121. นาโต

โส จ อมาเทโส, อาเทสสฺเสวาติ อํอาเทสสฺเสว, อปญฺจมิยาติ ปญฺจมิํ วชฺเชตฺวาฯ อญฺญตฺร วิธียมาโน-ยมมาเทโส ปญฺจมิยมฺปฏิสิทฺธตฺตา ปญฺจมิยา ปฏิเสเธน สยมฺปิ ปฏิสิทฺโธ นาม โหตีตฺยาห ‘อาเทสสฺเสวายํ ปฏิเสโธ’ติ, โลปปฏิเสธสฺส ‘นาโต’ติ ปุพฺพวากฺเยน วุตฺตสฺส อยมฺปฏิเสโธ เนติ สมฺพนฺโธ, อถ กถมิทมปญฺจมฺยาตฺยมาเทเสเนวาติสมฺพนฺธติ น โลป ปฏิเสเธนาติ ปริภาสมาห-‘อนนฺตรสฺส วิธิ วา โหติ ปฏิเสโธ วา’ติ, เอตฺถ อนฺตรสทฺทสฺสาเนกตฺถตฺเตปีหานฺตราฬวาจีติ น วิชฺชเต อนฺตรมฺมชฺฌมสฺเสตฺยนนฺตโร, อนฺตราฬมตฺตปฏิเสเธ ปโยชนํ นตฺถีตฺยนฺตราฬคตสฺส วิธิโน ปฏิเสธสฺส จาภาวานนฺตโรตฺยุป จรียเต อนนฺตรา คามาตฺยาทิ วิย, ทิฏฺฐตฺเต ปน มชฺฌสฺส น วิชฺชเต-นฺตร เมสนฺติ วิคฺคเห สุตฺเตปฺยนนฺตรสฺส วิธานนฺตรสฺสาปิ ทิฏฺฐตฺตา ทฺวินฺนเมโกปฺยนนฺตโรตฺยุจฺจเต, เตเนวานนฺตรสฺสาติ ปริภาสายเมก วจนํ, อิติสทฺโท อิทมตฺเถ, อิติ อิมาย ปริภาสายาเทเสนาภิสมฺพนฺธตีตฺยตฺโถ, เตนาติ ยถาวุตฺตปริภาสาย วเสน, เยน การเณนาเทเสนาภิสมฺพนฺธติ เตนาตฺยตฺโถ, อโลโปติ โลป ปฏิเสโธ, สามตฺถิยาลทฺธนฺติ ทฺวินฺนมตฺถานํ วิธานาย ทฺเว วากฺยานิ ภวนฺติ, ตตฺร ‘นาโต’ตีทํ ปฏิเสธวิธายกเมกํ วากฺยํ, ‘อมปญฺจมิยา’ติ ทุติยมมาเทสสฺส, ตตฺราปญฺจมิยาตฺยาเทเสเนวาติ สมฺพนฺธติ, วุตฺตวิธานา น โลปปฏิเสเธน, ตถาสตฺยมปญฺจมิยาติทํ วากฺยํ ยทิ น วิเสสตฺถมาลมฺพเต ตมนฺตเรนานุปปตฺติโต-ญฺญถา กินฺตฺยเนนาตฺถพเลน ลทฺธนฺติ อตฺโถ, อโลโปติ โชเตตีติ สมฺพนฺโธ, วากฺยเภเทน วิวรณํ กตํ, น เอกวากฺยตฺเตนาติ พฺยติเรโก เอกวากฺยตายญฺหิ การิย ทฺวยสฺสปิ ปญฺจมิยมฺปฏิเสโธ สิยา ‘ปญฺจมิํ วชฺเชตฺวา ตํ การิยทฺวยํ เวทิตพฺพ’นฺติ, ยทิปิ สิทฺธาติ สมฺพนฺโธ, เยน นาปฺปตฺติยาตฺยเนน ‘‘เยน นาปฺปตฺเต วิธิรารพฺภเต, ตสฺส พาธนมฺภวตี’’ติ มมฺปริภาสมุปลกฺเขติ, กิมตฺถมิหายํ ปริภาสา ปฐฺยเต อิห สตฺเถ-ปวาทา อุสฺสคฺเค พาธนฺเตติ นิยโม, ตตฺร จุสฺสคฺคา ทุวิธา นิยตปฺปตฺตโย อนิยตปฺปตฺตโย เจติ, เย สพฺพตฺถาปวาทวิสยมฺปวิสนฺติ, เต นิยตปฺปตฺตโย วุจฺจนฺเต, เย กฺวจิเทวาปวาทวิสยมวคาหนฺเต, เต อนิยตปฺปตฺตโย วุจฺจนฺเต, เอวํ ทุวิเธสุสฺสคฺเคสุ เย-นิยตปฺปตฺตโย, เตสเมว พาธนมิจฺฉียเต, น นิยติกานํ, เตน ตปฺปทสฺสนตฺถมยมฺปริภาสา ปฐฺยเตติ, เยเนตฺยุสฺสคฺคสฺส นิทฺเทโส, เนติ ปฏิเสธวาจี นิปาโต, อปฺปตฺเต อสมฺผุฏฺเฐ วิสเย อิตฺยชฺฌาหาริยํ, เยน อุสฺสคฺเคน นาปฺปตฺเต ปตฺเตเอว สมฺผุฏฺเฐเอว วิสเยตฺยตฺโถ… ‘ทฺเว ปฏิเสธา ปากตมตฺถํ คเมนฺตี’ติ กตฺวา, วิธียตีติ, ปฏิเสโธ วิธานญฺจ, อารพฺภเต วิธี