาย สามตฺถิยลทฺธตํ ทสฺเสติฯ

127. สิมฺห

อนปุํสกสฺสาติ ปริยุทาโสติ อนปุํสกสฺสาติ เอตฺถ นญฺสทฺทสฺส ปริยุทาโส-ตฺโถตฺยตฺโถฯ

129. มสฺสา

ตนฺเนติอาทินา กตฺถจิ ปริภาสาวติรนิจฺจาติ สูเจติฯ