เมนู

[348] สงฺขฺยาปุพฺโพ ทิคุ

สงฺขฺยาปุพฺโพ กมฺมธารยสมาโส ทิคุสญฺโญ โหติฯ

ทฺเว คาโว ทิคุ, ทิคุสทิสตฺตา อยมฺปิ สมาโส ทิคูติ วุตฺโตฯ อถ วา สงฺขฺยาปุพฺพตฺตนปุํสเกกตฺตสงฺขาเตหิ ทฺวีหิ ลกฺขเณหิ คโต อวคโตติ ทิคูติ วุจฺจติ, ทฺวีหิ วา ลกฺขเณหิ คจฺฉติ ปวตฺตตีติ ทิคุฯ เอตฺถ จ ‘‘สงฺขฺยาปุพฺโพ’’ติ วุตฺตตฺตา สงฺขฺยาสทฺทสฺเสว ปุพฺพนิปาโต, ‘‘อุเภ ตปฺปุริสา’’ติ ตปฺปุริสสญฺญาฯ

‘‘นปุํสกลิงฺโค’’ติ วตฺตเตฯ

[349] ทิคุสฺเสกตฺตํ

ทิคุสฺส สมาสสฺส เอกตฺตํ โหติ, นปุํสกลิงฺคตฺตญฺจฯ

สมาหารทิคุสฺเสตํ คหณํ, ตตฺถ สพฺพตฺเถกวจนเมว โหติ, อญฺญตฺร ปน พหุวจนมฺปิ, นามพฺยปเทสสฺยาทฺยุปฺปตฺติ มาเทสาทิฯ

ติโลกํ, เห ติโลก, ติโลกํ, ติโลเกน, ติโลกสฺส, ติโลกา ติโลกสฺมา ติโลกมฺหา, ติโลกสฺส, ติโลเก ติโลกมฺหิ ติโลกสฺมิํฯ

เอวํ ตโย ทณฺฑา ติทณฺฑํ, ตีณิ มลานิ สมาหฏานิ, ติณฺณํ มลานํ สมาหาโรติ วา ติมลํ, ติลกฺขณํ, จตุสฺสจฺจํ, จตสฺโส ทิสา จตุทฺทิสํ, ‘‘สโร รสฺโส นปุํสเก’’ติ รสฺสตฺตํ, ปญฺจสิกฺขาปทํ, สฬายตนํ, สตฺตาหํ, อฏฺฐสีลํ, นวโลกุตฺตรํ, ทสสีลํ, สตโยชนํฯ

ตถา – ทฺเว รตฺติโย ทฺวิรตฺตํ, ติสฺโส รตฺติโย ติรตฺตํ, ทฺเว องฺคุลิโย ทฺวงฺคุลํ, สตฺต โคทาวริโย, ตาสํ สมาหาโรติ วา สตฺตโคทาวรํฯ

เอตฺถ จ รตฺติ องฺคุลิ โคทาวรีนมนฺตสฺส –

[350] กฺวจิ สมาสนฺตคตานมการนฺโต

ราชาทิคณสฺเสตํ คหณํ, เตน สมาสนฺตคตานํ ราชาทีนํ นามานํ อนฺโต กฺวจิ กาโร โหตีติ อตฺโถฯ การคฺคหเณน พหุพฺพีหาทิมฺหิ สมาสนฺเต กฺวจิ ปฺปจฺจโย โหติ, สุรภิ สุ ทุ ปูตีหิ คนฺธนฺตสฺสิกาโร จฯ

อถ วา โก จ อกา, กาโร ปทสนฺธิกโร, เตน กฺวจิ สมาสนฺตคตานมนฺโต หุตฺวา อ ก อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺตีติ อตฺโถฯ เตน ปญฺจ คาโว สมาหฏาติ อตฺเถ สมาสาทิํ กตฺวา สมาสนฺเต ปฺปจฺจเย, ‘‘โอ สเร จา’’ติ อวาเทเส จ กเต ‘‘ปญฺจคว’’นฺติอาทิ จ สิชฺฌติฯ ‘‘ทฺวิรตฺต’’นฺติอาทีสุ ปน ปฺปจฺจเย กเต ปุพฺพสรสฺส ‘‘สรโลโป’’ติอาทินา โลโปฯ

อสมาหารทิคุ ยถา – เอโก จ โส ปุคฺคโล จาติ เอกปุคฺคโลฯ เอวํ เอกธมฺโม, เอกปุตฺโต, ตโย ภวา ติภวา, จตสฺโส ทิสา จตุทฺทิสา, ทสสหสฺสจกฺกวาฬานิ อิจฺจาทิฯ

ทิคุสมาโสฯ

ตปฺปุริสสมาส

อถ ตปฺปุริสสมาโส วุจฺจเตฯ

โส ปน ทุติยาทีสุ ฉสุ วิภตฺตีสุ ภาวโต ฉพฺพิโธฯ ตตฺถ ทุติยาตปฺปุริโส คตนิสฺสิตาตีตาติกฺกนฺตปฺปตฺตาปนฺนาทีหิ ภวติฯ

สรณํ คโตติ วิคฺคเห –

‘‘ตปฺปุริโส’’ติ วตฺตเตฯ