เมนู

ขการนฺตธาตุ

ขา ปกถเน ขฺยา จฯ ปกถนํ อาจิกฺขนํ เทสนํ วาฯ ขาติ, สงฺขาติฯ อาปุพฺพตฺเต วิสทิสภาเวน ขาตฺยกฺขรสฺส ทฺวิตฺตํ, อาการสฺส จ สญฺโญคปุพฺพตฺตา รสฺสตฺตํ, อกฺขาติฯ อกฺขาสิ ปุริสุตฺตโมฯ อกฺเขยฺยํ เต อหํ อยฺเยฯ ธมฺโม สงฺขายติฯ อกฺขายติฯ อตฺร ปน การโลโปฯ สฺวาขาโต ภควตา ธมฺโมฯ สงฺขาโตฯ อกฺขาโตฯ อกฺขาตาโร ตถาคตาฯ สงฺขาตา สพฺพธมฺมานํ วิธุโรฯ สงฺขา, ปฏิสงฺขาฯ กฺริยํ อากฺยาติ กเถตีติ อาขฺยาตํฯ เกจิ ปน ‘‘สฺวาขาโต’’ติ จ ‘‘สฺวากฺขฺยาโต’’ติ จ ‘‘สฺวาขฺยาโต’’ติ จ ปทมิจฺฉนฺติฯ ตตฺถ ปจฺฉิมานิ สกฺกฏภาสาโต นยํ คเหตฺวา วุตฺตานิ, อิตรํ ยถาฐิตรูปนิปฺผตฺติวเสน, อโต ยถาทสฺสิตปทานิเยว ปสตฺถตรานิฯ ตตฺถ สงฺขาสทฺทสฺส อตฺถุทฺธาโร นียเต – สงฺขาสทฺโท ญาณโกฏฺฐาสปญฺญตฺติคณนาสุ ทิสฺสติฯ ‘‘สงฺขาเยกํ ปฏิเสวตี’’ติอาทีสุ หิ ญาเณ ทิสฺสติฯ ‘‘ปปญฺจสญฺญาสงฺขา สมุทาจรนฺตี’’ติอาทีสุ โกฏฺฐาเสฯ ‘‘เตสํ เตสํ ธมฺมานํ สงฺขา สมญฺญา’’ติอาทีสุ ปญฺญตฺติยํฯ ‘‘น สุกรํ สงฺขาตุ’’นฺติอาทีสุ คณนายํฯ เอตฺเถตํ วุจฺจติ –

‘‘ญาณปญฺญตฺติโกฏฺฐาส-คณนาสุ ปทิสฺสติ;

สงฺขาสทฺโทติ ทีเปยฺย, ธมฺมทีปสฺส สาสเน’’ติฯ

ขิ ขเยฯ ขิยนธมฺมํ ขียติฯ สาสนานุรูเปน สเร อิการสฺส อิยฺยาเทโส, ขิยฺยติฯ ‘‘ขโย, ขํ’’ อิจฺจปิ รูปานิ เญยฺยานิฯ ตตฺถ ขโยติ ขิยนํ ขโยฯ อถ วา ขิยนฺติ กิเลสา เอตฺถาติ ขโย, มคฺคนิพฺพานานิฯ ขยสงฺขาเตน มคฺเคน ปาปุณิยตฺตา ผลมฺปิ ขโยฯ นฺติ ตุจฺฉํ สุญฺญํ วิวิตฺตํ ริตฺตํ, นฺติ วา อากาโสฯ

ขิ นิวาเสฯ ขียติ, ขิยฺยติ วาฯ สาสนานุรูเปน อิการสฺส อีย อิยฺยาเทโส ทฏฺฐพฺโพฯ อยํ ทิวาทิคเณปิ ปกฺขิปิตพฺโพฯ ขํ ขยํฯ อภิรมณียํ ราชกฺขยํฯ ตตฺถ ขียตีติ นิวสติฯ นฺติ จกฺขาทิอินฺทฺริยํ จกฺขุวิญฺญาณาทีนํ นิวาสฏฺเฐนฯ ขยนฺติ นิเวสนํฯ ราชกฺขยนฺติ รญฺโญ นิเวสนํฯ อตฺรายํ ปาฬิ –