51. สุญ

วิภตฺติสุตฺเตติ ‘‘ทฺเวทฺเวกาเนเกสฺวิ’’(2-1) จฺจาทิสุตฺเต, สฺสนนฺติ พหุวจเนน สหิตเมกวจนมาห, สุตฺตมิทนฺติ ‘‘สุญฺสสฺสา’’ติ อิทํ สุตฺตํ, สุตฺเต ปน สตีติ ‘‘สุญ สสฺสา’’ติ สุตฺเต สติฯ

55. รตฺยา

รตฺติ จ อาทิ จ รตฺยาทโย, เตหิฯ

56. สุหิ

อนุกรณวเสนาติ อนุสทิสํ กรณํ วจนมนุกรณํฯ

57. ลฺตุ

เตนาติ ยโต ลฺตุอิติ วิเสสนตฺเตน วตฺตุมิจฺฉิตสฺส ปจฺจยสฺส คหณํ, เตนาติ อตฺโถ, ปจฺจยสฺส คหณา ตทาทิคหณํ ลพฺภเต… ‘‘ปจฺจยคฺคหเณ ยโต โส วิหิโต, ตทาทิโน คหณ’’นฺติ ญายา, วิเสสนตฺเตน วตฺตุมิจฺฉิตตฺตา ตทนฺตคฺคหณํ… ‘‘วิธิพฺพิเสสนนฺตสฺสา’’ติ (1-13) วจนโตติ มนสิ นิธายาห- ‘ยโต’อิจฺจาทิ, โส กฺริยตฺโถ อาทิ ยสฺส โส ตทาทิ, โส ปจฺจโย-นฺโต ยสฺส สมุทายสฺส โส ตทนฺโต, ตาทิสสฺส ตทา ทิตทนฺตสมุทายวิเสส(สฺส) คหณํ, น ตุ ตทนฺตมตฺตสฺเสตฺยตฺโถ, นนุ จ ‘ลฺตฺวี’ติ วิเสสนตฺเตน วตฺตุมิจฺฉิเต ภวตุ ‘‘วิธิพฺพิเสสนนฺตสฺสา’’ติ ตทนฺตสฺส คหณํ, ปจฺจยคฺคหเณน ปน ตทาทิโน คหณํ กถํ สิยา วจนาภาวาตฺยาห-‘ตทวินาภาวิตฺตา’ติ, ยโต วิหิโต, เตน วินา น ภวติ สีเลนาติ ตทวินาภาวี, ตสฺส ภาโว ตสฺมาฯ ‘‘ปจฺจยคฺคหเณ ยโต โส วิหิโต ตทาทิโน คหณ’’นฺติ ญายสฺส ยตฺถ ปจฺจยคฺคหณํ ตตฺถ สาธารณตฺตา ‘ตทาทิโน’ติ วุตฺตํ, ตทาทิสมุทายสฺส คหเณ ปเนตฺถ วิเสโส น ทิสฺสติ… อธิกตฺตาติ [อธิคตนฺตาวาติ (โปตฺถเก)] อาทีสุ วิเสสทสฺสนาสมฺภวา, ‘ตุํสฺมา โลโป จิจฺฉายํ เต’’ ตฺยตฺร (5-4) ตุ ทิสฺสติ วิเสโส, วกฺขติหิ ตตฺถ ‘‘ตุํตาเยตเว ภาเว ภวิสฺสติ กฺริยายํ ตทตฺถาย’’นฺติ (5-61) ตุํปจฺจยํ วกฺขติ’’จฺจาทิฯ

58. เค

ออิตฺเยววตฺตพฺพนฺติ ‘เคอ’อิตฺเยว วตฺตพฺพนฺติ วุตฺตํ โหติ, ปกฺเข ทีฆวิธาเนเนวาติ อิมินา อการาเทเส กเต ปกฺเข ทีฆวิธาเนเนว, อญฺญตฺถจริตตฺถตายาติ ลฺตฺวนฺตาทิโต อญฺญตฺถ โภปุริสา โภปุริสอิจฺจาโท ชาติปทตฺถนิสฺสยเนน กตตฺถตาย, ปริส มตฺตตฺถตายาติ วุตฺตํ โหติ, อวสฺสํ ทีฆภาเว การณมาห ‘ยทิจากาโร’อิจฺจาทิ, ยทิจ อากาโรติ ปทจฺเฉโทฯ

60. ฆพฺรหฺมา

ฆอิติสญฺญา ฆสญฺญา ตาสํ, กญฺญาสญฺญาติอาทีสุ ฆสญฺญานํ พหุตฺตา พหุวจเนน นิทฺเทโส, ฆรูปสฺสาติ ฆสฺสาติ ฆสทฺทรูปสฺส, ตถา โภ พฺรหฺมาติ เอตฺถ ตถาติ อิมินา พฺรหฺมาติรูปสฺส นิรุตฺติยํ นิทฺทิฏฺฐตฺตาว เอตฺถ สงฺคหิตภาวํ ทสฺเสติฯ เอวํ วิวรนฺตีติ ตสฺมา ส สขโต คสฺส อการอาการา’’ติอาทินา เอวํ วิวรนฺติ, เต หิ อจ อาจ อิจ อีจ เอจาติ ทฺวนฺเท ปุพฺพสรานํ โลปํ กตฺวา เอตฺตุปสิเลสนิทฺเทสํ วณฺเณนฺติ, สามญฺญวิธานนฺติ ‘พฺรหฺมกตฺตุอิสิ สขโต’จฺเจวมวิเสเสตฺวา สามญฺเญน กถนํ, กิมตฺถนฺติ กิํ อตฺโถ ปโยชนํ ยสฺส ตํ กิมตฺถํฯ สามญฺญวิธานํ กิมตฺถมฺปเนวํ ปโยชนาสงฺกายํ ปโยชนาสงฺกาวิจารณํ มนสิ นิธาย ‘อาคติ คโณย’นฺติ วุตฺตตฺตา อาห– ‘อตฺถโต’จฺจาทิ, อตฺถโตติ สา มตฺถิยโต, อเนนาติ‘อาคติคโณย’นฺติ อิมินา วจเนน, อิทํ วุตฺตํ โหติ ‘อาคติคโณยนฺติ อิมินา ตทาการสงฺขาตชาติปฺปธานคณตฺตปฺปกาสเนน ยทิ สมฺโพธเน เอการนฺตาการนฺตลาภีนํ กตฺตุ อิสิ สข มุนิ ภทนฺตาทีนํ คหณํ ปโยชนํ น สิยา, อญฺญถา อนุปปชฺชนํ สิยาติ เอวมญฺญถานุปปตฺติลกฺขณสามตฺถิยโต สามญฺญวิธาเน ปโยชนมาเห’’ติ, โสยนฺติ อิมินา วุตฺติยํ ‘อาคติ คโณย’นฺติ วุตฺตํ วจนํ นิทสฺเสติฯ

63. โฆสฺสํ

สฺสญฺจ สฺสาจ สฺสาโยจ อญฺจ ติญฺจาติ อิตรีตรโยเค จตฺถ สมาโส,สฺสํ สฺสา สฺสายํ ติํสุฯ