อคมิสฺสํ , คมิสฺสํ, อคมิสฺสมฺห, คมิสฺสมฺห, อคมิสฺสามฺหา, คมิสฺสามฺหา วาฯ อคจฺฉิสฺสถ, คจฺฉิสฺสถ วา อิจฺจาทิฯ
กมฺเม อคจฺฉียิสฺสถ, อคมียิสฺสถ, อคจฺฉียิสฺส, อคมียิสฺสอิจฺจาทิฯ ตถา อฆมฺมิสฺสา, อฆมฺมิสฺสํสุ อิจฺจาทิฯ
กาลาติปตฺติวิภตฺติฯ
ปญฺจมี สตฺตมี วตฺต-มานา สมฺปตินาคเต;
ภวิสฺสนฺตี ปโรกฺขาที, จตสฺโสตีตกาลิกาฯ
ฉกาลิกวิภตฺติวิธานํฯ
วิกรณวิธาน
อิสุ อิจฺฉากนฺตีสุ, ปุเร วิย ธาตฺวนฺตโลโป, ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ, อปฺปจฺจโย จฯ
‘‘ธาตูน’’นฺติ วตฺตมาเน –
[476] อิสุยมูนมนฺโต จฺโฉ วาฯ
อิสุยมุอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อนฺโต จฺโฉ โหติ วาฯ ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท, ‘‘อนฺโต จฺโฉ วา’’ติ โยควิภาเคน อาสสฺสปิฯ โส สคฺคํ อิจฺฉติ, อิจฺฉนฺติฯ อิจฺฉสิ, อิจฺฉถฯ อิจฺฉามิ, อิจฺฉามฯ จฺฉาเทสาภาเว อสํโยคนฺตตฺตา ‘‘อญฺเญสุ จา’’ติ วุทฺธิ, เอสติ, เอสนฺติ อิจฺจาทิฯ
กมฺเม อตฺตโนปทสฺส เยภุยฺเยน ปรสฺสปทตฺตเมว ปโยชียติ, เตน เจตฺถ อตฺตโนปเท รูปานิ สงฺขิปิสฺสามฯ
โส อิจฺฉียติ, เอสียติ, อิสฺสเต, อิสฺสติ, ยการสฺส ปุพฺพรูปตฺตํฯ ตถา อิจฺฉตุ, เอสตุฯ อิจฺเฉยฺย, เอเสยฺยฯ ปโรกฺขาหิยฺยตฺตนีสุ ปน รูปานิ สพฺพตฺถ ปโยคมนุคมฺม ปโยเชตพฺพานิ, อิจฺฉิ, เอสิฯ อิจฺฉิสฺสติ, เอสิสฺสติฯ อิจฺฉิสฺสา, เอสิสฺสา อิจฺฉาทิฯ
ยมุ อุปรเม, นิปุพฺโพ, จฺฉาเทโส จฯ นิยจฺฉติ, นิยจฺฉนฺติฯ นิยมติ, นิยมนฺติฯ สํปุพฺโพ ‘‘สเย จา’’ติ ญตฺตํ, ทฺวิตฺตญฺจฯ สญฺญมติ, สญฺญมนฺติฯ
กมฺเม นิยจฺฉียติ, นิยมียติ, นิยมฺมติ, สญฺญมียติ วาฯ ตถา นิยจฺฉตุ, สญฺญมตุฯ นิยจฺเฉยฺย, สญฺญเมยฺยฯ นิยจฺฉี, สญฺญมีฯ นิยจฺฉิสฺสติ, สญฺญมิสฺสติฯ นิยจฺฉิสฺส, สญฺญมิสฺส อิจฺจาทิฯ
อาส อุปเวสเน, โยควิภาเคน จฺฉาเทโส, รสฺสตฺตํฯ อจฺฉติ, อจฺฉนฺติฯ อจฺฉสิ, อจฺฉถฯ อจฺฉามิ, อจฺฉามฯ อญฺญตฺร อุปปุพฺโพ อุปาสติ, อุปาสนฺติฯ อจฺฉียติ, อุปาสียติฯ อจฺฉตุ, อุปาสตุฯ อจฺเฉยฺย, อุปาเสยฺยฯ อจฺฉี, อุปาสีฯ อจฺฉิสฺสติ, อุปาสิสฺสติฯ อจฺฉิสฺส, อุปาสิสฺส อิจฺจาทิฯ
ลภ ลาเภ, ลภติ, ลภนฺติฯ ลภสิ, ลภถฯ ลภามิ, ลภามฯ ลภเต, ลภนฺเตฯ ลภเส, ลภวฺเหฯ ลเภ, ลภามฺเหฯ
กมฺเม ยการสฺส ปุพฺพรูปตฺเต กเต ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา ปุริมภการสฺส พกาโร, ลพฺภเต, ลพฺภนฺเตฯ ลพฺภติ, ลพฺภนฺติฯ ลพฺภตํ, ลพฺภตุฯ ลพฺเภ, ลพฺเภยฺยฯ
อชฺชตนิมฺหิ ‘‘วา, อนฺตโลโป’’ติ จ วตฺตมาเน –
[477] ลภสฺมา อี อิํนํ ตฺถตฺถํฯ
ลภอิจฺเจตสฺมา ธาตุโต ปเรสํ อีอิํนํ วิภตฺตีนํ ตฺถ ตฺถํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ วา, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จฯ อลตฺถ, อลภิ, ลภิ, อลภิํสุ, ลภิํสุฯ อลโภ, ลโภ, อลภิ, ลภิ, อลภิตฺถ, ลภิตฺถฯ อลตฺถํ, อลภิํ, ลภิํ, อลภิมฺห, ลภิมฺห อิจฺจาทิฯ
ภวิสฺสนฺติมฺหิ ‘‘กรสฺส สปฺปจฺจยสฺส กาโห’’ติ เอตฺถ สปฺปจฺจยคฺคหเณน วจ มุจ ภุชาทิโต สฺสสฺสขาเทโส, วส ฉิท ลภาทิโต ฉาเทโส จ วา โหตีติ สฺสสฺส ฉาเทโส, ‘‘พฺยญฺชนนฺตสฺส โจ ฉปฺปจฺจเยสุ จา’’ติ ธาตฺวนฺตสฺส จกาโร, ลจฺฉติ, ลจฺฉนฺติฯ ลจฺฉสิ, ลจฺฉถฯ ลจฺฉามิ, ลจฺฉามฯ ฉาเทสาภาเว ลภิสฺสติ, ลภิสฺสนฺติฯ ลภิสฺสสิ, ลภิสฺสถฯ ลภิสฺสามิ, ลภิสฺสาม อิจฺจาทิฯ อลภิสฺส, อลภิสฺสํสุ อิจฺจาทิฯ
วจ วิยตฺติยํ วาจายํ, วจติ, วจนฺติฯ วจสิ, วจถฯ วจามิ, วจามฯ
กมฺเม อตฺตโนปเท, ยปฺปจฺจเย จ กเต –
[478] วจ วส วหาทีนมุกาโร วสฺส เยฯ
วจ วส วหอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ วการสฺส อุกาโร โหติ ยปฺปจฺจเย ปเร, อาทิสทฺเทน วฑฺฒสฺส จฯ ‘‘วสฺส อ ว’’อิติ สมาเสน ทุติยญฺเจตฺถ วคฺคหณํ อิจฺฉิตพฺพํ, เตน อการสฺสปิ อุกาโร โหติ, ปุริมปกฺเข ปรโลโปฯ ‘‘ตสฺส จวคฺค’’อิจฺจาทินา สธาตฺวนฺตสฺส ยการสฺส จกาโร, ทฺวิตฺตํฯ อุจฺจเต, อุจฺจนฺเตฯ วุจฺจเต, วุจฺจนฺเตฯ วุจฺจติ, วุจฺจนฺติ วา อิจฺจาทิฯ ตถา วจตุ, วุจฺจตุฯ วเจยฺย, วุจฺเจยฺยฯ อวจา, อวจฺจา, อวจู, อวจฺจูฯ อวจ, อวโจ, อวจุตฺถฯ อวจ, อวจํ, อวจมฺหาฯ อวจุตฺถ อิจฺจาทิฯ
[479] วจสฺสชฺชตนิมฺหิ มกาโร โอฯ
วจอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อกาโร โอตฺตมาปชฺชเต อชฺชตนิมฺหิ วิภตฺติมฺหิฯ อโวจิ, อโวจุํฯ อโวโจ, อโวจุตฺถฯ อโวจิํ, อโวจุมฺห, อุการาคโมฯ อโวจ, รสฺสตฺตํ, อโวจุ อิจฺจาทิฯ อวุจฺจิตฺถฯ
ภวิสฺสนฺติมฺหิ สปฺปจฺจยคฺคหเณน สฺสสฺส ขาเทโส, ‘‘พฺยญฺชนนฺตสฺสา’’ติ วตฺตมาเน ‘‘โก เข จา’’ติ ธาตฺวนฺตสฺส กาเทโส, วกฺขติ, วกฺขนฺติฯ วกฺขสิ, วกฺขถฯ วกฺขามิ, วกฺขาม อิจฺจาทิฯ
วส นิวาเส, วสติ, วสนฺติฯ
กมฺเม อุตฺตํ, ปุพฺพรูปตฺตญฺจ วุสฺสติ, วุสฺสนฺติ อิจฺจาทิฯ วสตุฯ วเสยฺยฯ อวสิ, วสิฯ
ภวิสฺสนฺติยํ สฺสสฺส ฉาเทโส, ธาตฺวนฺตสฺส จกาโร จ, วจฺฉติ, วจฺฉนฺติฯ วจฺฉสิ, วจฺฉถฯ วจฺฉามิ, วจฺฉามฯ วสิสฺสติ, วสิสฺสนฺติฯ อวสิสฺส, อวสิสฺสํสุฯ
ตถา รุท อสฺสุวิโมจเน, โรทติ, รุจฺฉติฯ โรทิสฺสติ อิจฺจาทิฯ
กุส อกฺโกเส, อาปุพฺโพ ทฺวิตฺตรสฺสตฺตานิ, อปฺปจฺจยวุทฺธิโย จฯ อกฺโกสติฯ อกฺโกสตุฯ อกฺโกเสยฺยฯ
‘‘อนฺตโลโป’’ติ วตฺตเต, มณฺฑูกคติยา ‘‘วา’’ติ จฯ
[480] กุสสฺมา ที จฺฉิฯ
กุส อิจฺเจตสฺมา ธาตุโต อีวิภตฺติสฺส จฺฉิอาเทโส โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จฯ อกฺโกจฺฉิ มํ, อกฺโกสิ วาฯ อกฺโกสิสฺสติฯ อกฺโกสิสฺส อิจฺจาทิฯ
วห ปาปุณเน, วหติ, วหนฺติฯ
กมฺเม อตฺตโนปเท, ยปฺปจฺจเย จ กเต –
‘‘เย’’ติ วตฺตเตฯ
[481] ห วิปริยโย โล วาฯ
หการสฺส วิปริยโย โหติ ยปฺปจฺจเย ปเร, ยปฺปจฺจยสฺส จ ลกาโร โหติ วาฯ ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท, เตน ‘‘คยฺหตี’’ติอาทีสุ ลตฺตํ น โหติ, นิมิตฺตภูตสฺส ยการสฺเสเวตํ ลตฺตํ, ‘‘วจวส’’อิจฺจาทินา อุตฺตํฯ วุยฺหติ, วุลฺหติ, วุยฺหนฺติฯ วหตุ, วุยฺหตุฯ วเหยฺย, วุยฺเหยฺยฯ อวหี, อวุยฺหิตฺถ, อวหิตฺถฯ อวหิสฺสติ, วุยฺหิสฺสติฯ อวหิสฺส, อวุยฺหิสฺส อิจฺจาทิฯ
ชร วโยหานิมฺหิฯ
[482] ชรมรานํ ชีรชียฺยมียฺยา วาฯ
ชรมร อิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ชีรชียฺยมียฺยาเทสา โหนฺติ วา, สรโลปาทิฯ ชีรติ, ชีรนฺติฯ ชียฺยติ, ชียฺยนฺติฯ ‘‘กฺวจา’’ทิสุตฺเตน เอกยการสฺส กฺวจิ โลโป โหติฯ ชียติ, ชียนฺติฯ
กมฺเม ชีรียติ, ชีรียนฺติฯ ชียิยฺยติ, ชียิยฺยนฺติฯ ชีรตุ, ชียฺยตุฯ ชีเรยฺย, ชียฺเยยฺยฯ อชีรี, ชีรี, ชียฺยีฯ ชีริสฺสติ, ชียฺยิสฺสติฯ อชีริสฺส, อชียฺยิสฺสฯ
มร ปาณจาเค, มียฺยาเทโส, มียฺยติ, มียฺยนฺติฯ มียติ, มียนฺติ วาฯ มรติ, มรนฺติ อิจฺจาทิฯ
ทิส เปกฺขเณฯ
[483] ทิสสฺส ปสฺส ทิสฺส ทกฺขา วาฯ
ทิสอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ปสฺส ทิสฺส ทกฺขอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ วาฯ ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท, เตน ทิสฺสาเทโส กมฺมนิ สพฺพธาตุเก เอวฯ ปสฺสติ, ปสฺสนฺติฯ ทกฺขติ, ทกฺขนฺติฯ
กมฺมนิ ยการโลโป, ทิสฺสเต, ทิสฺสนฺเตฯ ทิสฺสติ, ทิสฺสนฺติฯ วิปสฺสียติ, ทกฺขียติฯ ปสฺสตุ, ทกฺขตุ, ทิสฺสตุฯ ปสฺเสยฺย, ทกฺเขยฺย, ทิสฺเสยฺยฯ
หิยฺยตฺตนิยํ ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา ธาตุอิการสฺส อตฺตํ, อทฺทสา, อทฺทสฯ กมฺมนิ อทิสฺสฯ
ตถา อปสฺสิ, ปสฺสิ, อปสฺสิํสุ, ปสฺสิํสุฯ อปสฺสิ, ปสฺสิ, อปสฺสิตฺถ, ปสฺสิตฺถฯ อปสฺสิํ, ปสฺสิํ, อปสฺสิมฺห, ปสฺสิมฺหฯ อทฺทสิ, ทสิ, อทฺทสํสุ, ทสํสุฯ กมฺมนิ อทิสฺสํสุฯ อทฺทกฺขิ, อทฺทกฺขิํสุฯ
ปสฺสิสฺสติ, ปสฺสิสฺสนฺติฯ ‘‘ภวิสฺสนฺติมฺหิ สฺสสฺส จา’’ติ โยควิภาเคน สฺสสฺส โลโป, อิการาคโม จ, ทกฺขิติ, ทกฺขินฺติฯ โลปาภาเว ทกฺขิสฺสติ, ทกฺขิสฺสนฺติฯ อปสฺสิสฺส, อทกฺขิสฺส อิจฺจาทิฯ
สท วิสรณคตฺยาวสาเนสุฯ
‘‘สพฺพตฺถา’’ติ วตฺตเต, มณฺฑูกคติยา ‘‘กฺวจี’’ติ จฯ
[484] สทสฺส สีทตฺตํฯ
สทอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สีทาเทโส โหติ สพฺพตฺถ วิภตฺติปฺปจฺจเยสุ กฺวจิฯ เสสํ เนยฺยํฯ นิสีทติ, นิสีทนฺติฯ
ภาเว นิสชฺชเต, อิธ กฺวจาธิกาเรน สีทา-เทโส น ภวติฯ นิสีทตุฯ นิสีเทฯ นิสีทิฯ นิสีทิสฺสติฯ นิสีทิสฺส อิจฺจาทิฯ
ยช เทวปูชาสงฺคติกรณทาเนสุฯ ยชติ, ยชนฺติฯ
กมฺมนิ ‘‘ยมฺหี’’ติ วตฺตเตฯ
[485] ยชสฺสาทิสฺสิฯ
ยชอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อาทิสฺส ยการสฺส อิการาเทโส โหติ ยปฺปจฺจเย ปเร, สรโลโปฯ อิชฺชเต มยา พุทฺโธฯ ตถา ยชตุ, อิชฺชตํฯ ยเช, อิชฺเชถฯ ยชิ, อิชฺชิตฺถฯ ยชิสฺสติ, อิชฺชิสฺสเตฯ ยชิสฺส, อิชฺชิสฺสถ อิจฺจาทิฯ
วท วิยตฺติยํ วาจายํ, ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ, อปฺปจฺจโย จฯ
‘‘วา’’ติ วตฺตเตฯ
[486] วทสฺส วชฺชํฯ
วทอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส วชฺชาเทโส โหติ วา สพฺพาสุ วิภตฺตีสุฯ วิภตฺยาธิการตฺตา เจตฺถ สพฺพาสูติ อตฺถโต สิทฺธํฯ
‘‘วา’’ติ วตฺตเตฯ
[487] โลปญฺเจตฺตมกาโรฯ
ภูวาทิโต ปโร อปฺปจฺจโย เอตฺตมาปชฺชเต, โลปญฺจ วาฯ วิกรณการิยวิธิปฺปกรณโต เจตฺถ อกาโรติ อปฺปจฺจโย คยฺหติฯ
ภูวาทิโต ชุโหตฺยาทิ-โต จ อปฺปจฺจโย ปโร;
โลปมาปชฺชเต นาญฺโญ, ววตฺถิตวิภาสโตติฯ
อปฺปจฺจยสฺส เอกาโร, สรโลปาทิ, วชฺเชติ, วเทติ, วทติ, อนฺติมฺหิ –
[488] กฺวจิ ธาตุวิภตฺติปฺปจฺจยานํ ทีฆวิปรีตาเทสโลปาคมา จฯ
อิธ ธาตฺวาธิกาเร อาขฺยาเต, กิตเก จ อวิหิตลกฺขเณสุ ปโยเคสุ กฺวจิ ธาตูนํ, ตฺยาทิวิภตฺตีนํ, ธาตุวิหิตปฺปจฺจยานญฺจ ทีฆตพฺพิปรีตอาเทสโลปาคมอิจฺเจตานิ การิยานิ ชินวจนานุรูปโต ภวนฺติฯ ตตฺถ –
นามฺหิ รสฺโส กิยาทีนํ, สํโยเค จญฺญธาตุนํ;
อายูนํ วา วิภตฺตีนํ, มฺหา, สฺสานฺตสฺส จ รสฺสตาฯ
คมิโต จฺฉสฺส ญฺโฉ วาสฺส, คมิสฺสชฺชตนิมฺหิ คา;
อุจาคโม วา ตฺถมฺเหสุ, ธาตูนํ ยมฺหิ ทีฆตาฯ
เอยฺเยยฺยาเสยฺยาเมตฺตญฺจ, วา สฺเสสฺเสตฺตญฺจ ปาปุเณ;
โอการา อตฺตมิตฺตญฺจ, อาตฺถา ปปฺโปนฺติ วา ตฺถเถฯ
ตถา พฺรูโตติ อนฺตีนํ, ออุ วาห จ ธาตุยา;
ปโรกฺขาย วิภตฺติมฺหิ, อนพฺภาสสฺส ทีฆตาฯ
สํโยคนฺโต อกาเรตฺถ, วิภตฺติปฺปจฺจยาทิ ตุ;
โลป มาปชฺชเต นิจฺจ-เมกาโรการโต ปโรติฯ
เอการโต ปรสฺส อนฺติอการสฺส โลโป, วชฺเชนฺติ, วเทนฺติ, วทนฺติฯ วชฺเชสิ, วเทสิ, วทสิ, วชฺเชถ, วเทถ, วทถฯ วชฺเชมิ, วชฺชามิ, วเทมิ, วทามิ, วชฺเชม, วเทม, วชฺชาม, วทามฯ
กมฺมนิ วชฺชียติ, วชฺชียนฺติฯ วชฺชติ, วชฺชนฺติฯ วทียติ วาฯ วชฺเชตุ, วเทตุ, วทตุฯ วชฺเช, วชฺเชยฺย, วเท, วเทยฺย, วชฺเชยฺยุํ, วเทยฺยุํฯ วชฺเชยฺยาสิ, วชฺเชสิ, วเทยฺยาสิฯ อวทิ, วทิ, วทิํสุฯ วทิสฺสติ, วทิสฺสนฺติฯ อวทิสฺส อิจฺจาทิฯ
กมุ ปทวิกฺเขเป, อปฺปจฺจเย กเต ‘‘กฺวจาทิวณฺณานเมกสฺสรานํ ทฺเวภาโว’’ติ ทฺวิตฺตํ, กวคฺคสฺส จวคฺโคฯ
อพฺภาสคฺคหณมนฺตคฺคหณํ, วาคฺคหณญฺจ วตฺตเตฯ
[489] นิคฺคหีตญฺจฯ
อพฺภาสนฺเต นิคฺคหีตญฺจาคโม โหติ วาฯ ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท, เตน กมาทีนเมเวตํฯ จงฺกมติ, จงฺกมนฺติ อิจฺจาทิฯ กมติ, กมนฺติ อิจฺจาทิฯ
จล กมฺปเน, จญฺจลติ, จลติฯ
จล ทลเน, ททฺทลฺลติฯ
เฌจินฺตายํ, อปฺปจฺจเย ‘‘โอ, สเร, เอ’’ติ จ อธิกิจฺจ ‘‘เต อาวายา’’ติ โยควิภาเคน อการิเตปิ เอการสฺส อายาเทโส, ฌายติ, ฌายนฺติ อิจฺจาทิ, วิเสสวิธานํฯ
อวุทฺธิกภูวาทินโยฯ
ตุท พฺยถเน, ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ อปฺปจฺจโย, ‘‘อญฺเญสุ จา’’ติ เอตฺถานุวตฺติต วาคฺคหเณน ตุทาทีนํ วุทฺธิอภาโวว วิเสโส, ตุทติ, ตุทนฺติฯ ตุทสิ, ตุทถฯ ตุทามิ, ตุทามฯ
กมฺเม ‘‘ตสฺส จวคฺค’’อิจฺจาทินา สทการสฺส ยปฺปจฺจยสฺส ชกาโร ทฺวิตฺตํ, ตุชฺชเต, ตุชฺชนฺเตฯ ตุชฺชติ, ตุชฺชนฺติ, ตุชฺชเร วาฯ ตถา ตุทตุ, ตุทนฺตุฯ ตุเท, ตุเทยฺย, ตุเทยฺยุํฯ อตุทิ, ตุทิํสุฯ อตุทิ, อตุทิตฺถฯ อตุทิํ, อตุทิมฺหฯ อตุชฺชิตฺถ, อตุชฺชิฯ ตุทิสฺสติฯ อตุทิสฺส อิจฺจาทิฯ
วิส ปเวสเน ปปุพฺโพ, โส คามํ ปวิสติ, ปวิสนฺติฯ ปวิสสิ, ปวิสถฯ ปวิสามิ, ปวิสามฯ
กมฺเม ปวิสิยฺยเต, ปวิสิยฺยนฺเตฯ ปวิสิยฺยติ, ปวิสิยฺยนฺติฯ ปวิสฺสเต วาฯ ตถา ปวิสตุ, ปวิสนฺตุฯ ปวิเสยฺยฯ ปาวิสิ, ปวิสิ, ปาเวกฺขิ ปถวิํ, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา อชฺชตนิมฺหิ วิสสฺส เวกฺขาเทโส จฯ ปาวิสิํสุ, ปวิสิํสุฯ
กมฺเม ปาวิสียิตฺถ, ปวิสียิตฺถ, ปาวิสียิ, ปวิสียิฯ ปวิสิสฺสติ, ปวิสิสฺสนฺติฯ ปวิสียิสฺสเต, ปวิสิสฺสเตฯ ปาวิสิสฺสฯ ปาวิสียิสฺส อิจฺจาทิฯ
นุท เขเป, นุทติ, นุทนฺติฯ
ทิส อติสชฺชเน, อุทฺทิสติ, อุทฺทิสนฺติฯ
ลิข เลขเน, ลิขติ, ลิขนฺติฯ
ผุส สมฺผสฺเส, ผุสติ, ผุสนฺติ อิจฺจาทิฯ
ตุทาทินโยฯ
หู, ภู สตฺตายํ, ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ ‘‘ภูวาทิโต อ’’อิติ อปฺปจฺจโย, ‘‘วา’’ติ อธิกิจฺจ ‘‘โลปญฺเจตฺตมกาโร’’ติ ภูวาทิโต ปรสฺส อปฺปจฺจยสฺส โลโป, ‘‘อญฺเญสุ จา’’ติ วุทฺธิฯ โส โหติ, เต โหนฺติ, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา ปรสรสฺส โลโปฯ โหสิ, โหถฯ โหมิ, โหมฯ ภาเว หูยเตฯ
ตถา โหตุ, โหนฺตุฯ โหหิ, อนการปรตฺตา หิโลโป น ภวติ, โหถฯ โหมิ, โหมฯ ภาเว หูยตํฯ
สตฺตมิยํ สรโลปาทิ, เหยฺย, เหยฺยุํฯ เหยฺยาสิ, เหยฺยาถฯ เหยฺยามิ, เหยฺยามฯ เหยฺยํ วาฯ ภาเว หูเยถฯ
หิยฺยตฺตนิยํ อปฺปจฺจยโลเป ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา หูธาตุสฺส อูการสฺส อุวาเทโสฯ อหุวา, อหุวุ, อหุวูฯ อหุว, อหุโว, อหุวตฺถฯ อหุวํ, อหุวมฺหฯ อหุวตฺถ, อหุวตฺถุํฯ อหุวเส, อหุววฺหํฯ อหุวิํ, อหุวมฺหเสฯ ภาเว อหูยตฺถฯ
อชฺชตนิมฺหิ ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา หูโต อีวิภตฺติสฺส โลโป รสฺสตฺตํ, โส อหุ, โลปาภาเว ‘‘กรสฺส กาสตฺตมชฺชตนิมฺหี’’ติ เอตฺถ ‘‘สตฺตมชฺชตนิมฺหี’’ติ โยควิภาเคน สาคโม, วุทฺธิ, อโหสิ, อเหสุํ, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา โอการสฺเสกาโรฯ อหวุํ วาฯ อโหสิ, อโหสิตฺถฯ อโหสิํ, อหุํ, ปรสรสฺส โลโป, รสฺสตฺตญฺจ, อโหสิมฺห, อหุมฺห, รสฺสตฺตํฯ ภาเว อหูยิตฺถฯ
‘‘หิ โลปํ วา’’ติ อิโต ‘‘โลโป, วา’’ติ จ วตฺตเตฯ
490. โหติสฺสเร’โหเห ภวิสฺสนฺติมฺหิ สฺสสฺส จฯ
หูอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สโร เอห โอห เอตฺตมาปชฺชเต ภวิสฺสนฺติมฺหิ วิภตฺติมฺหิ, สฺสสฺส จ โลโป โหติ วาฯ อิการาคโม, สรโลปาทิฯ
เหหิติ, เหหินฺติฯ เหหิสิ, เหหิถฯ เหหามิ, เหหามฯ โลปาภาเว – เหหิสฺสติ, เหหิสฺสนฺติฯ เหหิสฺสสิ, เหหิสฺสถฯ เหหิสฺสามิ, เหหิสฺสามฯ โอหาเทเส – โหหิติ, โหหินฺติฯ โหหิสิ, โหหิถฯ โหหามิ, โหหามฯ ตถา โหหิสฺสติ, โหหิสฺสนฺติฯ โหหิสฺสสิ, โหหิสฺสถฯ โหหิสฺสามิ, โหหิสฺสามฯ เอการาเทเส – เหติ, เหนฺติฯ เหสิ, เหถฯ
เหมิ , เหมฯ เหสฺสติ, เหสฺสนฺติฯ เหสฺสสิ, เหสฺสถฯ เหสฺสามิ, เหสฺสามฯ ภาเว หูยิสฺสเตฯ
กาลาติปตฺติยํ อหวิสฺส, อหวิสฺสํสุฯ อหุยิสฺสถ อิจฺจาทิฯ
หู, ภู สตฺตายํ, ภู อิตีธ อนุปุพฺโพ, ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ อปฺปจฺจยสฺส โลปวุทฺธิโย, อนุโภติ, อนุโภนฺติฯ อนุโภสิ, อนุโภถฯ อนุโภมิ, อนุโภมฯ
กมฺเม อนุภูยติ, อนุภูยนฺติฯ ตถา อนุโภตุ, อนุโภนฺตุฯ อนุโภหิ, อนุโภถฯ อนุโภมิ, อนุโภมฯ อนุภูยตุ, อนุภูยนฺตุฯ อนุภเว, อนุภเวยฺยฯ อนุภูเยยฺยฯ อนุโภสิ, อนุภวิฯ อนุโภสฺสติ, อนุโภสฺสนฺติฯ อนุโภสฺสสิ, อนุโภสฺสถฯ อนุโภสฺสามิ, อนุโภสฺสามฯ อนุภวิสฺสติ วาฯ อนุโภสฺส, อนุภวิสฺส วา อิจฺจาทิฯ
สี สเย อปฺปจฺจยโลโป, วุทฺธิ จ, เสติ, เสนฺติฯ เสสิ, เสถฯ เสมิ, เสมฯ เสเต, เสนฺเต อิจฺจาทิฯ
อปฺปจฺจยโลปาภาเว –
‘‘สเร’’ติ วตฺตเต, ธาตุคฺคหณญฺจฯ
[491] เอ อยฯ
เอการสฺส ธาตฺวนฺตสฺส สเร ปเร อยาเทโส โหติ, สรโลปาทิฯ สยติ, สยนฺติฯ สยสิ, สยถฯ สยามิ, สยามฯ
กมฺเม อติปุพฺโพ, ‘‘กฺวจิ ธาตฺวา’’ทินา ยมฺหิ รสฺสสรสฺส ธาตฺวนฺตสฺส ทีโฆ, อติสียเต, อติสียนฺเตฯ อติสียติ, อติสียนฺติฯ ภาเว สียเตฯ
ตถา เสตุ, เสนฺตุฯ เสหิ, เสถฯ เสมิ, เสมฯ สยตุ, สยนฺตุฯ สย, สยาหิ, สยถฯ สยามิ, สยามฯ สยตํ, สยนฺตํฯ สยสฺสุ, สยวฺโหฯ สเย, สยามเสฯ อติสียตํ, อติสียนฺตํฯ อติสียตุ, อติสียนฺตุฯ ภาเว สียตํฯ
สเย, สเยยฺย, สเยยฺยุํฯ อติสีเยยฺยฯ ภาเว สีเยถฯ
อสยิ, สยิ, อสยิํสุ, สยิํสุ, อสยุํฯ สาคเม อติเสสิ, อติเสสุํฯ กมฺเม อจฺจสียิตฺถ, อจฺจสียิ, อติสียิฯ ภาเว สียิตฺถฯ
สยิสฺสติ, สยิสฺสนฺติฯ อิการาคมาภาเว เสสฺสติ, เสสฺสนฺติฯ กมฺเม อติสียิสฺสถ, อติสียิสฺสติฯ ภาเว สียิสฺสเตฯ
อสยิสฺสา, อสยิสฺสํสุฯ กมฺเม อจฺจสียิสฺสถ อิจฺจาทิฯ
นี ปาปุณเน, ทฺวิกมฺมโกยํ, อชํ คามํ เนติ, เนนฺติฯ เนสิ, เนถฯ เนมิ, เนมฯ โลปาภาเว นยติ, นยนฺติ อิจฺจาทิฯ กมฺเม นียเต คามํ อโช เทวทตฺเตน, นียเร, นียนฺเตฯ นียติ, นียนฺติฯ
ตถา เนตุ, นยตุฯ นียตํ, นียนฺตํฯ นเย, นเยยฺยฯ นีเยถ, นีเยยฺยฯ อนยิ, นยิ, อนยิํสุ, นยิํสุฯ วิเนสิ, วิเนสุํฯ อนียิตฺถ, นียิตฺถฯ
นยิสฺสติ , เนสฺสติฯ นยิสฺสเต, นียิสฺสเต, นียิสฺสติฯ อนยิสฺส, อนียิสฺส อิจฺจาทิฯ
ฐา คตินิวตฺติมฺหิ, ‘‘วา’’ติ วตฺตเตฯ
[492] ฐา ติฏฺโฐฯ
ฐาอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ติฏฺฐาเทโส โหติ วาฯ ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท, อปฺปจฺจยโลโปฯ ติฏฺฐติ, ติฏฺฐนฺติฯ ฐาติ, ฐนฺติฯ โลปาภาเว ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา ฐาโต หการาคโม จ รสฺสตฺตํ, สํปุพฺโพ สณฺฐหติ, สณฺฐหนฺติฯ เอตฺเต อธิฏฺเฐติ, อธิฏฺเฐนฺติฯ
กมฺเม –
[493] ยมฺหิ ทาธา มา ฐา หา ปา มห มถาทีนมีฯ
ภาวกมฺมวิสเย ยมฺหิ ปจฺจเย ปเร ทา ธา มา ฐา หาปา มห มถ อิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺโต อีการมาปชฺชเต, นิจฺจตฺโถยมารมฺโภฯ อุปฏฺฐียติ, อุปฏฺฐียนฺติฯ หการาคเม รสฺสตฺตํ, อีการาคโม จ, ปติฏฺฐหียติ, ปติฏฺฐหียนฺติฯ ภาเว ฐียเตฯ
ตถา ติฏฺฐตุ, ติฏฺฐนฺตุฯ ฐาตุ, ฐนฺตุฯ สณฺฐหตุ, สณฺฐหนฺตุฯ ติฏฺเฐ, ติฏฺเฐยฺยฯ สณฺเฐ, สณฺเฐยฺย, สณฺเฐยฺยุํฯ สณฺฐเห, สณฺฐเหยฺยุํฯ อฏฺฐาสิ, อฏฺฐํสุฯ สณฺฐหิ, สณฺฐหิํสุฯ ปกิฏฺฐิสฺสติ, ปติฏฺฐิสฺสนฺติฯ ฐสฺสติ, ฐสฺสนฺติฯ ปติฏฺฐหิสฺสติ, ปติฏฺฐหิสฺสนฺติฯ ปติฏฺฐิสฺส, ปติฏฺฐิสฺสํสุฯ ปติฏฺฐหิสฺส, ปติฏฺฐหิสฺสํสุ อิจฺจาทิฯ
ปา ปาเน, ‘‘วา’’ติ วตฺตเตฯ
[494] ปา ปิโพฯ
ปาอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ปิพาเทโส โหติ วาฯ ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโทฯ
ปิพติฯ ปิพตุฯ ปิเพยฺยฯ ‘‘กฺวจิ ธาตฺวา’’ทินา พการสฺส วกาโร, ปิวติ, ปิวนฺติฯ ปาติ, ปานฺติ, ปนฺติ วาฯ ปียเต, ปียนฺเตฯ ปียติ, ปียนฺติฯ ปิวตุฯ ปิเวยฺยฯ อปายิ, ปิวิฯ ปิวิสฺสติฯ อปิวิสฺส อิจฺจาทิฯ
อส ภุวิ, วิภตฺตุปฺปตฺติ, อปฺปจฺจยโลโป, อส อิตีธ –
‘‘อสสฺมา, อนฺตโลโป’’ติ จ วตฺตเตฯ
[495] ติสฺส ตฺถิตฺตํฯ
อสอิจฺเจตสฺมา ธาตุมฺหา ปรสฺส ติสฺส วิภตฺติสฺส ตฺถิตฺตํ โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จฯ อตฺถิฯ
‘‘วา’’ติ วตฺตเตฯ
[496] สพฺพตฺถาสสฺสาทิ โลโป จฯ
สพฺพตฺถ วิภตฺติปฺปจฺจเยสุ จ อสอิจฺเจตาย ธาตุยา อาทิสฺส โลโป โหติ วา, ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโทฯ สนฺติฯ
‘‘อสสฺมา, อนฺตโลโป’’ติ จ อธิกาโรฯ
[497] สิมฺหิ จฯ
อสธาตุสฺส อนฺตโลโป โหติ สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ จฯ ตฺวํ อสิฯ
[498] ถสฺส ตฺถตฺตํฯ
อสอิจฺเจตาย ธาตุยา ปรสฺส ถสฺส วิภตฺติสฺส ตฺถตฺตํ โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จฯ ตุมฺเห อตฺถฯ
‘‘วา’’ติ วตฺตเตฯ
[499] อสสฺมา มิมานํ มฺหิมฺหานฺตโลโป จฯ
อสอิจฺเจตาย ธาตุยา ปราสํ มิ มอิจฺเจตาสํ วิภตฺตีนํ มฺหิมฺหอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ วา, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จฯ อมฺหิ, อมฺหฯ อสฺมิ, อสฺมฯ
[500] ตุสฺส ตฺถุตฺตํฯ
อสอิจฺเจตาย ธาตุยา ปรสฺส ตุสฺส วิภตฺติสฺส ตฺถุตฺตํ โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จฯ อตฺถุฯ อสสฺสาทิโลโป จ, สนฺตุฯ อาหิ, อตฺถฯ อสฺมิ, อสฺมฯ
สตฺตมิยํ อสสฺสาทิโลโป, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา อสโต เอยฺยเอยฺยุํ วิภตฺตีนํ อิยาอิยุญฺจ โหนฺติฯ สิยา, สิยุํฯ
โลปาภาเว ‘‘กฺวจิ ธาตฺวา’’ทินา อสโต เอยฺยาทีนํ สธาตฺวนฺตานํ สฺส สฺสุ สฺส สฺสถ สฺสํ สฺสามอาเทสา โหนฺติฯ
เอวมสฺส วจนีโย, อสฺสุฯ อสฺส, อสฺสถฯ อสฺสํ, อสฺสามฯ
อชฺชตนิยํ อการาคโม, ทีโฆ จ, อาสิ, อาสิํสุ, อาสุํฯ อาสิ, อาสิตฺถฯ อาสิํ, อาสิมฺหฯ
‘‘วา , อสสฺสา’’ติ จ วตฺตเตฯ
[501] อสพฺพธาตุเก ภูฯ
อสสฺเสว ธาตุสฺส ภูอาเทโส โหติ วา อสพฺพธาตุเกฯ ภวิสฺสติ, ภวิสฺสนฺติฯ อภวิสฺส, อภวิสฺสํสุฯ
วาติ กิมตฺถํ? อาสุํฯ
พฺรู วิยตฺติยํ วาจายํ, ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ, อปฺปจฺจยโลโป จฯ
‘‘กฺวจี’’ติ วตฺตเตฯ
[502] พฺรูโต อี ติมฺหิฯ
พฺรูอิจฺเจตาย ธาตุยา ปโร อีการาคโม โหติ ติมฺหิ วิภตฺติมฺหิ กฺวจิ, วุทฺธิอวาเทสา, สรโลปาทิฯ พฺรวีติ, พฺรูติ, ‘‘อญฺเญสุ จา’’ติ สุตฺตานุวตฺติตวาคฺคหเณน พฺรูธาตุสฺส พฺยญฺชเน วุทฺธิ น โหติ, พหุวจเน ‘‘ฌลานมิยุวา สเร วา’’ติ อูการสฺส สเร อุวาเทโส, พฺรุวนฺติฯ ‘‘กฺวจิ ธาตฺวา’’ทินา พฺรูโต ติอนฺตีนํ วา อ อุ อาเทสา พฺรูสฺส อาหาเทโส จฯ
อาห, อาหุฯ พฺรูสิ, พฺรูถฯ พฺรูมิ, พฺรูมฯ พฺรูเต, พฺรุวนฺเตฯ พฺรูเส, พฺรุววฺเหฯ พฺรุเว, พฺรูมฺเหฯ พฺรูตุ, พฺรุวนฺตุฯ พฺรูหิ, พฺรูถฯ พฺรูมิ, พฺรูมฯ พฺรูตํ, พฺรุวนฺตํฯ พฺรุเว, พฺรุเวยฺย, พฺรุเวยฺยุํฯ พฺรุเวยฺยาสิ, พฺรุเวยฺยาถฯ พฺรุเวยฺยามิ, พฺรุเวยฺยามฯ พฺรุเวถ, พฺรุเวรํฯ อพฺรุวา, อพฺรุวูฯ
ปโรกฺขายํ ‘‘พฺรูภูนมาหภูวา ปโรกฺขาย’’นฺติ พฺรูธาตุสฺส อาหอาเทโส, สรโลปาทิ, สุปิเน กิร มาห, เตนาหุ โปราณา, อาหํสุ วา อิจฺจาทิฯ
อชฺชตนิยํ อพฺรวิ, อพฺรุวิ, อพฺรวุํฯ พฺรวิสฺสติฯ อพฺรวิสฺส อิจฺจาทิฯ
หน หิํสาคตีสุ, ติมฺหิ กฺวจิ อปฺปจฺจยโลโป, หนฺติ, หนติ, หนนฺติฯ หนสิ, หนถฯ หนามิ, หนามฯ
กมฺเม ‘‘ตสฺส จวคฺค’’อิจฺจาทินา ญตฺตํ, ทฺวิตฺตญฺจ, หญฺญเต, หญฺญนฺเต, หญฺญเรฯ หญฺญติ, หญฺญนฺติฯ หนตุ, หนนฺตุฯ หเนยฺยฯ
‘‘หนสฺสา’’ติ วตฺตเตฯ
[503] วโธ วา สพฺพตฺถฯ
หนอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส วธาเทโส โหติ วา สพฺพตฺถ วิภตฺติปฺปจฺจเยสุ, ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโทฯ วเธติฯ วธียติฯ วเธตุฯ วธียตุฯ วเธยฺยฯ อวธิ, อวธิํสุฯ อหนิ, อหนิํสุฯ วธิสฺสติ, หนิสฺสติฯ ขาเทเส ปฏิหงฺขามิ, ปฏิหนิสฺสามิฯ อวธิสฺส, อหนิสฺส อิจฺจาทิฯ
หูวาทินโยฯ
หุ ทานาทนหพฺยปฺปทาเนสุ, ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ, อปฺปจฺจโย จ, ‘‘กฺวจาทิวณฺณานเมกสฺสรานํ ทฺเวภาโว’’ติ ทฺวิตฺตํ, ‘‘ปุพฺโพพฺภาโส’’ติ อพฺภาสสญฺญาฯ
‘‘อพฺภาเส’’ติ วตฺตเตฯ
[504] หสฺส โชฯ
หการสฺส อพฺภาเส วตฺตมานสฺส โช โหติฯ ‘‘โลปญฺเจตฺต มกาโร’’ติ อปฺปจฺจยโลโป, วุทฺธิฯ ชุโหติฯ
โลปาภาเว ‘‘ฌลานํ, สเร’’ติ จ วตฺตมาเน –
[505] ยวการา จฯ
ฌลสญฺญานํ อิวณฺณุวณฺณานํ ยการวการาเทสา โหนฺติ สเร ปเรติ อปทนฺตสฺส อุการสฺส วกาโรฯ
ชุหฺวติ, ชุโหติ, ชุหฺวนฺติ, ชุโหนฺติฯ ชุหฺวสิ, ชุโหสิ, ชุหฺวถ, ชุโหถฯ ชุหฺวามิ, ชุโหมิ, ชุหฺวาม, ชุโหมฯ
กมฺเม ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา ทีโฆ, หูยเต, หูยนฺเตฯ หูยติ, หูยนฺติฯ
ตถา ชุโหตุ, ชุโหนฺตุ, ชุหฺวนฺตุ วาฯ ชุเห, ชุเหยฺย, ชุเหยฺยุํฯ อชุหวิ, อชุหวุํฯ อชุโหสิ, อชุโหสุํฯ อหูยิตฺถ อคฺคิฯ ชุหิสฺสติ, ชุหิสฺสนฺติฯ ชุโหสฺสติ, ชุโหสฺสนฺติ วาฯ อชุหิสฺส, อชุหิสฺสํสุ อิจฺจาทิฯ
หา จาเค, ปุเร วิย ทฺเวภาวชาเทส อปฺปจฺจยโลปาฯ
‘‘อพฺภาเส’’ติ วตฺตเตฯ
[506] รสฺโสฯ
อพฺภาเส วตฺตมานสฺส สรสฺส รสฺโส โหติฯ
ชหาติ, ชหนฺติฯ ชหาสิ, ชหาถฯ ชหามิ, ชหามฯ
กมฺเม ‘‘ยมฺหิ ทาธามาฐาหาปามหมถาทีนมี’’ติ ธาตฺวนฺตสฺส อีกาโรฯ หียเต, หียนฺเต, หียเรฯ หียติ, หียนฺติฯ
ตถา ชหาตุ, ชหนฺตุฯ ชเห, ชเหยฺย, ชเหยฺยุํฯ หีเยถ, หีเยยฺยฯ อชหาสิ, อชหิํสุ, อชหาสุํฯ ปชหิ, ปชหิํสุ, ปชหํสุ, ปชหุํฯ กมฺเม ปชหียิตฺถ, ปชหียิฯ ปชหิสฺสติ, ปชหิสฺสนฺติฯ หียิสฺสติ, หียิสฺสนฺติฯ ปชหิสฺส, ปชหิสฺสํสุ อิจฺจาทิฯ
ทา ทาเน, ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ, ทฺเวภาวรสฺสตฺตานิ, อปฺปจฺจยสฺส โลโป, ททาติ, ททนฺติฯ ททาสิ, ททาถฯ ททามิ, ททามฯ
ทฺวิตฺตาภาเว มณฺฑูกคติยา ‘‘วา’’ติ วตฺตเตฯ
[507] ทาธาตุสฺส ทชฺชํฯ
ทาอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส ทชฺชาเทโส โหติ วา, ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท, อปฺปจฺจยโลโปฯ ทชฺชติ, ทชฺชนฺติฯ ทชฺชสิ, ทชฺชถฯ ทชฺชามิ, ทชฺชามฯ ทชฺชาเทสาภาเว ‘‘โลปญฺเจตฺตมกาโร’’ติ อปฺปจฺจยสฺส เอกาโร, ทานํ เทติ, เทนฺติฯ เทสิ, เทถฯ
‘‘วา’’ติ วตฺตเตฯ
[508] ทาทนฺตสฺสํ มิเมสุฯ
ทาอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺตสฺส อํ โหติ วา มิมอิจฺเจเตสุ ปเรสุ, นิคฺคหีตสฺส วคฺคนฺตตฺตํฯ ทมฺมิ, ทมฺมฯ เทมิ, เทมฯ
กมฺเม ‘‘ยมฺหิ ทาธา’’อิจฺจาทินา อีกาโร, ทียเต, ทียนฺเตฯ ทียติ, ทียนฺติฯ ทียฺยเต, ทียฺยนฺเตฯ ทียฺยติ, ทียฺยนฺติ วา อิจฺจาทิฯ
ททาตุ , ททนฺตุฯ ททาหิ, ททาถฯ ททามิ, ททามฯ ททตํ, ททนฺตํฯ ททสฺสุ, ททวฺโหฯ ทเท, ททามเสฯ ทชฺชตุ, ทชฺชนฺตุ อิจฺจาทิฯ เทตุ, เทนฺตุฯ เทหิ, เทถฯ เทมิ, เทมฯ กมฺเม ทียตํ, ทียนฺตํฯ ทียตุ, ทียนฺตุฯ
สตฺตมิยํ ทเท, ทเทยฺย, ทเทยฺยุํฯ ทเทยฺยาสิ, ทเทยฺยาถฯ ทเทยฺยามิ, ทเทยฺยามฯ ทเทถ, ทเทรํฯ ทเทโถ, ทเทยฺยาวฺโหฯ ทเทยฺยํ, ทเทยฺยามฺเหฯ ทชฺเช, ทชฺเชยฺยฯ
‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา เอยฺยสฺสาตฺตญฺจ, ทชฺชา, ทชฺชุํ, ทชฺเชยฺยุํฯ ทชฺเชยฺยาสิ, ทชฺเชยฺยาถฯ ทชฺชํ, เอยฺยามิสฺส อมาเทโส จ, ทชฺเชยฺยามิ, ทชฺเชยฺยามฯ ทฺวิตฺตาภาเว เทยฺย, เทยฺยุํฯ เทยฺยาสิ, เทยฺยาถฯ ทีเยถ, ทีเยยฺยฯ
หิยฺยตฺตนิยํ อททา, อททูฯ อทโท, อททตฺถฯ อททํ, อททมฺหฯ อททตฺถ, อททมฺหเสฯ กมฺเม อทียิตฺถฯ
อชฺชตนิมฺหิ อททิ, อททิํสุ, อททุํฯ อทชฺชิ, อทชฺชิํสุฯ อทาสิ, อทํสุฯ อทาสิ, อโท, อทิตฺถฯ อทาสิํ, อทาสิมฺห, อทมฺหฯ อทาทานํ ปุรินฺทโทฯ กมฺเม อทียิตฺถ, อทียฺยิฯ
ภวิสฺสนฺติยํ อิการาคโม, สรโลปาทิ, ททิสฺสติ, ททิสฺสนฺติฯ ทชฺชิสฺสติ, ทชฺชิสฺสนฺติฯ รสฺสตฺตํ, ทสฺสติ, ทสฺสนฺติฯ ทสฺสสิ, ทสฺสถฯ ทสฺสามิ, ทสฺสามฯ ทสฺสเตฯ ทียิสฺสเต, ทียิสฺสติฯ
กาลาติปตฺติยํ อททิสฺส, อทชฺชิสฺส, อทชฺชิสฺสา, อทสฺส, อทสฺสา, อทสฺสํสุฯ อทียิสฺสถ, อทียิสฺส อิจฺจาทิฯ
ธา ธารเณ, ปุเร วิย วิภตฺตุปฺปตฺติ, ทฺวิตฺตรสฺสตฺตานิ, อปฺปจฺจยโลโป จ, ‘‘ทุติยจตุตฺถานํ ปฐมตติยา’’ติ ธการสฺส ทกาโร, ทธาติ, ทธนฺติฯ อปิปุพฺโพ ตสฺส ‘‘เตสุ วุทฺธี’’ติอาทินา อการโลโป, ‘‘กฺวจิ ธาตู’’ติอาทินา ธการสฺส หกาโร, รสฺสตฺตญฺจ, ทฺวารํ ปิทหติ, ปิทหนฺติฯ ทฺเวภาวาภาเว นิธิํ นิเธติ, นิเธนฺติฯ
กมฺเม ธียเต, ธียติ, ปิธียเต, ปิธียติฯ
ตถา ทธาตุ, ปิทหตุ, นิเธตุ, นิเธนฺตุฯ ทเธ, ทเธยฺย, ปิทเห, ปิทเหยฺย, นิเธ, นิเธยฺยฯ ทธาสิ, ปิทหิฯ ธสฺสติ, ปิทหิสฺสติ, ปริทเหสฺสติฯ อธสฺส, ปิทหิสฺส อิจฺจาทิฯ
ชุโหตฺยาทินโยฯ
อวุทฺธิกา ตุทาที จ, หูวาทิ จ ตถาปโร;
ชุโหตฺยาทิ จตุทฺเธวํ, เญยฺยา ภูวาทโย อิธฯ
ภูวาทิคโณฯ
รุธาทิคณ
รุธ อาวรเณ, ปุเร วิย ธาตุสญฺญาทิมฺหิ กเต วิภตฺตุปฺปตฺติฯ
‘‘อ’’อิติ วตฺตเตฯ
[509] รุธาทิโต นิคฺคหีตปุพฺพญฺจฯ
จตุปฺปทมิทํฯ
