เมนู

อพฺยยตทฺธิต

‘‘เอกสฺมิํ วาเร ภุญฺชติ, ทฺวิวาเร ภุญฺชตี’’ติ วิคฺคเห –

[419] เอกาทิโต สกิสฺส กฺขตฺตุํ

เอกทฺวิติอิจฺเจวมาทิโต คณนโต สกิสฺส ฐาเน วารตฺเถ กฺขตฺตุํปจฺจโย โหติฯ เอกกฺขตฺตุํ, ทฺวิกฺขตฺตุํ ภุญฺชติ, ‘‘สพฺพาสมาวุโส’’ติอาทินา สิโลโปฯ เอวํ ติกฺขตฺตุํ, จตุกฺขตฺตุํ, ปญฺจกฺขตฺตุํ, ฉกฺขตฺตุํ, สตฺตกฺขตฺตุํ, อฏฺฐกฺขตฺตุํ, นวกฺขตฺตุํ, ทสกฺขตฺตุํ, สตกฺขตฺตุํ, สหสฺสกฺขตฺตุํ, พหุกฺขตฺตุํ, กติกฺขตฺตุํฯ

‘‘เอเกน วิภาเคนา’’ติ วิคฺคเห –

มณฺฑูกคติยา สงฺขฺยาคฺคหณมนุวตฺตเตฯ

[420] วิภาเค ธา จ

วิภาคตฺเถ เอกาทิสงฺขฺยาโต ธาปจฺจโย โหติฯ สทฺเทน เอกทฺวิโต ชฺฌ จ, สุตฺตาทิโต โส จฯ เอกธาฯ ทฺวีหิ วิภาเคหิ ทฺวิธา, ทุธา วา, ทฺเวธาฯ ตีหิ วิภาเคหิ ติธา, เตธา วา, ‘‘เตสุ วุทฺธี’’ติอาทินา อิการสฺเสกาโรฯ เอวํ จตุธา, ปญฺจธา, ฉธา, สตฺตธา, อฏฺฐธา, นวธา, ทสธา, สตธา, สหสฺสธา, กติธา, พหุธาฯ

ชฺฌปฺปจฺจเย เอกธา กโรตีติ เอกชฺฌํฯ เอวํ ทฺเวชฺฌํฯ

โสปจฺจเย สุตฺเตน วิภาเคน สุตฺตโสฯ เอวํ พฺยญฺชนโส, ปทโส, อตฺถโส, พหุโส, สพฺพากาเรน สพฺพโส , อุปายโส, เหตุโส, ฐานโส, โยนิโสฯ

[421] สพฺพนาเมหิ ปการวจเน ตุ ถา

สพฺพนาเมหิ ปการวจนตฺเถ ถาปจฺจโย โหติ, ตุสทฺเทน ถตฺตาปจฺจโย จฯ สามญฺญสฺส เภทโก วิเสโส ปกาโร, ตสฺสาภิธาเนติ อตฺโถ, โส ปกาโร ตถา, ตํ ปการํ ตถา, เตน ปกาเรน ตถา, เยน ปกาเรน ยถาฯ เอวํ สพฺพถา, อญฺญถา, อิตรถา, อุภยถา, ถตฺตาปจฺจเย เตน ปกาเรน ตถตฺตาฯ เอวํ ยถตฺตา, อญฺญถตฺตาฯ

โก ปกาโรติ อตฺเถ –

[422] กิมิเมหิ ถํ

กิํอิมอิจฺเจเตหิ ถํปจฺจโย โหติ ปการวจนตฺเถฯ ‘‘กิสฺส ก เว จา’’ติ เอตฺถ สทฺเทน กิสฺส กาเทโสฯ กถํ, กํ ปการํ กถํ, เกน ปกาเรน กถํ, อยํ ปกาโร อิตฺถํ, อิมํ ปการํ อิตฺถํฯ อเนน ปกาเรน อิตฺถํ, ‘‘อิมสฺสิ ถํ ทานิห โต เธสุ จา’’ติ อิมสทฺทสฺส อิกาโร, ทฺวิตฺตํฯ เอตฺถ หิ กฺขตฺตุํ อาทิถํปริโยสานปฺปจฺจยนฺตานํ อพฺยยตทฺธิตตฺตา นามพฺยปเทสํ กตฺวา วิภตฺติมฺหิ กเต ‘‘สพฺพาสมาวุโส’’ติอาทินา วิภตฺติโลโป, ‘‘กฺวจิ โต ปญฺจมฺยตฺเถ’’ติอาทินา วุตฺตโตอาทิปฺปจฺจยนฺตา จ อิเธว พฺยยตทฺธิเต สงฺคยฺหนฺติฯ

[423] ยทนุปปนฺนา นิปาตนา สิชฺฌนฺติ

เย สทฺทา ลกฺขเณน อนุปปนฺนา นิทฺทิฏฺฐลกฺขณา อกฺขราทิโต, นาโมปสคฺคนิปาตโต วา สมาสตทฺธิตาทิโต วา, เต นิปาตนา สิชฺฌนฺติฯ

ตทฺธิตโต ตาว –

อิมสฺมา ชฺช สิยา กาเล, สมานาปรโต ชฺชุ จ;

อิมสทฺทสฺส’กาโร จ, สมานสฺส จ โส สิยาฯ

อิมสฺมิํ กาเล, อิมสฺมิํ ทิวเส วา อชฺช, สมาเน กาเล สชฺชุ, อปรสฺมิํทิวเส อปรชฺชุฯ นิปาเตหิ ภวตฺเถ ตนปฺปจฺจโยฯ อชฺช ภวํ อชฺชตนํ, อชฺช ภวา อชฺชตนี, สฺเว ภวํ สฺวาตนํฯ เอวํ ปุราตนํ, หิยฺโย ภวํ หิยฺยตฺตนํ, หิยฺโย ภวา หิยฺยตฺตนี อิจฺจาทิฯ

อพฺยยตทฺธิตํฯ

สามญฺญวุตฺติภาวตฺถา-พฺยยโต ตทฺธิตํ ติธา;

ตตฺราทิ จตุธาปจฺจา-เนกตฺถสฺสตฺถิสงฺขฺยาโตฯ

อิติ ปทรูปสิทฺธิยํ ตทฺธิตกณฺโฑ

ปญฺจโมฯ

6. อาขฺยาตกณฺฑ

ภูวาทิคณ