27. อป

นนุ ผุโฏว เตสํ สาลาทีนํ โยโคติ กิเมตฺถ ปญฺเหน กสฺส ปเนเตหิ โยโค’ตฺยาสงฺกิยาห-‘วชฺชนํ หิจฺจาทิ, วชฺชนานนฺติ กตฺตริ อโน, วชฺชเน สมฺพนฺเธ วตฺตมาเนหีติ วชฺชนสงฺขาเต สมฺพนฺเธ วตฺต มาเนหิ อปปรีหิ, ยุตฺตสฺมาติ ยุตฺตโตว เอกสฺมา, นาญฺญโต, กิเมตฺถ วตฺตพฺพนฺติ อิมินา อปปรีหิ ยุตฺตสฺมาว ปญฺจมีภวเน ปสิทฺธตฺตมาห, ปสิทฺธมฺเปตมาหริตฺวา ปกาเสตุมาห-‘กตฺตุโน’จฺจาทิ, ยทตฺโถติ โยสาลาทิ อตฺโถ ปโยชนํ ยสฺส วชฺชนกิริยา รมฺภสฺส โส ยทตฺโถฯ ‘‘ปญฺจมฺยปาปรีหี’’ติ (2-3-10) อายุตฺเตปิ ปญฺจมี วิธียเต ปเรหิ, ตทาห-‘มริยาทาย’มิจฺจาทิ, อวธิมา เอตฺถ วสฺสนํฯ

28. ปฏิ

ทิฏฺฐสมฺพนฺธสฺสาติ ปสิทฺธวเสน ทิฏฺฐการิยการณสฺส มุขฺยสฺส, ตสฺส การิยตฺถนฺติ ตสฺส มุขฺยสฺส ยํ การิยํ, ตทตฺถํ มุขฺยการิย กรณตฺถนฺติ วุตฺตํ โหติ, ตสฺมิํ ปฏินิธิมฺหิ วตฺตมาเนน ปภิเนติ สมฺพนฺโธ, วินิมเยติ ปริวตฺตน นิมิตฺตํ ปฏิทาเนจาติ จ สทฺทสฺสาฏฺฐานปฺปยุตฺติ ทฏฺฐพฺพา, ปตินา ตสฺส โยโคติ สมฺพนฺโธฯ

29. ริเต

ยทิ วชฺชนกิริยาย สมฺพชฺฌมานสฺส กมฺมตฺตา กมฺเม ทุติยา, กิมตฺถํ จรหิ ปุน ทุติยาวจนนฺติ อาห-‘ปฏิปทวิธาเน’จฺจาทิ, ปฏิปทํ อุชุกเมโวจฺจาริตํ วิธานํ ยสฺสา สา ปฏิปทวิธานา, วิเสสวิธาน วตีตฺยตฺโถ, ยชฺชตฺร ทุติยาวจนํ น สิยา ตทา ริเตสทฺเทน โยเค อุชุกํ วิธียมานาย ปญฺจมิยา ทุติยา พาธีเยถาติ มญฺญเตฯ ยทฺยตฺร ปญฺจมิยา ทุติยาย พาธาภาโว เอว ปโยชนํ, เอวญฺจรหิ ‘ริเต วา’ติ สุตฺตยิตพฺพํ เอวํ สติ ปกฺเข ทุติยา จ ภวิสฺสติ, ลหุ จ สุตฺตมฺปณีตมฺภวตี ตฺยาสงฺกิย ปโยชนนฺตรมาห-‘อุตฺตรตฺถญฺเจ’ติ, อโตเยวาติ อุตฺตรตฺถตฺตาเยว, ปุน ปโยชนนฺตรํทุติยา คหณสฺส ทสฺสยมาห-‘วิภตฺยนฺตเร’จฺจาทิ, อาหจฺจ กณฺฐาทิฏฺฐาเน วายุนาอาหนิตฺวา อาหริตฺวา วา วจนํ อาหจฺจวจนํ, อุชุกวจนนฺติ วุตฺตํ โหติ, วิภตฺยนฺตรํ ฉฏฺฐีวิภตฺติ, ตสฺส พฺยุทาสตฺถํ, นิราสตฺถนฺตุตฺโถ, อญฺญาปีติ ทุติยาย อญฺญา ฉฏฺฐีปิ, ปกตาย ปญฺจมิยา สมฺพนฺธนตฺโถ ปกตสมฺพนฺธนตฺโถฯ

31. ปุถ

น ทุติยาปิ โยควิภาคโตติ เอวํ มญฺญเต ‘‘ตติยา เจติ วตฺตมาเน ตตฺถ ยทิ จกาเรน ‘ทุติยา เจ’ติ สมฺพนฺธีเยยฺย, ตตฺราปิ จ กาเรน ปญฺจมีตฺเยวํ น กสฺสาปฺยปกํโสติ‘วินาญฺญตฺรปุถนานาหิ ตติยา เจ’ตฺเยกโยคมกตฺวา โยควิภาคสามตฺถิยา ‘ตติยา เจ’ติ จ กาเรน ชาตุ ปญฺจมี’’ติ, อสหายตฺถตฺเต สติ ‘วินาตฺเถ หี’ตฺเยวมวตฺวา กิํ วิสุํ สุตฺตรจนาเยตฺยาห-‘เภโท ปาทานนฺตฺวิ’จฺจาทิฯ

32. สตฺต

ยนฺตํ สทฺทานํ นิจฺจตฺตา สมฺพนฺธสฺส ยตฺถาติ ปรามฏฺฐํ โสติ, โยติ ปรามฏฺฐํ ตสฺสาติ จ นิทฺทิสติ, โย ยตฺเถตฺยาทิกญฺจ ‘กิริยาธารภูเต’จฺจาทิวุตฺติคนฺถ วิวรณนฺติ โยติ กิริยาเธยฺยภูตาธิปฺเปตา, เอตเนวาห‘กิริยา จา’ติอาทิ, เตนายมาธารียติ กตฺตุกมฺม สมเวตา กิริยาสฺมินฺตฺยธิกรเณ วา ตํ อาธารยตีติ กตฺตริ วา ฆณนฺเตน ทฏฺฐพฺโพ, กตฺตารํ กมฺมญฺจ กิริยานิสฺสยภูตมาธาร ยตีตฺยาธาโรติ วา กตฺตริ ฆณ, วุตฺตํ หิ–

อาธารยติ โย กตฺตุ, กมฺมํ กิริยนิสฺสยํ;

อาธารํ การกญฺจาหุ, ตํ จตุพฺพิธเมว เจติฯ

นนุ จ กิริยาธารเณนาธาโรตฺยุจฺจเต, ตํ กิเมวมุจฺจเตติ เจ, เนสโทโส ยเทว หิ กิริยาธารณมสฺส, ตนฺตนฺนิสฺสยภูต กตฺตุกมฺมธารณํ, นหฺยญฺญตา ตทฺธารณํ สมฺภวติ ตโต กิริยา การเณนาธารเณนาธาโรตฺย ยเมวตฺโถ, น กตฺตุกมฺมปริจฺจาเคนาธาเรน อุชุกํ กิริยา คยฺหเต, เตเนว วกฺขติ-‘กิริยายโย อาธาโร’จฺจาทิ, นนุ ยทฺยปฺยุชุกเมว กิริยํ ธารยติ กตฺตา กตฺตุสมวายินิํ, กมฺมสมเวตญฺจ วิกฺเตทนาทิํ กิริยํ กมฺมํ… ตถา สติ ตาเนวาธาโรติ, น… โลเก สตฺเถ จ เตสมาธารตฺเถ นาปฺปตีติโต, กตฺตุกมฺมตาเยว หิ เตสมฺปตีตีติ ทสฺเสตุมาห-‘กิริยา เจ’ตฺยาทิ, ตถา จ วุตฺตํ–

กตฺตุกมฺม พฺยวหิตํ, ธาเรนฺตมนุชุ กฺริยํ;

กฺริยาสิทฺธุปการิ จ, สตฺเถ-ธิกรณํ มตนฺติฯ