สุทฺธกตฺตุกฺริยาปทนิทฺเทส

ตตฺร ภวติ อุพฺภวติ สมุพฺภวติ ปภวติ ปราภวติ สมฺภวติ วิภวติ, โภติ สมฺโภติ วิโภติ ปาตุภวติ ปาตุพฺภวติ ปาตุโภติ, อิมานิ อกมฺมกปทานิฯ เอตฺถ ปาตุอิติ นิปาโต, โส ‘‘อาวิภวติ ติโรภวตี’’ติอาทีสุ อาวิ ติโรนิปาตา วิย ภูธาตุโต นิปฺผนฺนาขฺยาตสทฺทสฺส เนว วิเสสกโร, น จ สกมฺมกตฺตสาธโกฯ อุอิจฺจาทโย อุปสคฺคา, เต ปน วิเสสกรา, น สกมฺมกตฺตสาธกาฯ เยสมตฺโถ กมฺเมน สมฺพนฺธนีโย น โหติ, ตานิ ปทานิ อกมฺมกานิฯ อกมฺมกปทานํ ยถารหํ สกมฺมกากมฺมกวเสน อตฺโถ กเถตพฺโพฯ ปริโภติ ปริภวติ, อภิโภติ อภิภวติ, อธิโภติ อธิภวติ, อติโภติ อติภวติ, อนุโภติ อนุภวติ, สมนุโภติ สมนุภวติ, อภิสมฺโภติ อภิสมฺภวติ, อิมานิ สกมฺมกปทานิฯ เอตฺถ ปริอิจฺจาทโย อุปสคฺคา, เต ภูธาตุโต นิปฺผนฺนาขฺยาตสทฺทสฺส วิเสสกรา เจว สกมฺมกตฺตสาธกา จฯ เยสมตฺโถ กมฺเมน สมฺพนฺธนีโย, ตานิ ปทานิ สกมฺมกานิฯ สกมฺมกปทานํ สกมฺมกวเสน อตฺโถ กเถตพฺโพ, กฺวจิ อกมฺมกวเสนปิฯ เอวํ สุทฺธกตฺตุกฺริยาปทานิ ภวนฺติฯ อุทฺเทโสยํฯ

ตตฺร ภวตีติ โหติ วิชฺชติ ปญฺญายติ สรูปํ ลภติฯ อุพฺภวตีติ อุปฺปชฺชติ สรูปํ ลภติฯ สมุพฺภวตีติ สมุปฺปชฺชติ สรูปํ ลภติฯ ปภวตีติ โหติ สมฺภวติฯ อถ วา ปภวตีติ ยโต กุโตจิ สนฺทติ, น วิจฺฉิชฺชติ, อวิจฺฉินฺนํ โหติ, ตํ ตํ ฐานํ วิสรติฯ ปราภวตีติ ปราภโว โหติ พฺยสนํ อาปชฺชติ อวุทฺธิํ ปาปุณาติฯ สมฺภวตีติ สุฏฺฐุ ภวติ วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺชติฯ วิภวตีติ อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติ วิปชฺชติ, วิเสสโต วา ภวติ สมฺปชฺชติฯ

โภติ สมฺโภติ วิโภตีติ อิมานิ ‘‘ภวติ สมฺภวติ วิภวตี’’ติ อิเมหิ ยถากฺกมํ สมานนิทฺเทสานิฯ ปาตุภวตีติ ปกาสติ ทิสฺสติ ปญฺญายติ ปากฏํ โหติฯ ปาตุพฺภวติ ปาตุโภตีติ อิมานิ ‘‘ปาตุภวตี’’ติ อิมินา สมานนิทฺเทสานิฯ เอวํ อกมฺมกปทานํ ยถารหํ สกมฺมกากมฺมกวเสน อตฺถกถนํ ทฏฺฐพฺพํฯ เอวมุตฺตรตฺราปิ อญฺเญสมฺปิ อกมฺมกปทานํฯ

ปริโภติทุกาทีสุ ปน สตฺตสุ ทุเกสุ ยถากฺกมํ ทฺเว ทฺเว ปทานิ สมานตฺถานิ, ตสฺมา ทฺเว ทฺเว ปทานิเยว คเหตฺวา นิทฺทิสิสฺสามฯ ตตฺร ปริโภติ ปริภวตีติ ปรํ หิํสติ ปีเฬติ, อถ วา หีเฬติ อวชานาติฯ อภิโภติ อภิภวตีติ ปรํ อชฺโฌตฺถรติ มทฺทติฯ อธิโภติ อธิภวตีติ ปรํ อภิมทฺทิตฺวา ภวติ อตฺตโน วสํ วตฺตาเปติฯ อติโภติ อติภวตีติ ปรํ อติกฺกมิตฺวา ภวติฯ อนุโภติ อนุภวตีติ สุขทุกฺขํ เวเทติ ปริภุญฺชติ สุขทุกฺขปฏิสํเวที โหติฯ สมนุโภติ สมนุภวตีติ สุขทุกฺขํ สุฏฺฐุ เวเทติ สุฏฺฐุ ปริภุญฺชติ สุฏฺฐุ สุขทุกฺขปฏิสํเวที โหติฯ อภิสมฺโภติ อภิสมฺภวตีติ ปรํ อชฺโฌตฺถรติ มทฺทติฯ เอวํ สกมฺมกปทานํ สกมฺมกวเสน อตฺถกถนํ ทฏฺฐพฺพํฯ กตฺถจิ ปน คจฺฉตีติ ปวตฺตตีติ เอวํ อกมฺมกวเสนปิฯ เอวมุตฺตรตฺราปิ อญฺเญสํ สกมฺมกปทานํฯ

อปจฺจโย ปโร โหติ, ภูวาทิคณโต สติ;

สุทฺธกตฺตุกฺริยาขฺยาเน, สพฺพธาตุกนิสฺสิเตฯ

อยํ สุทฺธกตฺตุกฺริยาปทานํ นิทฺเทโสฯ

เหตุกตฺตุกฺริยาปทนิทฺเทส

ภาเวติ วิภาเวติสมฺภาเวติ ปริภาเวติ, เอวํ เหตุกตฺตุกฺริยาปทานิ ภวนฺติฯ เอกกมฺมกวเสเนสมตฺโถ คเหตพฺโพ ฯ ปจฺฉิมสฺส ปน ทฺวิกมฺมกวเสนปิฯ ปริภาวาเปติ อภิภาวาเปติ อนุภาวาเปติ, เอวมฺปิ เหตุกตฺตุกฺริยาปทานิ ภวนฺติฯ ทฺวิกมฺมกวเสเนสมตฺโถ คเหตพฺโพฯ อิจฺเจวํ ทฺวิธา เหตุกตฺตุกฺริยาปทานิ เญยฺยานิ, อญฺญานิปิ คเหตพฺพานิฯ

ตตฺร ภาเวตีติ ปุคฺคโล ภาเวตพฺพํ ยํ กิญฺจิ ภาเวติ อาเสวติ พหุลีกโรติ, อถ วา ภาเวตีติ วฑฺเฒติฯ วิภาเวตีติ ภาเวตพฺพํ ยํ กิญฺจิ วิภาเวติ วิเสเสน ภาเวติ, วิวิเธน วา อากาเรน ภาเวติ ภาวยติ วฑฺเฒติ, อถ วา วิภาเวตีติ อภาเวติ อนฺตรธาเปติฯ สมฺภาเวตีติ ยสฺส กสฺสจิ คุณํ สมฺภาเวติ สมฺภาวยติ สุฏฺฐุ ปกาเสติ อุกฺกํเสติฯ ปริภาเวตีติ ปริภาเวตพฺพํ ยํ กิญฺจิ ปริภาเวติ ปริภาวยติ สมนฺตโต วฑฺเฒติฯ เอวํ เอกกมฺมกวเสนตฺโถ คเหตพฺโพฯ อถ วา ปริภาเวตีติ วาเสตพฺพํ วตฺถุํ ปริภาเวติ ปริภาวยติ วาเสติ คนฺธํ คาหาเปติฯ เอวํ ทฺวิกมฺมกวเสนาปิ อตฺโถ คเหตพฺโพฯ ปริภาวาเปตีติ ปุคฺคโล ปุคฺคเลน สปตฺตํ ปริภาวาเปติ หิํสาเปติ, อถ วา ปริภาวาเปตีติ หีฬาเปติ อวชานาเปติฯ อภิภาวาเปตีติ ปุคฺคโล ปุคฺคเลน สปตฺตํ อภิภาวาเปติ อชฺโฌตฺถราเปติฯ อนุภาวาเปตีติ ปุคฺคโล ปุคฺคเลน สมฺปตฺติํ อนุภาวาเปติ ปริโภเชติฯ

ปยุตฺโต กตฺตุนา โยเค, ฐิโตเยวาปฺปธานิเย;

กฺริยํ สาเธติ เอตสฺส, ทีปกํ สาสเน ปทํฯ

กรณวจนํเยว, เยภุยฺเยน ปทิสฺสติ;

อาขฺยาเต การิตฏฺฐานํ, สนฺธาย กถิตํ อิทํฯ