อปโรปิ นโย – วุตฺตสทฺโท สอุปสคฺโคจ อนุปสคฺโค จ วปเน วาปสมีกรเณ เกโสหาเร ชีวิตวุตฺติยํ ปมุตฺตภาเว ปาวจนวเสน ปวตฺติเต อชฺเฌเน กถเนติ เอวมาทีสุ ทิสฺสติฯ ตถา เหส –

‘‘คาโว ตสฺส ปชายนฺติ, เขตฺเต วุตฺตํ วิรูหติ;

วุตฺตานํ ผลมสฺนาติ, โย มิตฺตานํ น ทุพฺภตี’’ติ

อาทีสุ วปเน อาคโตฯ ‘‘โน จ โข ปฏิวุตฺต’’นฺติอาทีสุ อฏฺฐทนฺตกาทีหิ วาปสมีกรเณฯ ‘‘กาปฏิโก มาณโว ทหโร วุตฺตสิโร’’ติอาทีสุ เกโสหรเณฯ ‘‘ปนฺนโลโม ปรทตฺตวุตฺโต มิคภูเตน เจตสา วิหรตี’’ติอาทีสุ ชีวิตวุตฺติยํฯ ‘‘เสยฺยถาปิ นาม ปณฺฑุปลาโส พนฺธนา ปวุตฺโต อภพฺโพ หริตตฺถายา’’ติอาทีสุ พนฺธนโต ปมุตฺตภาเวฯ ‘‘เยสมิทํ เอตรหิ โปราณํ มนฺตปทํ คีตํ ปวุตฺตํ สมีหิต’’นฺติอาทีสุ ปาวจนภาเวน ปวตฺติเตฯ โลเก ปน ‘‘วุตฺโต คโณ, วุตฺโต ปารายโน’’ติอาทีสุ อชฺเฌเนฯ ‘‘วุตฺตํ โข ปเนตํ ภควตา, ธมฺมทายาทา เม ภิกฺขเว ภวถ, มา อามิสทายาทา’’ติอาทีสุ กถเนฯ อตฺริทํ วุจฺจติ –

วป วตุ วจฺฉุวจ-ธาตูนํ วสโต มโต;

โสปสคฺโค โนปสคฺโค, วุตฺตสทฺโท ยถารหํฯ

วปเน จ วาปสมี-กรเณ มุณฺฑตาย จ;

ชีววุตฺยํ ปมุตฺตตฺเถ, วสา ปาวจนสฺส ตุ;

ปวตฺติเต จ อชฺเฌเน, กถเน จาติ ลกฺขเย;

ตจฺฉ ตนุกรเณฯ ตจฺฉติฯ ตจฺฉโก ทารุํฯ

ฉการนฺตธาตุรูปานิฯ

ชการนฺตธาตุ

ชิชเยฯ เชติฯ ชยติ, ปราชยติฯ ธมฺมํ จรนฺโต สามิกํ ปราเชติฯ ธมฺมํ จรนฺโต ปรชฺชติฯ ราชานํ ชยาเปสุํฯ ชยาเปตฺวาฯ เอตฺถ ชยาเปสุนฺติ ‘‘ชยตุ ภว’’นฺติ อาสีสวจนํ วทิํสูติ อตฺโถฯ ชยนํ, ชิตํ, ชโย, วิชิตํ, ชิโน, เชตา, เชโต, ชิโต มาโร, มารํ ชิโต, ชิตวา, ชิตาวี, วิชิตาวี, มารชิ, โลกชิ, โอธิชิโน, อโนธิชิโน, ชิโตฯ วิชิโต, เชตุํ, วิเชตุํ, ชิตฺวา, วิชิตฺวาฯ อิมสฺส ปน ธาตุสฺส กิยาทิคณํ ปตฺตสฺส ‘‘ชินาติ ชินิตฺวา’’ตฺยาทีนิ รูปานิ ภวนฺติฯ

ชิ อภิภวเนฯ เชติฯ ชิโนฯ ปุพฺเพ วิย รูปานิฯ เอตฺถ จ ‘‘ตุมฺเหหิ อานนฺท สปฺปุริเสหิ วิชิตํ, ปจฺฉิมา ชนตาสาลิมํโสทนํ อติมญฺญิสฺสตี’’ติ ปาฬิ อภิภวนตฺถสาธกาฯ เอตฺถ หิ วิชิตนฺติ อธิภูตนฺติ อตฺโถฯ

ชุ คติยํฯ เอตฺถ สีฆคติ อธิปฺเปตาฯ ชวติฯ ชวนํ, ชโว, ชวํ, ชวนฺโต, ชวนจิตฺตํ, ชวนปญฺโญ, ชวนหํโสฯ มโนชวํ คจฺฉติ เยนกามํฯ

เชขเยฯ ชียติฯ เอการสฺส อียาเทโสฯ สาสนานุรูเปน ‘‘กิํ มํ ธเนน ชีเยถา’’ติ หิ ปาฬิ ทิสฺสติฯ สทฺทสตฺถวิทู ปน ‘‘ชายตี’’ติ รูปํ วทนฺติฯ

สชฺช คติยํฯ สชฺชติฯ

กุชุ ขุชุ เถยฺยกรเณฯ โกชติฯ โขชติฯ

วช คติยํฯ ธช ธชิ จฯ วชติฯ อพฺพชติฯ มนุสฺสตฺตญฺจ อพฺพเชฯ วโช, วชนํ, ปวชนํ, ปพฺพชฺชา, ปพฺพชิโต, ปพฺพาชิโตฯ

สกา รฏฺฐา ปพฺพาชิโต, อญฺญํ ชนปทํ คโต;

มหนฺตํ โกฏฺฐํ กยิราถ, ทุรุตฺตานํ นิเธตเวฯ

ธชติฯ ธโชฯ ธญฺชติฯ ธญฺชนํฯ เอตฺถ ธโชติ เกตุฯ ธญฺชนนฺติ คมนํฯ

อช เขปเน จฯ คติอเปกฺขโกเยว จกาโรฯ อชติฯ อโชฯ เอตฺถ อโชติ เอฬโกฯ อิมานิ ปนสฺส ปริยายวจนานิ ‘‘อโช เอฬโก อุรพฺโภ อวิ เมณฺโฑ’’ติฯ ตตฺถ อุรพฺโภติ เอฬโก, โย ‘‘อโช’’ติปิ วุจฺจติฯ อวีติ รตฺตโลโม เอฬโกฯ เมณฺโฑติ กุฏิลสิงฺโค เอฬโกฯ ตถา หิ ชนกชาตเก อชรถโต เมณฺฑรถา วิสุํ วุตฺตาฯ อปิจ อเชฬกนฺติ อชโต เอฬกสฺส วิสุํ วจนโต เอฬกสทฺเทน เมณฺโฑปิ คเหตพฺโพ, มโหสธชาตกฏฺฐกถายญฺหิ เมณฺเฑฬกานํ นิพฺพิเสสตา วุตฺตาติฯ

อชฺช สชฺช อชฺชเนฯ อชฺชนํ อชฺชนกฺริยาฯ อชฺชติฯ สชฺชติฯ

กชฺช พฺยถเนฯ พฺยถนํ หิํสาฯ กชฺชติฯ

ขชฺช มชฺชเน จฯ มชฺชนํ สุทฺธิฯ พฺยถนาเปกฺโข จกาโรฯ ขชฺชติฯ ขชฺชูโรฯ

ขช มนฺเถฯ มนฺโถ วิโลฬนํฯ ขชติฯ

ขชิ คติเวกลฺเลฯ กิสฺส ภนฺเต อยฺโย ขญฺชตีติฯ อุโภ ขญฺชาฯ ขญฺชนํ, ขญฺชิตุํ, ขญฺชิตฺวาฯ

ขช กมฺปเนฯ ขชติฯ เอชาฯ เอตฺถ จ เอชาติ ลาภาทิํ ปฏิจฺจ เอชติ กมฺปตีติ เอชา, พลวตณฺหาเยตํ นามํฯ

พุช วชิรนิพฺเพเสฯ วชิรนิคฺโฆเสติ เกจิ วิทู วทนฺติฯ โพชติฯ