เมนู

ปเรสํ วิย ‘‘คุเณ ฉฏฺฐี’’ติ วจนนฺตราภาเว อุภยตฺถปิ (เจตฺถ) [(เยว) (โปตฺถเก)] ฉฏฺฐิปฺป- สงฺโคติ โพเธตุมาห-‘นนุ เจ’จฺจาทิ, สจฺจนฺติ ยถา วุตฺตํ โจทนมพฺภุปคมฺม โจทกมฺปติ ยถาวุตฺตํ สมฺพนฺธรูปํ ตโต-ญฺญตฺราปฺยุปสํ หริตฺวา ตตฺถ ฉฏฺฐิปฺปสงฺคํ โจเทตุมาห-‘เทวทตฺโต’จฺจาทิ, อเถว มิจฺจาทินาสตีปิอญฺญมญฺญาเปกฺขาลกฺขเณ สมฺพนฺเธ วจนิจฺฉาเยเวตฺถ การณนฺติ โจทกาธิปฺปายมตฺโรปเนตฺวา ตเทว วิเสสโต ฉฏฺฐิยา อภาเว สมุปเนตุํ‘ยชฺเชวมิหาปิ’จฺจาทิกมาห, ตตฺถ อถาติ โจทกาธิปฺปายปฺปกาสนารมฺเภ นิปาโต, เอวํ วตฺตพฺพนฺติ เอวํ ยทิปิจฺจาทินา วกฺขมานนเยน วตฺตพฺพํ, ปฏิปาเทตพฺพตายาตฺยาทินา อิทนฺทีเปติ ‘‘วิเสสฺสํ วิเธยตาย น ปราธีนนฺติ อปฺปธานภาวโต พฺยติริจฺจเต ตโต-ตฺตนิฏฺฐเมว, น รูปนฺตรมฺภชติ‘ปุริสสฺเส’ติ, วิเสสนนฺตุ ราชาทิกํ ตทงฺคตายานุวทิยมานมปฺปธานตฺตา การกรูปโต พฺยติริจฺจเต, ตโต รูปนฺตรํ ภชติ ‘รญฺโญ’ติ, ตโต พฺยติเรก ลกฺขโณ สมฺพนฺโธ โหติ, เอกสฺส สมฺพนฺธิตฺตาสมฺภวา วตฺถุโต ทฺวิฏฺโฐ วิเสสนคตตฺเตน ปตียเต ตโต ฉฏฺฐี วิเสสนเมวานุธาวติ ปตีติวิสเย สทฺทปฺปวตฺตี’’ติ, โย หิ วิกปฺปนํ วิสโย โส สทฺทานนฺติ, อโตเยว สมฺพนฺโธ นิยเมน วิเสสนเภทมนุวิทธาติ… วตฺถุโต ทฺวิฏฺฐสฺสาปิ ตคฺคตตฺเตน ปตีติยา ยถา ภาตูนํ ธนนฺติ, นาวสฺสมฺภาตูนํ ธนนฺติจฺเจว ภวติ, ตถา สตฺยปิ วิเสสฺส เภเท วิเสสนคตเมว เภทมนุ(วิทธา)ติ ‘เทวทตฺตสฺส อสฺสา’ติ, ตเทตํ สพฺพํ วิเสสนคตตฺเตน สมฺพนฺธปตีติโต-วกปฺปียเต, วิเสสฺสคตตฺเตนาปิ ตปฺปตีติยํ นิยเมน ตคฺคตเภทานุวิธานํ สิยา วิเสสนคตเภทานุวิธานมิว, ทฺวิฏฺฐตฺตนฺตุ วตฺถุโต [จตฺตุโน] น วิรุชฺฌเต, วตฺตุปฏิพทฺธเมว จ ทฺวิฏฺฐตฺตํ มนสิกตฺวา ตํวาทีหิ ทฺวิฏฺโฐ สมฺพนฺโธภิธียเต, อโตเยวายํ พฺยติเรกวิภตฺติ (ยาคมฺยเต)… พฺยติริจฺจมานวิเสสนภูตสมฺพนฺธิคตพฺยติเรกลกฺขณสมฺพนฺธาภิ- ธานปฺปวตฺติโตติ, นีลาทิวิเสสนนฺตุ ปรตฺถตฺเตนาปฺปธานมฺปิ น การกภาวโต พฺยติริจฺจติ… นีลาทิสทฺเทนุปฺปลาทิทพฺพาภิธานโต, ยถา ‘นีลมุปฺปลมฺปสฺส, นีเลนุปฺปเลน ฐิตํ, นีลสฺสุปฺปลสฺส คนฺโธ’ติ, ยทา ตุ น วิเสสฺสปวตฺติ ตทา พฺยติริจฺจเตว ‘นีลสฺส คุณสฺส อุปฺปลนฺนิสฺสโย’ติ การกภาวลกฺขณา ปธานภาวา พฺยติริจฺจเต เอว นีลาทิ, ตโต วิเสสนเมวาเนกปฺปการตายาว ติฏฺฐเต, ตโต วิเส- สนํ กิญฺจิเทว การกรูปโต ปธานภาวา พฺยติริจฺจเตติ วิเสสน มตฺเตนาปิ เสสํ สพฺพํ ตถา สิยาติ นาสงฺกนียนฺติฯ

ทฺเวปีติ ราชปุริสา ทฺเวปิ, ตติเย เคหสงฺขาเต สมฺพนฺธินีฯ สหยุตฺตมฺปฏิจฺจ เอวนฺติ อิมินา ปุริสสฺส อปฺปธานตฺตเมว ทีเปติ, อภิมตาติ ปาณินิยานํ สุตฺตนฺตเรน อภิมตา, ยโต ฉฏฺฐีย-มตฺตโน มเต สมฺพนฺธนิสฺสยา, เตนาห- ‘สมฺพนฺธเมวิ’จฺจาทิ, สมฺพนฺโธ เจตฺถ มาตุ สรณานมวฏฺฐานาทิกิริยานิมิตฺโตติ เกจิ, อญฺเญ ตุ สรณสฺส กิริยารูปตฺตา กิริยนฺตรมนฺตเรเนว ทพฺเพน สมฺพนฺโธปปตฺติมาหุยถา ทฺวินฺนํ ชตุกโต สํสิเลโส, ชตุโน ตุ กฏฺเฐนาตฺตนาเยว, น ชตฺวนฺตรกโต สํสิเลโสติฯ ปเรสํ ตติยตฺเถ ทุติยตฺเถ จ กิตกปฺปโยเค ญฺญตฺราปิ (ปญฺจมฺยตฺเถ) สตฺตมฺยตฺเถ จ (‘‘ฉฏฺฐี จา’’) ติ (2-6-20) ทุติยา ปญฺจมีนญฺจา’’ติ (2-6-29) จ สุตฺตนฺตเรหิ ฉฏฺฐีติมตา, ตสฺสาปิ วตฺติจฺฉาโตว สาธิตภาวํ ทสฺเสตุมาห-ยถาเจตฺถาติอาทิ, เอตฺถาปฺยาโท อุทาหรณทฺวเย สุตฺตนฺตรมนฺตเรน สมฺปทานตฺตาภาวา สมฺพนฺธวจนิจฺฉายเมว ปเรสมฺปิ ฉฏฺฐี, เตนาห-‘เอตฺถา’ติอาทิ, พหุลนฺตีมสฺส อตฺถํ ทสฺเสติ ‘ยถา ทสฺสน’นฺติ, อวิสํวาทกาโลกสฺสตฺยาทิกํ กมฺเม อุทาหรณํ, ปญฺจมฺยตฺเถ ปน วตฺติจฺฉาโตว สพฺเพ ตสนฺติ ทณฺฑสฺสาตฺยาทีนิ อุทาหรณานิ เวทิตพฺพานิฯ

40. ตุลฺย

อนภิมตาติ ‘ตุลฺยตฺเถหฺยตุโลปมาหิ ตติยาญฺญตริสฺส’นฺติ (2-3-72) สุตฺเตน ตุโลปมาหิ อญฺเญหิ ตุลฺยตฺเถหิ โยเค ตติยาย วิธียมานตฺตา ปาณินิยานํ อนภิมตา, ยสฺมา สทิสา ภาวา เตสํ โนปมาติ ‘อชฺชุนสฺส ตุลา นตฺถี’ตฺยาทิกมุจฺจเต, ตสฺมา เอวํ ยถาวุตฺตนเยนาติ ตเทวนฺตีมสฺส อตฺโถ เวทิตพฺโพ, ตเทวนฺติ วา นิปาตสมุทาโย ยถาวุตฺตนิทสฺสนตฺโถ, ตุลฺเยสูติ สทิเสสุ, ตถาวุตฺตาติ อชฺชุนสฺสตุลานตฺถีตฺยาทินา เตน ปกาเรน วุตฺตาฯ

41. อโต

สุตฺเต ‘อโต’ติ วุตฺตํ ‘อการนฺตโต’ติ กถํ วุตฺตีติ อาห ‘อโต’ติอาทิ, อาเทสา โหนฺตีติ เสโส, ยการานํเยว สิยุํ… อาเออาเทสานเมกวณฺณตฺตา, โลเป กเตติ โอการสฺส โลเป กเต, ตนฺเนติ ยถาวุตฺตํ ธจาทฺยปฺปฏิกฺขิปติ, ปฏิกฺเขเป การณมาห-‘ปรโลปสฺสา’ติอาทิ, การณนฺตรํ วตฺตุมารภเต ‘กิญฺจา’ติอาทิ, นิจฺจมฺปรโลโปว สิยา, น ปุพฺพโลโปปิ อาคมปฺปโยคานุกูลฺเยนาติปิ สกฺกา วตฺตุนฺติ อาห-‘นจา’ติอาทิ, นิจฺจมฺปรโลโปเยวาติ น จ สกฺกา มนฺตุนฺติ สมฺพนฺโธ, เอวํ สนฺเตตฺยาทินา ตตฺถ วิโรธมาห, อโตสมฺภวาติ อาเทสาการโต สมฺภวา, ฌิสฺสาการวิธานํ ‘‘โยสุ ฌิสฺส ปุเม’’ติ (2-93) เอตเทวปโยชนนฺติอาทินา วุตฺตปฺปโยชนาภาเว การณมาห-‘อนิฏฺฐตฺตา’ติ, อนภิมตตฺตาติ อตฺโถ, ปโยชนาภาวานภิมตตฺตเมว ทสฺเสสุมาห-‘เอตทตฺถเมวา’ติอาทิ, อิมสฺสาติ ‘‘อโต โยนํ ฏาเฏ’’ตี มสฺส สุตฺตสฺส, ฌิสฺมาตฺเววาติ ‘ฌิสฺมา’ อิติ เอตาทิสํ สุตฺตเมว, ฌิสฺมา โยนํ ฏาเฏติวาติ ‘‘ฌิสฺมา โยนํ ฏาเฏ’’ติ สุตฺตํ วา, อโตติ ‘อโต’ อิติ สุตฺตํ, ตาทิสสฺสปโยคสฺสาติ อคฺคา, อคฺเค อิติ ปโยคสฺสฯ

42. นีนํ

ยสฺมา เอกเมว รูปมุทาหฏํ, ตสฺมา รูปารูปานิ รูเปรูปานีติ เภโท เวทิตพฺโพ, เตน หิ พหุวจเน [พหุวจเนน (โปตฺถเก)] ปฐมาทุติยาสุ ‘อฏฺฐีนี’ติ เอกเมว รูปมุทาหฏนฺติ ทสฺเสติฯ