อถ วา ‘‘ภวิสฺสติ คมาทีหิ ณี ฆิณ’’ติ เอตฺถ ‘‘ภวิสฺสตี’’ติ วจนโต ‘‘สฺสนฺตุ’’อิติ เอโกว ปจฺจโย ทฏฺฐพฺโพ, ตโต ‘‘สิมฺหิ วา’’ติ อตฺตํ, ‘‘นฺตสทฺโท อ’’มิติโยควิภาเคน อมาเทโส, สิโลโป, กริสฺสํ กริสฺสนฺโต, กริสฺสนฺตา, กริสฺสนฺตํ, กริสฺสนฺเต, กริสฺสตา กริสฺสนฺเตน, กริสฺสนฺเตหิ, กริสฺสโต กริสฺสนฺตสฺส, กริสฺสตํ กริสฺสนฺตานํ, กริสฺสตา, กริสฺสนฺเตหิ, กริสฺสโต กริสฺสนฺตสฺส, กริสฺสตํ กริสฺสนฺตานํ, กริสฺสติ กริสฺสนฺเต, กริสฺสนฺเตสูติอาทิ คุณวนฺตุสทิสํ เนยฺยํฯ

มานมฺหิ – โอการาการานํ อุตฺตํ, กมฺมํ กริสฺสตีติ กมฺมํ กุรุมาโน, กมฺมํ กราโน วชติฯ เอวํ โภชนํ ภุญฺชิสฺสํ วชติ, โภชนํ ภุญฺชนฺโต, ภุญฺชมาโน, ภุญฺชาโน วชติฯ

สพฺพตฺถ กตฺตริ นฺตุมาเนสุ สกสกวิกรณปฺปจฺจโย กาตพฺโพฯ

ขาทนํ ขาทิสฺสตีติ ขาทนํ ขาทิสฺสํ วชติ, ขาทนํ ขาทนฺโต, ขาทนํ ขาทมาโน, ขาทนํ ขาทาโน วชติฯ มคฺคํ จริสฺสตีติ มคฺคํ จริสฺสํ, มคฺคํ จรนฺโต, มคฺคํ จรมาโน, มคฺคํ จราโน วชติฯ ภิกฺข อายาจเน, ภิกฺขํ ภิกฺขิสฺสตีติ ภิกฺขํ ภิกฺขิสฺสํ จรติ, ภิกฺขํ ภิกฺขนฺโต, ภิกฺขํ ภิกฺขมาโน, ภิกฺขํ ภิกฺขาโน จรติ อิจฺจาทิฯ

อนาคตกาลิกปฺปจฺจยนฺตนโยฯ

อุณาทิปฺปจฺจยนฺตนย

อถ อุณาทโย วุจฺจนฺเตฯ

‘‘ธาตุยา’’ติ อธิกาโรฯ

[651] กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโยฯ

อตีเต กาเล, วตฺตมาเน จ คมฺมมาเน ธาตูหิ ณุปฺปจฺจโย โหติฯ อาทิสทฺเทน ยุ กฺต มิอิจฺจาทโย จ โหนฺติฯ

กร กรเณ, อกาสิ, กโรตีติ วา อตฺเถ ณุปฺปจฺจโย, ณโลโป, วุทฺธิ, การุ สิปฺปี, การู การโวฯ วา คติคนฺธเนสุ, อวายิ, วายตีติ วา วายุ, อายาเทโสฯ สท อสฺสาทเน, อสฺสาทียตีติ สาทุฯ ราธ, สาธ สํสิทฺธิมฺหิ, สาธียติ อเนน หิตนฺติ สาธุฯ พนฺธ พนฺธเน, อตฺตนิ ปรํ พนฺธตีติ พนฺธุฯ จกฺข วิยตฺติยํ วาจายํ, จกฺขตีติ จกฺขุฯ อิ คติมฺหิ, เอนฺติ คจฺฉนฺติ ปวตฺตนฺติ สตฺตา เอเตนาติ อายุฯ ทร วิทารเณ, ทรียตีติ ทารุ กฏฺฐํฯ สนุ ทาเนฯ สโนตีติ สานุ ปพฺพเตกเทโสฯ ชนียตีติ ชานุ ชงฺฆาสนฺธิฯ จรียตีติ จารุ ทสฺสนีโยฯ รห จาเค, รหียตีติ ราหุ อสุรินฺโทฯ ตร ตรเณ, ตาลุ, โล รสฺสฯ

มราทีนํ ปเนตฺถ ณุมฺหิ ‘‘ฆฏาทีนํ วา’’ติ เอตฺถ วาสทฺเทน น วุทฺธิ, มรุ, ตรุ, ตนุ, ธนุ, หนุ, มนุ, อสุ, วสุ, วฏุ, ครุ อิจฺจาทิฯ

จทิ หิลาทเน, ยุปฺปจฺจโย, ‘‘นุทาทีหิ ยุณฺวูนมนานนากานนกา สการิเตหิ จา’’ติ อนาเทโส, นิคฺคหีตาคโม จ, จนฺทนํฯ ภวติ เอตฺถาติ ภุวนํ, ‘‘ฌลานมิยุวาสเร วา’’ติ อุวาเทโสฯ กิร วิกฺเขเป, กิรโณฯ วิจกฺขโณ, กมฺปนํ กโรตีติ กรุณา, อการสฺสุตฺตํฯ

กฺตปฺปจฺจเย – กโลโป, อภวิ, ภวตีติ วา ภูตํ ยกฺขาทิ, ภูตานิฯ วายตีติ วาโต, ตายตีติ ตาโตฯ มิมฺหิ – ภวนฺติ เอตฺถาติ ภูมิ, เนตีติ เนมิ อิจฺจาทิฯ

[652] ขฺยาทีหิ มน ม จ โต วาฯ

ขี ภี สุ รุ หุ วา ธู หิ ลูปี อทอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ มนปจฺจโย โหติ, มสฺส จ โต โหติ วาฯ

อทธาตุปรสฺเสว, มการสฺส ตการตา;

ตทญฺญโต น โหตายํ, ววตฺถิตวิภาสโตฯ

ขี ขเย, ขียนฺติ เอตฺถ อุปทฺทวุปสคฺคาทโยติ อตฺเถ มนปจฺจโย, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา นโลโป, ‘‘อญฺเญสุ จา’’ติ วุทฺธิ, เขโมฯ ตถา ภี ภเย, ภายนฺติ เอตสฺมาติ ภีโม, วาธิการโต น วุทฺธิฯ สุ อภิสเว, สวตีติ โสโมฯ รุ คติมฺหิ, โรโมฯ หุ ทานาทนหพฺยปฺปทาเนสุ, หูยตีติ โหโมฯ วา คติคนฺธเนสุ, วาโมฯ ธู กมฺปเน, ธุนาตีติ ธูโมฯ หิ คติมฺหิ, หิโนตีติ เหโมฯ ลู เฉทเน, ลูยตีติ โลโมฯ ปี ตปฺปเน, ปีณนํ เปโมฯ อท ภกฺขเณ, อทตีติ อตฺเถ มน, มสฺส จ วา ตกาโร, ‘‘โต ทสฺสา’’ติ ตกาโร, อตฺตา, อาตุมา, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา อทสฺส ทีโฆ, อุการาคโม จฯ ยา ปาปเณ, ยาโมฯ

‘‘วา’’ติ วตฺตมาเน –

[653] สมาทิหิ ถมาฯ

สมทมทร รห ลป วส ยุ ทุ หิ สิ ทา สา ฐา ภส พหอุสุอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ถ มอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ วาฯ

สม อุปสเม, กฺวจิคฺคหณาธิการา น ธาตฺวนฺตโลโป, กิเลเส สเมตีติ สมโถ สมาธิฯ เอวํ ทมนํ ทมโถฯ ทร ทาเห, ทรณํ ทรโถ ปริทาโหฯ รห อุปาทาเน, รหียตีติ รโถ, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา หโลโปฯ สป อกฺโกเส, สปนํ สปโถฯ วส นิวาเส, อาวสนฺติ เอตสฺมินฺติ อาวสโถฯ ยุ มิสฺสเน, ยูโถ, ทีโฆฯ ทุ คติวุทฺธิมฺหิ, ทวติ วฑฺฒตีติ ทุโมฯ หิโนตีติ หิโม อุสฺสาโวฯ สิ พนฺธเน, สียตีติ สีมา, ทีโฆฯ ทา อวขณฺฑเน, ทาโมฯ สา สามตฺเถ, สาโมฯ ฐา คตินิวตฺติมฺหิ, ถาโม, ฐสฺส ถตฺตํฯ ภส ภสฺมีกรเณ, ภสฺมา, พฺรหฺมาทิตฺตา ‘‘สฺยา จา’’ติ อาตฺตํฯ พห วุทฺธิมฺหิ, พฺรหฺมา, นิปาตนโต พฺโร พสฺสฯ อุสุ ทาเห, อุสฺมา อิจฺจาทิฯ

[654] มสุสฺส สุสฺส จฺฉ ร จฺเฉราฯ

มสุอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สุสฺส จฺฉรจฺเฉรอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติฯ มสุ มจฺเฉเร, กฺวิปฺปจฺจโย, จฺฉรจฺเฉราเทสา, มจฺฉโร, มจฺเฉโรฯ

‘‘จฺฉร จฺเฉรา’’ติ วตฺตเตฯ

[655] อาปุพฺพจรสฺส จฯ

อาปุพฺพสฺส จรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส จฺฉรจฺเฉราเทสา โหนฺติ, จสทฺเทน จฺฉริยาเทโส จฯ ภุโส จรณนฺติ อตฺเถ กฺวิปฺปจฺจโย, จฺฉริยาทิอาเทโส, รสฺสตฺตญฺจฯ

อจฺฉริยํ , อจฺฉรํ, อจฺเฉรํฯ อจฺฉรํ ปหริตุํ ยุตฺตนฺติปิ อจฺฉริยํฯ

[656] อล กล สเลหิ ลยาฯ

อล กล สล อิจฺเจเตหิ ธาตูหิ ล ยอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ อล ปริสมตฺติมฺหิ, อลฺลํ, อลฺยํฯ กล สงฺขฺยาเน, กลฺลํ, กลฺยํฯ สล, หุล, ปท คติมฺหิ, สลฺลํ, สลฺยํฯ

‘‘กล สเลหี’’ติ วตฺตเตฯ

[657] ยาณ ลาณาฯ

เตหิ กล สลอิจฺเจเตหิ ธาตูหิ ยาณ ลาณปฺปจฺจยา โหนฺติฯ กลฺยาณํ, ปฏิสลฺยาณํ, กลฺลาโณ, ปฏิสลฺลาโณฯ ยทา ปน ลี สิเลสเนติ ธาตุ, ตทา ‘‘ปฏิสลฺลยนํ, ปฏิสลฺลาณ’’นฺติ ยุปฺปจฺจเยน สิทฺธํ, อุปสคฺคนฺตสฺส นิคฺคหีตสฺส ลตฺตํ, รหาทิปรตฺตา นสฺส ณตฺตํ, เอการสฺส ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา อตฺตญฺจฯ

[658] มถิสฺส ถสฺส โล จฯ

มถอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ถสฺส ลาเทโส โหติ, จสทฺเทน ลปฺปจฺจโย, มถ วิโลฬเน, มลฺโล, โส เอว มลฺลโก, ยถา หีนโกฯ

‘‘กิจฺจา’’ติ วตฺตเตฯ

[659] อวสฺสกาธมิเณสุ ณี จฯ

อวสฺสก อธมิณอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ, ณีปจฺจโย โหติ, กิจฺจา จาติ ณีปจฺจโย, ณโลป วุทฺธิสิโลปา, อวสฺสํ เม กมฺมํ กาตุํ ยุตฺโตสีติ การีสิ เม กมฺมํ อวสฺสํ, การิโน เม กมฺมํ อวสฺสํ, หารีสิ เม ภารํ อวสฺสํฯ

อธมิเณ – สตํ เม อิณํ ทาตุํ ยุตฺโตสีติ ทายีสิ เม สตํ อิณํ, ธารีสิ เม สหสฺสํ อิณํ อิจฺจาทิ, กิจฺจปฺปจฺจยา ปน เหฏฺฐาเยว ทสฺสิตาฯ

[660] วชาทีหิ ปพฺพชฺชาทโย นิปจฺจนฺเตฯ

อากติคโณยํฯ วชอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ปจฺจยาเทสโลปาคมนิเสธลิงฺคาทิวิธินา ยถาภิธานํ ปพฺพชฺชาทโย สทฺทา นิปจฺจนฺเตฯ

วช คติมฺหิ ปปุพฺโพ, ปฐมเมว วชิตพฺพนฺติ อตฺเถ ‘‘ภาวกมฺเมสู’’ติ อธิกิจฺจ ‘‘ณฺโยจา’’ติ ณฺยปฺปจฺจโย, ณโลปาทิฯ ‘‘ปวฺวชฺย’’นฺติ รูเป สมฺปตฺเต อิมินา ชฺฌสฺส ชฺชาเทโส, วการทฺวยสฺส พการทฺวยํ, วุทฺธินิเสโธ, อิตฺถิลิงฺคตฺตญฺจ นิปจฺจนฺเต, ปพฺพชฺชาฯ

ตถา อิญฺช กมฺปเน, อิญฺชนํ อิชฺชาฯ ยช เทวปูชายํ, ยชนํ อิชฺชา, ‘‘ยชสฺสาทิสฺสี’’ติ อิตฺตํฯ อญฺช พฺยตฺติคตีสุ สํปุพฺโพ, สมญฺชนํ สมชฺชา, ญฺฌสฺส ชฺชาเทโสฯ สท วิสรณคตฺยาวสาเนสุ, นิสีทนํ นิสชฺชาฯ วิท ญาเณ, วิชานนํ, วิทตีติ วา วิชฺชาฯ สช วิสฺสคฺเค, วิสฺสชฺชนํ วิสฺสชฺชาฯ ปท คติมฺหิ, นิปชฺชนํ นิปชฺชาฯ

หน หิํสาคตีสุ, หนฺตพฺพนฺติ อตฺเถ ณฺยมฺหิ กเต ‘‘วโธ วา สพฺพตฺถา’’ติ หนสฺส วธาเทโส, ฌสฺสิมินา ชฺฌาเทโส จ, โส วชฺโฌ, สา วชฺฌาฯ

สี สเย, สยนํ, สยนฺติ เอตฺถาติ วา เสยฺยา, วุทฺธิ, ยการสฺส ทฺวิตฺตญฺจ ฯ ธา ธารเณ สํปุพฺโพ, สมฺมา จิตฺตํ นิเธติ เอตาย, สยํ วา สทฺทหตีติ อตฺเถ ‘‘อิตฺถิยมติยโว วา’’ติ อปฺปจฺจโย, ‘‘สนฺธา’’ติ รูเป สมฺปตฺเต อิมินา นการสฺส ทกาโร, สทฺธาฯ จร จรเณ, จรณนฺติ อตฺเถ ณฺยปฺปจฺจเย, อิการาคเม จ กเต อิมินา วุทฺธินิเสโธ, จริยาฯ

รุช โรเค, รุชนนฺติ อตฺเถ อิมินา ฉปฺปจฺจโย, ‘‘พฺยญฺชนนฺตสฺส โจ ฉปฺปจฺจเยสุ จา’’ติ ธาตฺวนฺตสฺส จกาโร, รุจฺฉา, รุชาติ อปฺปจฺจเยน สิทฺธํฯ ตถา กุจ สงฺโกจเน, ฉปฺปจฺจโย, โกจนํ กุจฺฉาฯ ลภ ลาเภ, ฉมฺหิ จาเทโส, ลจฺฉาฯ รท วิเลขเน, รจฺฉาฯ มุห เวจิตฺเต, มุยฺหนํ มุจฺฉา, มุจฺฉนํ วา มุจฺฉาฯ วส นิวาเส, วจฺฉาฯ กจ ทิตฺติมฺหิ, กจฺฉาฯ กถ กถเน สํปุพฺโพ, สทฺธิํ กถนนฺติ อตฺเถ ณฺยปฺปจฺจโย, อิมินา ถฺยสฺส จฺฉาเทโส, สํสทฺทสฺส สาเทโส จ, สากจฺฉาฯ ตุท พฺยถเน, ตุจฺฉาฯ ปท คติมฺหิ, พฺยาปชฺชนนฺติ อตฺเถ ณฺยมฺหิ กเต ‘‘พฺยาปาทฺยา’’ติ รูเป สมฺปตฺเต อิมินา นิปาตเนน ทฺยสฺส ชฺชาเทโส, รสฺสตฺตญฺจ, พฺยาปชฺชาฯ

มร ปาณจาเค, มรติ มรณนฺติ จ อตฺเถ อิมินา ตฺยตฺยุปฺปจฺจยา, ธาตฺวนฺตโลโปจ, ตโต ‘‘ยวต’’มิจฺจาทินา จกาโร, มจฺโจ, มจฺจุฯ สต สาตจฺเจ, อิมินา ยปฺปจฺจโย, ตฺยสฺส จกาโร, สจฺจํฯ ตถา นต คตฺตวินาเม, นจฺจํฯ นิติ นิจฺเจ, นิจฺจํฯ มา มาเน, มายาฯ ชน ชนเน, ชายา, กน ทิตฺติกนฺตีสุ, นฺยสฺส ญตฺตํ, ทฺวิตฺตญฺจ, กญฺญาฯ ธน ธญฺเญ, ธญฺญํฯ ปุนาตีติ ปุญฺญํ, นการาคโม อิจฺจาทิฯ

[661] เว ปุ สี ทวว มุ กุ ทา ภูหฺวาทีหิ ถุตฺติม ณิมา นิพฺพตฺเตฯ

เวปุสีทววมุอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, กุ ทา ภูอาทิโต, หฺวาทิโต จ ยถากฺกมํ ถุตฺติมณิมอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ นิพฺพตฺตตฺเถฯ เวปุ กมฺปเน, ถุปฺปจฺจโย, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา อการาคโม, อถ วา ‘‘อถู’’ติ วตฺตพฺเพ สรโลปํ กตฺวา ‘‘ถู’’ติ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํ, เวเปน นิพฺพตฺโต เวปถุฯ สี สเย, สยเนน นิพฺพตฺโต สยถุฯ ทว ทวเน, ทเวน นิพฺพตฺโต ทวถุฯ วมุ อุคฺคิรเณ, วเมน นิพฺพตฺโต วมถุฯ

กุตฺติ กรณํ, เตน นิพฺพตฺตํ กุตฺติมํ, ‘‘กุ’’อิติ นิปาตนโต กรสฺส กุตฺตํฯ ทา ทาเน, ทาติ ทานํ, เตน นิพฺพตฺตํ ทตฺติมํ, รสฺสตฺตํฯ ภูติ ภวนํ, เตน นิพฺพตฺตํ โภตฺติมํฯ อวหุติ อวหนํ, เตน นิพฺพตฺตํ โอหาวิมํ, ณโลปวุทฺธิอาวาเทสาฯ

[662] อกฺโกเส นมฺหานิฯ

อกฺโกเส คมฺมมาเน นมฺหิ นิปาเต อุปปเท สติ ธาตุโต อานิปฺปจฺจโย โหติฯ น คมิตพฺโพ เต ชมฺม เทโสติ อตฺเถ อานิปฺปจฺจโย, กิตกตฺตา นามมิว กตฺวา สิมฺหิ กเต น คมานีติ อตฺเถ กมฺมธารยสมาโส, นสฺส อตฺตํ, ปุน สมาสตฺตา นามมิว กเต สฺยาทฺยุปฺปตฺติ, อคมานิ เต ชมฺม เทโสฯ น กตฺตพฺพํ เต ชมฺม กมฺมนฺติ อกรานิ เต ชมฺม กมฺมํฯ

นมฺหีติ กิํ? วิปตฺติ เตฯ อกฺโกเสติ กิํ? อคติ เตฯ

[663] สุนสฺสุนสฺโสณวานุวานุนุนขุณานา ฯ

สุนอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส สมฺพนฺธิโน อุนสทฺทสฺส โอณ วาน อุวาน อุน อุนข อุณ อา อานอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติฯ สุนสฺสุนสฺส โอณาทิอาเทเส, ปรนยเน จ กเต สฺยาทฺยุปฺปตฺติ, โสโณ, โสณา, สฺวาโน, สฺวานา, สุวาโน, สุวานา, สุโน, สุนา, สุนโข, สุนขา, สุโณ, สุณา, สา สาโน, สานา อิจฺจาทิฯ

[664] ตรุณสฺส สุสุ จฯ

ตรุณอิจฺเจตสฺส สทฺทสฺส สุสุอิจฺจาเทโส โหติฯ จสทฺโท อนิยมตฺโถ, สุสุ, ตรุโณ วาฯ

[665] ยุวสฺสุวสฺสุวุวานุนูนาฯ

ยุวอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส อุวสทฺทสฺส อุวอุวานอุนอูนอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติฯ ยุวา ติฏฺฐติ, ยุวาโน ติฏฺฐติ, ยุโน ติฏฺฐติ, ยูโน ติฏฺฐติฯ

[666] ฉทาทีหิ ตตฺรณฯ

ฉทอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตตฺรณอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ ฉท อปวารเณ, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา ธาตฺวนฺตสฺส ตกาโรฯ อาตปํ ฉาเทตีติ ฉตฺตํ, ฉตฺรํ, พฺยญฺชนตฺตเย สรูปานเมกสฺส โลโปฯ

จินฺต จินฺตายํ, จินฺเตตีติ จิตฺตํ, นการสฺส สํโยคาทิตฺตา นิคฺคหีตํ, ตสฺส ‘‘พฺยญฺชเน จา’’ติ โลโป, จิตฺรํ, ‘‘ฆฏาทีนํ วา’’ติ น วุทฺธิฯ

สุ อภิสเว, ‘‘ปรทฺเวภาโว ฐาเน’’ติ ตสฺส ทฺวิตฺตํ, อตฺเถ อภิสเวตีติ สุตฺตํ, สุตฺรํฯ

สูท ปคฺฆรเณ, อตฺเถ สูเทตีติ สุตฺตํ, รสฺสตฺตํ, ภุชาทิตฺตา ทโลโป, ทฺวิตฺตญฺจฯ สุ สวเน, สุณาตีติ โสตํ, โสตฺรํ, วุทฺธิฯ

นิ ปาปเณ, เนตีติ เนตฺตํ, เนตฺรํฯ วิท มงฺคลฺเล, โต ทสฺส, ปวิตฺตํ, ปวิตฺรํฯ ปู ปวเน, ปุนาตีติ ปวิตฺตํ, ปวิตฺรํ, อิการาคโม, วุทฺธิอวาเทสา จฯ

ปต คติมฺหิ, ปตตีติ ปตฺตํ, ปตฺรํ, ปตโต ตายตีติ ปตฺโต, ปตฺโรฯ ตนุ วิตฺถาเร, ตญฺญตีติ ตนฺตํ, ตนฺตฺรํฯ ยต ยตเน, ยตฺตํ, ยตฺรํฯ ยา ปาปเณ, ยาปนา ยตฺราฯ ยมุ อุปรเม, ยนฺตํ, ยนฺตฺรํฯ อท ภกฺขเณ, อทตีติ อตฺตํ, อตฺรํฯ ยุช โยเค, ยุชฺชตีติ โยตฺตํ, โยตฺรํ, ภุชาทิตฺตา ธาตฺวนฺตโลปทฺวิตฺตานิฯ

วตุ วตฺตเน, วตฺตํ, วตฺรํฯ มิท สิเนหเน, มิชฺชตีติ มิตฺตํ, มิตฺรํฯ มา ปริมาเณ, มตฺตา ปริมาณํ, ทฺวิตฺตรสฺสตฺตานิฯ เอวํ ปุนาตีติ ปุตฺโต, ปุตฺโรฯ กล สงฺขฺยาเน, กลตฺตํ, กลตฺรํ ภริยาฯ วร สํวรเณ, วรตฺตํ, วรตฺรํ จมฺมมยโยตฺตํฯ เวปุ กมฺปเน, เวปตีติ เวตฺตํ, เวตฺรํฯ

คุป สํวรเณ, โคตฺตํ, โคตฺรํ, ‘‘คุปาทีนญฺจา’’ติ ธาตฺวนฺตโลโป, ทฺวิตฺตญฺจ, คตฺตํ วา, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา อุการสฺส อกาโรฯ ทา อวขณฺฑเน, ทาตฺตํ, ทาตฺรํฯ หุ หวเน, อคฺคิหุตฺตํฯ วห ปาปเณ, วหิตฺตํ, วหิตฺรํฯ จร จรเณ, จริตฺตํ, จริตฺรํฯ มุจ โมจเน, มุตฺตํ ปสฺสาโวฯ ภาส ทิตฺติมฺหิ, ภสฺตฺรา อิจฺจาทิฯ

[667] วทาทีหิ ณิตฺโต คเณฯ

วท จร วรอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณิตฺตปฺปจฺจโย โหติ คเณ คมฺมมาเนฯ วท วิยตฺติยํ วาจายํ, วทิตานํ คโณ วาทิตฺตํฯ จร จรเณ, จริตานํ คโณ จาริตฺตํฯ วร วรเณ, วริตานํ คโณ วาริตฺตํฯ อถ วา จรนฺติ ตสฺมิํ ปริปูรการิตายาติ จาริตฺตํฯ วาริตํ ตายนฺติ เอตฺถ, เอเตนาติ วา วาริตฺตํฯ

[668] มิทาทีหิ ตฺติติโยฯ

มิท ปท รนฺช ตนุ ธาอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ยถาภิธานํ ตฺติ ติอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ มิชฺชติ สินิยฺหตีติ เมตฺติ, ธาตฺวนฺตโลโปฯ ปชฺชตีติ ปตฺติฯ รนฺช ราเค, รนฺชติ เอตฺถาติ รตฺติฯ วิตฺถารียตีติ ตนฺติฯ ธาเรตีติ ธาติฯ ปา รกฺขเณ, ปาติฯ วส นิวาเส, วสติฯ

[669] อุสุรนฺชทํสานํ ทํสสฺส ทฑฺโฒ ฒ ฐา จฯ

อุสุ รนฺช ทํสอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อนฺตเร ทํสสฺส ทฑฺฒาเทโส โหติ, เสเสหิ ธาตูหิ ฒ ฐอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ อุสุ ทาเห, รนฺช ราเค, ฒ ฐปฺปจฺจยา, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา ธาตฺวนฺตโลโป, ทฺวิตฺตํ, อุฑฺโฒ, รฏฺฐํฯ ทํส ทํสเน, กฺวิปฺปจฺจโย, กฺวิโลโป, ทํสสฺส ทฑฺฒาเทโส จ, ทฑฺฒํฯ

[670] สูวุสานมูวุสานมโต โถ จฯ

สู วุ อสอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อู อุ อสานํ อตอิจฺจาเทโส โหติ, อนฺเต ถปฺปจฺจโย จฯ

สู หิํสายํ, สตฺถํฯ วุ สํวรเณ, วตฺถํฯ อส ภุวิ, อตฺโถฯ ยทา ปน สสุ หิํสายํ, วส อจฺฉาทเน, อร คติมฺหีติ จ ธาตุ, ตทา ‘‘สมาทีหิ ถ มา’’ติ ถปฺปจฺจโย, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา ธาตฺวนฺตโลโป, ‘‘วคฺเค โฆสา’’ติอาทินา ทฺวิตฺตํ, สสตีติ สตฺถํ, วสียตีติ วตฺถํ, อรียตีติ อตฺโถฯ

[671] รนฺชุทาทีหิ ธทิทฺทกิรา กฺวจิ ช ท โลโป จฯ

รนฺช อุทิอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ธ ท อิทฺท ก อิรอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กฺวจิ, ธาตฺวนฺตานํ ชทานํ โลโป จ โหติฯ

รนฺช ราเค, ธปฺปจฺจโย, ชโลโป จ, รนฺธํฯ อุทิ ปสวนกฺเลทเนสุ สํปุพฺโพ, ทปฺปจฺจโย, สมุทฺโท, อุทฺโทฯ ขุท ปิปาสายํ, ขุทฺโทฯ ฉิทิ ทฺวิธากรเณ, ฉิทฺโทฯ รุทิ หิํสายํ, รุทฺโท, ลุทฺโท, โล รสฺสฯ ภทิ กลฺยาเณ, ภทฺโทฯ นิทิ กุจฺฉายํ, นิทฺทาฯ มุท หาเส, มุทฺทาฯ ทล ทุคฺคติมฺหิ, อิทฺทปฺปจฺจโย, ทลิทฺโทฯ

สุส โสสเน, สุจ โสเก วา, กปฺปจฺจโย, ธาตฺวนฺตสฺส กกาโร, สุกฺกํฯ วจ วิยตฺติยํ วาจายํ, วก อาทาเน วา, วกฺกํฯ สก สตฺติมฺหิ, สกฺโกฯ อุสุ ทาเห, อุกฺกาฯ

วช คติมฺหิ, อิรปฺปจฺจโย, อปฺปฏิหตํ วชตีติ วชิรํฯ มท อุมฺมาเท, มทิราฯ เอวํ มนฺทิรํ, รุธิรํ, รุหิรํ, รุจิรํฯ พธ พนฺธเน, พธิโร, พธิรา, พธิรํ, ติมิโร, ติมิรํ, สิโรฯ สร หิํสายํ, สริรํฯ ‘‘กลิลํ, สลิล’’นฺติอาทีสุ โล รสฺสฯ กุฏิโล, โกกิโล อิจฺจาทโยฯ

[672] ปฏิโต หิสฺส เหรณ หีรณฯ

ปฏิโต ปรสฺส หิอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส เหรณ หีรณอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติฯ หิ คติมฺหิ ปฏิปุพฺโพ, ปฏิปกฺเข มทฺทิตฺวา คจฺฉตีติ อตฺเถ ‘‘กฺวิ จา’’ติ กฺวิปฺปจฺจโย, กฺวิโลโป, อิมินา เหรณ หีรณอาเทสา, ณโลโป, ‘‘เตสุ วุทฺธี’’ติอาทินา ปฏิสทฺทาทิสฺส วุทฺธิ, ปาฏิเหรํ, ปาฏิหีรํ, ยทา ปน หร หรเณติ ธาตุ, ตทา ปฏิปกฺเข หรตีติ ‘‘ปาฏิหาริย’’มิติ ณฺเยนปิ สิทฺธํฯ

[673] กฑฺยาทีหิ โกฯ

กฑิอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ กปฺปจฺจโย โหติฯ

กฑิ เฉทเน, กปฺปจฺจเย กเต ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา, ‘‘นิคฺคหีตญฺจา’’ติ วา อิการานุพนฺธสฺส ธาตุสฺส นิคฺคหีตาคโม, กโลโป จ, นิคฺคหีตสฺส วคฺคนฺตตฺตํ, กณฺโฑ อุสุ, ปริมาณญฺจฯ เอวํ ฆฏิ ฆฏฺฏเน, ฆณฺโฏ, ฆณฺฏา วาฯ วฏิ อาวตฺตเน, วฏิ ธารณพนฺธนสงฺฆาเตสุ วา, วณฺโฏฯ กรฑิ ภาชนตฺเถ, กรณฺโฑฯ มฑิ มณฺฑนตฺเถ, มณฺโฑฯ สฑิ คุมฺพตฺเถ, สณฺโฑฯ ภฑิ ภณฺฑตฺเถ, ภณฺฑํฯ ปฑิ ลิงฺคเวกลฺลตฺเถ, ปณฺโฑ, โส เอว ปณฺฑโกฯ ทฑิ อาณายํ, ทณฺโฑฯ รฑิ หิํ สายํ, รณฺโฑฯ ตฑิ จลนตฺเถ, วิตณฺโฑฯ จฑิ จณฺฑตฺเถ, จณฺโฑฯ คฑิ สนฺนิจฺจเย, คณฺโฑฯ อฑิ อณฺฑตฺเถ, อณฺโฑฯ ลฑิ ชิคุจฺฉายํ, ลณฺฑํฯ เมฑิ กุฏิลตฺเถ, เมณฺโฑ, เมณฺฑโก วาฯ เอรฑิ หิํสายํ, เอรณฺโฑฯ ขฑิ เฉทนตฺเถ, ขณฺโฑฯ มทิ หาเส, มนฺโทฯ อิทิ ปรมิสฺสริเย, อินฺโทฯ จทิ อิจฺฉากนฺตีสุ, จนฺโทฯ ขุร เฉทเน, ขุโร อิจฺจาทิฯ

‘‘โก’’ติ วตฺตเตฯ

[674] ขาทามคมานํ ขนฺธนฺธคนฺธาฯ

ขาท อม คมุอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ขนฺธ อนฺธ คนฺธอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ, กปฺปจฺจโย จ โหติฯ ขาท ภกฺขเน, ชาติชรามรณาทีหิ สํสารทุกฺเขหิ ขชฺชตีติ ขนฺโธฯ อม โรเค, อนฺโธฯ คมุ, สปฺป คติมฺหิ, คนฺโธฯ กฺวจิคฺคหเณน กโลปาภาเว ขนฺธโก, อนฺธโก, คนฺธโกฯ อถ วา ราสฏฺเฐน ขนฺโธฯ คนฺธ สูจเน, อตฺตโน นิสฺสยสฺส คนฺธนโต สูจนโต คนฺโธฯ

[675] ปฏาทีหฺยลํฯ

ปฏอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ปาฏิปทิเกหิ จ อลปฺปจฺจโย โหติฯ อฏ, ปฏ คติมฺหิ, ปเฏ อลํ สมตฺถนฺติ อตฺเถ อิมินา อลปฺปจฺจโย, ‘‘สิ’’นฺติ อมาเทโส, ปฏลํ, ปฏลานิฯ ตถา กล กลเล, กลลํฯ กุส เฉทนภูต ทาน สญฺจเยสุ, กุสลํ, ยทา ปน สล ลู ลาอิติ ธาตุ, ตทา กุจฺฉิตานํ สลนโต, กุสานํ ลวนโต, กุโส วิย ลวนโต วา กุเสน ลาตพฺพตฺตา กุสลนฺติ อปฺปจฺจเยน กปฺปจฺจเยน วา รูปสิทฺธิ เวทิตพฺพาฯ

กท มเท, กทลํฯ ภคนฺท เสจเน, ภคนฺทลํฯ เมข กฏิวิจิตฺเต, เมขลํ, เมขลา วาฯ วกฺก รุกฺขตเจ, วกฺกลํฯ ตกฺก รุกฺขสิเลเส, ตกฺกลํฯ ปลฺล นินฺนฏฺฐาเน, ปลฺลลํฯ สทฺท หริเต, สทฺทลํ, ปรโลโปฯ มูล ปติฏฺฐายํ, มุลาลํ, รสฺสตฺตํฯ พิล นิสฺสเย, พิลาลํฯ วิท สตฺตายํ, วิทาลํฯ จฑิ จณฺฑิกฺเก, จณฺฑาโล, ทีฆตฺตํฯ วา คติคนฺธเนสุ, วาลํฯ วส อจฺฉาทเน, วสโลฯ

ปจิ วิตฺถาเร, ปจโล, ปญฺจาโล , ปญฺจนฺนํ ราชูนํ อลนฺติปิ ปญฺจาโลฯ มจ โจเร, มจโลฯ มุส เถยฺเย, มุสโลฯ

โคตฺถุ วํเส, โคตฺถุโลฯ ปุถุ วิตฺถาเร, ปุถุโลฯ พหุ สงฺขฺยาเน, พหุลํ, ปรโลโปฯ ยทา ปน ลา อาทาเน อิติ ธาตุ, ตทา โคตฺถุํ ลาตีติ โคตฺถุโลฯ เอวํ ปุถุโล, พหุลํฯ

มงฺค มงฺคลฺเย, มงฺคลํฯ พห วุทฺธิมฺหิ, พหลํฯ กมฺพ สญฺจลเน, กมฺพลํฯ สพิ มณฺฑเล, สมฺพลํ, นิคฺคหีตาคโม, สพโล วาฯ อคฺค คติโกฏิลฺเล, อคฺคลํฯ มฑิ ภูสายํ, มณฺฑลํฯ กุฑิ ทาเห, กุณฺฑลํ อิจฺจาทิฯ

[676] ปุถสฺส ปุถุปถาโม วาฯ

ปุถอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ปุถุ ปถอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ, อมปฺปจฺจโย จ โหติ วา, กฺวจตฺโถยํ วาสทฺโทฯ ปุถ วิตฺถาเร, ปตฺถฏาติ อตฺเถ กฺวิปฺปจฺจโย, อิมินา ปุถสฺส ปุถุปถาเทสา, กฺวิโลโปฯ อิตฺถิยํ อีปจฺจโย, ‘‘โอ สเร จา’’ติ สุตฺเต จสทฺเทน อวาเทโส, ปุถวี, ปถวี, ปธวี, ถสฺส วตฺตํ, อมปฺปจฺจเย ปถาเทโส, ปถโมฯ

[677] สสฺวาทีหิ ตุทโวฯ

สสุอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตุ ทุอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ สสุ หิํสาคตีสุ, ตุปฺปจฺจโย, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา ธาตฺวนฺตสฺส ตกาโร, สตฺตุฯ ชน ชนเน, ชตฺตุฯ ทท ทาเน, ททฺทุ กุฏฺฐวิเสโสฯ อท ภกฺขเณ, อทฺทุฯ มทอุมฺมาเท, มทฺทุ อิจฺจาทิฯ

[678] ฌาทีหิ อีวโรฯ

จิปาธาอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ อีวรปฺปจฺจโย โหติฯ จิ จเย, จียตีติ จีวรํฯ ปา ปาเน, ปาตีติ ปีวโร ปีโนฯ ธา ธารเณ, ธีวโร เกวฏฺโฏฯ

[679] มุนาทีหิ จิฯ

มุนาทีหิ ธาตูหิ อิปฺปจฺจโย โหติ, จสทฺเทน ปาฏิปทิเกหิ จฯ มุน ญาเณ, มุนาตีติ มุนิ, วาธิการา น วุทฺธิฯ ยต ยตเน, ยตตีติ ยติฯ อคฺค คติโกฏิลฺเล, อคฺคิฯ ปต คติมฺหิ, ปติฯ สุจ โสจกมฺมนิ, สุจิฯ รุจ ทิตฺติมฺหิ, รุจิฯ อิส ปริเยสเน, สีลาทิคุเณ เอสตีติ อิสิฯ กุ สทฺเท, กวิ, วุทฺธิ, อวาเทโส จฯ รุ สทฺเท, รวิ, ทธิ, กุฏิฯ อสุ เขปเน, อสิฯ ราช ทิตฺติมฺหิ, ราชิฯ คปุ, สปฺป คติมฺหิ, สปฺปิฯ อจฺจ ปูชายํ, อจฺจิฯ ชุต ทิตฺติมฺหิ, โชติ, นนฺทิ, ทีปิ, กิมิ, อการสฺส อิตฺตํฯ ตมุ กงฺขายํ, ติมิฯ พุธ โพธเน, พุชฺฌตีติ โพธิฯ กส วิเลขเน, กสิฯ กปิ จลเน, กปิ, กลิ, พลิ, มสิ, ธนิ, หริ, อริ, คิริ อิจฺจาทโยฯ

ปาฏิปทิกโต ปน มหาลิ, ภทฺทาลิ, มณิ, อรณิ, ตรณิ, ธรณิ, สรณิ, ธมณิ, อวนิ, อสนิ, วสนิ อิจฺจาทิฯ

[680] วิทาทีหฺยูโรฯ

วิทอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ อูรปฺปจฺจโย โหติฯ วิท ลาเภ, วนฺทิตุํ อลํ อนาสนฺนตฺตาติ อตฺเถ อูรปฺปจฺจโยฯ วิทูโร, วิชฺชูโร วา, วิทูเร ชาโต เวทูโร มณิฯ

วล, วลฺล สาธารณพนฺธเนสุ, วลฺลูโรฯ มส อามสเน, มสูโรฯ สิท สิงฺคาเร, สินฺทูโร, นิคฺคหีตาคโมฯ ทุ คติมฺหิ, ทูโรฯ กุ สทฺเท, กูโรฯ กปุ หิํสาตกฺกลคนฺเธสุ, กปฺปูโร, ทฺวิตฺตํฯ มย คติมฺหิ, มยูโร, มหิยํ รวตีติ วา มยูโรติฯ

‘‘วณฺณาคโม วณฺณวิปริยโย จ,

ทฺเว จาปเร วณฺณวิการนาสา;

ธาตุสฺส จตฺถาติสเยน โยโค,

ตทุจฺจเต ปญฺจวิธํ นิรุตฺต’’นฺติ –

วุตฺตนิรุตฺติลกฺขณานุสาเรน ‘‘เตสุ วุทฺธี’’ติอาทินา, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา จ รูปสิทฺธิ เวทิตพฺพาฯ

อุทิ ปสวนกฺเลทเนสุ, อุนฺทิตุมลํ สมตฺโถติ อุนฺทูโรฯ ขชฺช ภกฺขเณ, ขาทิตุํ อลนฺติ ขชฺชูโรฯ กุร อกฺโกเส, อกฺโกสิตุมลนฺติ กุรูโรฯ สุ หิํสายํ, สูโรฯ

[681] หนาทีหิ ณุนุตโวฯ

หนอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณุ นุ ตุอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ ณุปฺปจฺจเย หน หิํสาคตีสุ, หนตีติ หณุฯ ชน ชนเน, ชายตีติ ชาณุ, ธาตฺวนฺตโลโป, ทีโฆฯ ภา ทิตฺติมฺหิ, ภาตีติ ภาณุฯ ริ สนฺตาเน, รยตีติ เรณุ รโชฯ ขนุ อวทารเณ, ขนฺติ, ขญฺญตีติ วา ขาณุฯ อม คตฺยาทีสุ, อมตีติ อณุ, ธาตฺวนฺตโลโปฯ

นุปฺปจฺจเย – เว ตนฺตสนฺตาเน, วายตีติ เวนุ, เวณุ วาฯ เธ ปาเน, ธายติ วจฺฉํ ปาเยตีติ เธนุ, ภาตีติ ภานุฯ

ตุปฺปจฺจเย – ธา ธารเณ, กฺริยํ, ลกฺขณํ วา ธาเรตีติ ธาตุฯ สิ พนฺธเน, สียติ พนฺธียตีติ เสตุฯ กี ธนวิโยเค, กิ อุนฺนติมฺหิ, อุทฺธํ คจฺฉตีติ เกตุฯ หิ คติมฺหิ, หิโนตีติ เหตุฯ ชน ชนเน, ชายตีติ ชนฺตุฯ ตนุ วิตฺถาเร, ตโนตีติ ตนฺตุฯ วส นิวาเส, วสติ เอตฺถ ผลํ ตทายตฺตวุตฺติตายาติ วตฺถุ, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา สตการสํโยคสฺส ตฺถาเทโสฯ

[682] กุฏาทีหิโฐฯ

กุฏาทีหิ ธาตูหิ ฐปฺปจฺจโย โหติฯ กุฏ เฉทเน, กุฏติ ฉินฺทตีติ กุฏฺโฐ พฺยาธิฯ กุส เฉทนปูรณคนฺเธสุ, กุสตีติ โกฏฺโฐ อุทรํ, ธาตฺวนฺตโลปทฺวิตฺตานิฯ กฏมทฺทเน, กฏติ มทฺทตีติ กฏฺฐํฯ กณ นิมีลเน, กณฺโฐฯ

[683] มนุปูรสุณาทีหิ อุสฺสนุสิสาฯ

มนุ ปูร สุณอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ปาฏิปทิเกหิ จ อุสฺสนุสอิสอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ

มนุ โพธเน, อุสฺส นุสา, มนเต ชานาตีติ มนุสฺโส, มานุโส วา, ธาตฺวนฺตสฺส อาตฺตํฯ

ปูร ทานปูรเณสุ, ปูรตีติ ปุริโส, รสฺสตฺตํ, โปโส, รการิการานํ โลโป, วุทฺธิ จ, ปุเร อุจฺเจ ฐาเน เสตีติ ปุริโสฯ

สุณ หิํสากุลสนฺธาเนสุ, สุณติ กุลํ สนฺทหตีติ สุณิสาฯ

กุ กุจฺฉิเต, กวียตีติ กรีสํ มลํ, กุสฺส กรตฺตํ, ทีโฆ จฯ สุ หิํสายํ, อนฺธการวิธมเนน สตฺตานํ ภยํ หิํสตีติ สูริโย, รการาคโม, สการสฺส ยตฺตญฺจฯ มห ปูชายํ, มหตีติ มหิโส, มหิยํ เสตีติปิ มหิโสฯ สิ พนฺธเน, สียติ พนฺธียตีติ สีสํ อิจฺจาทิฯ

[684] อกฺขเรหิ การฯ

อกฺขเรหิ อกฺขรวาจเกหิ วณฺเณหิ การปฺปจฺจโย โหติฯ ตทฺธิตาทิสุตฺเต จคฺคหเณน นามพฺยปเทเส สฺยาทฺยุปฺปตฺติ, อกาโร, อการํ, อกาเรน อิจฺจาทิ, อากาโร, โอกาโร, กกาโร, ยกาโร, หกาโร, ฬกาโรฯ เอวการาทีสุ ปน กรียติ อุจฺจารียตีติ กาโร สทฺโท, เอว จ โส กาโร จาติ เอวกาโรฯ เอวํ ธิกาโร, หุํกาโร, สาธุกาโรฯ

อิกาโร ธาตุนิทฺเทเส, วิกรณนฺธิโตติ จ;

ภวนฺเตตฺถ คมิสฺสาทิ, หนตฺยาทีติ ญาปกาฯ

อุณาทิปฺปจฺจยนฺตนโยฯ

ตพฺพาที ณาทโย นิฏฺฐา, ตเว ตุนาทโย ตถา;

มานนฺตาทิ อุณาทีติ, ฉทฺธา กิตกสงฺคโหฯ

อิติ ปทรูปสิทฺธิยํ กิพฺพิธานกณฺโฑ

สตฺตโมฯ

นิคมน

สนฺธิ นามํ การกญฺจ, สมาโส ตทฺธิตํ ตถา;

อาขฺยาตํ กิตกํ กณฺฑา, สตฺติเม รูปสิทฺธิยํฯ

เตธา สนฺธิํ จตุทฺธา ปทมปิ จตุธา ปญฺจธา นามิกญฺจ,

พฺยาสา ฉกฺการกํ ฉสฺสมสนมปิ ฉพฺเภทโต ตทฺธิตญฺจ;

อาขฺยาตํ อฏฺฐธา ฉพฺพิธมปิ กิตกํ ปจฺจยานํ ปเภทา,

ทีเปนฺตี รูปสิทฺธี จิรมิธ ชนตาพุทฺธิวุฑฺฒิํ กโรตุฯ

วิขฺยาตานนฺทเถรวฺหยวรคุรุนํ ตมฺพปณฺณิทฺธชานํ,

สิสฺโส ทีปงฺกราขฺยทฺทมิฬวสุมตี ทีปลทฺธปฺปกาโส;

พาลาทิจฺจาทิวาสทฺวิตยมธิวสํ สาสนํ โชตยี โย,

โสยํ พุทฺธปฺปิยวฺโห ยติ อิมมุชุกํ รูปสิทฺธิํ อกาสิฯ

อิติ ปทรูปสิทฺธิปกรณํ นิฏฺฐิตํฯ