[521, 425. ธาตุสฺสนฺโต โลโป’เนกสรสฺสฯ

ธาตุสฺส อนฺโต กฺวจิ โลโป โหติ อเนกสรสฺสฯ

คจฺฉติ, สรติ, มรติฯ

อเนกสรสฺเสติ กิมตฺถํ? ปาติ, ยาติ, วาติฯ

กฺวจีติ กิมตฺถํ? มหียติ, มถียติฯ

[522, 476. อิสุยมูนมนฺโต จฺโฉ วาฯ

อิสุ ยมุ อิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อนฺโต จฺโฉ โหติ วาฯ อิจฺฉติ, นิยจฺฉติฯ

วาติ กิมตฺถํ? เอสติ, นิยมติฯ

[523, 526. การิตานํ โณ โลปํฯ

การิตอิจฺเจเตสํ ปจฺจยานํ โณ โลปมาปชฺชเตฯ

กาเรติ, การยติ, การาเปติ, การาปยติฯ

สาสนตฺถํ สมุทฺทิฏฺฐํ, มยาขฺยาตํ สมาสโต;

สกํ พุทฺธิวิเสเสน, จินฺตยนฺตุ วิจกฺขณาฯ

อิติ อาขฺยาตกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑฯ

อาขฺยาตกปฺโป นิฏฺฐิโตฯ

7. กิพฺพิธานกปฺป

ปฐมกณฺฑ

(ก)

พุทฺธํ ญาณสมุทฺทํ, สพฺพญฺญุํ โลกเหตุ’ขีณมติํ;

วนฺทิตฺวา ปุพฺพมหํ, วกฺขามิ สสาธนํ หิ กิตกปฺปํฯ

(ข)

สาธนมูลํ หิ ปโยคํ,

อาหุ ปโยคมูลมตฺถญฺจ;

อตฺเถสุ วิสารทมตโย,

สาสนสฺสุธรา ชินสฺส มตาฯ

(ค)

อนฺโธ เทสกวิกโล,

ฆตมธุเตลานิ ภาชเนน วินา;

นฏฺโฐ นฏฺฐานิ ยถา,

ปโยควิกโล ตถา อตฺโถฯ

(ฆ)

ตสฺมา สํรกฺขณตฺถํ, มุนิวจนตฺถสฺส ทุลฺลภสฺสาหํ;

วกฺขามิ สิสฺสกหิตํ, กิตกปฺปํ สาธเนน ยุตํฯ

[524, 561. ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ โณฯ

ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ ณปจฺจโย โหติฯ

กมฺมํ กโรตีติ กมฺมกาโร, เอวํ กุมฺภกาโร, มาลากาโร, กฏฺฐกาโร, รถกาโร, รชตกาโร , สุวณฺณกาโร, ปตฺตคฺคาโห, ตนฺตวาโย, ธญฺญมาโย, ธมฺมกาโม, ธมฺมจาโรฯ

[525, 565. สญฺญายม นุฯ

สญฺญายมภิเธยฺยายํ ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ อการปจฺจโย โหติ, นามมฺหิ จ นุการาคโม โหติฯ

อริํ ทเมตีติ อรินฺทโม, ราชาฯ เวสฺสํ ตรตีติ เวสฺสนฺตโร, ราชาฯ ตณฺหํ กโรตีติ ตณฺหงฺกโร, ภควาฯ เมธํ กโรตีติ เมธงฺกโร, ภควาฯ สรณํ กโรตีติ สรณงฺกโร, ภควาฯ ทีปํ กโรตีติ ทีปงฺกโร, ภควาฯ

[526, 567. ปุเร ททา จ อิํฯ

ปุรสทฺเท อาทิมฺหิ ททอิจฺเจตาย ธาตุยา อการปจฺจโย โหติ, ปุรสทฺทสฺส อการสฺส จ อิํ โหติฯ

ปุเร ทานํ อทาสีติ ปุรินฺทโท เทวราชาฯ

[527, 568. สพฺพโต ณฺวุ ตฺวาวี วาฯ

สพฺพโต ธาตุโต กมฺมาทิมฺหิ วา อกมฺมาทิมฺหิ วา อการ ณฺวุ ตุ อาวีอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ

ตํ กโรตีติ ตกฺกโร, หิตํ กโรตีติ หิตกโร, วิเนติ เอตฺถ, เอเตนาติ วา วินโย นิสฺสาย นํ วสตีติ นิสฺสโยฯ

ณฺวุมฺหิ – รถํ กโรตีติ รถการโก, อนฺนํ, ททาตีติ อนฺนทายโก, วิเนติ สตฺเตติ วินายโก, กโรตีติ การโก, ททาตีติ ทายโก, เนตีติ นายโกฯ

ตุมฺหิ – ตํ กโรตีติ ตกฺกตฺตา, ตสฺส กตฺตาติ วา ตกฺกตฺตาฯ โภชนํ ททาตีติ โภชนทาตา, โภชนสฺส ทาตาติ วา โภชนทาตาฯ กโรตีติ กตฺตาฯ สรตีติ สริตาฯ

อาวีมฺหิ – ภยํ ปสฺสตีติ ภยทสฺสาวี อิจฺเจวมาทิฯ

[528, 577. วิส รุช ปทาทิโต ณฯ

วิส รุช ปทอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณ ปจฺจโย โหติฯ

ปวิสตีติ ปเวโส, รุชตีติ โรโค, อุปฺปชฺชตีติ อุปฺปาโท, ผุสตีติ ผสฺโส, อุจตีติ โอโก, ภวตีติ ภาโว, อยตีติ อาโย, สมฺมา พุชฺฌตีติ สมฺโพโธ, วิหรตีติ วิหาโรฯ

[529, 580. ภาเว จฯ

ภาวตฺถาภิเธยฺเย สพฺพธาตูหิ ณปจฺจโย โหติฯ

ปจฺจเต, ปจนํ วา ปาโต, จชเต, จชนํ วา จาโค, เอวํ ยาโค, โยโค, ภาโค, ปริทาโหฯ

[530, 584. กฺวิ จฯ

สพฺพธาตูหิ กฺวิปจฺจโย โหติฯ

สมฺภวตีติ สมฺภู, วิเสเสน ภวตีติ วิภู, ภุเชน คจฺฉตีติ ภุชโค, สํ อตฺตานํ ขนติ, สํ สฏฺฐุ ขนตีติ วา สงฺโขฯ

[531, 589. ธราทีหิ รมฺโมฯ

ธรอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ รมฺมปจฺจโย โหติฯ

ธรติ เตนาติ ธมฺโม, กรียเต ตนฺติ กมฺมํฯ

[532, 590. ตสฺสีลาทีสุ ณีตฺวาวี จฯ

สพฺเพหิ ธาตูหิ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ ณี ตุ อาวี อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ

ปิยํ ปสํสิตุํ สีลํ ยสฺส รญฺโญ, โส โหติ ราชา ปิยปสํสี, พฺรหฺมํ จริตุํ สีลํ ยสฺส ปุคฺคลสฺส โส โหติ ปุคฺคโล พฺรหฺมจารี, ปสยฺห ปวตฺติตุํ สีลํ ยสฺส รญฺโญ, โส โหติ ราชา ปสยฺหปวตฺถา, ภยํ ปสฺสิตุํ สีลํ ยสฺส สมณสฺส, โส โหติ สมโณ ภยทสฺสาวี อิจฺเจวมาทิฯ

[533, 591. สทฺท กุ ธ จล มณฺฑตฺถรุธาทีหิยุฯ

สทฺท กุธ จล มณฺฑตฺเถหิ จ รุจาทีหิ จ ธาตูหิ ยุปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุฯ

โฆสนสีโล โฆสโน, ภาสนสีโล ภาสโนฯ เอวํ วิคฺคโห กาตพฺโพฯ โกธโน, โทสโน, จลโน, กมฺปโน, ผนฺทโน, มณฺฑโน, วิภูสโน, โรจโน, โชตโน, วฑฺฒโนฯ

[534, 562. ปาราทิคมิมฺหา รูฯ

คมุอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา ปารสทฺทาทิมฺหา รูปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุฯ

ภวสฺส ปารํ ภวปารํ, ภวปารํ คนฺตุํ สีลํ ยสฺส ปุริสสฺส, โส โหติ ปุริโส ภวปารคูฯ

ตสฺสีลาทีสฺวีติ กิมตฺถํ? ปารงฺคโตฯ

ปาราทิคมิมฺหาติ กิมตฺถํ? อนุคามีฯ

[535, 593. ภิกฺขาทิโต จฯ

ภิกฺขอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ รูปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุฯ

ภิกฺขนสีโล ยาจนสีโล ภิกฺขุ, วิชานนสีโล วิญฺญูฯ

[536, 594. ตนตฺยาทีนํ ณุโกฯ

หนตฺยาทีนํ ธาตูนํ อนฺเต ณุกปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุฯ

อาหนนสีโล อาฆาตุโก, กรณสีโล การุโกฯ

[537, 566. นุ นิคฺคหิตํ ปทนฺเตฯ

ปทนฺเต นุการาคโม นิคฺคหิตมาปชฺชเตฯ

อริํ ทเมตีติ อรินฺทโม, ราชาฯ เวสฺสํ ตรตีติ เวสฺสนฺตโร, ราชาฯ ปภํ กโรตีติ ปภงฺกโร, ภควาฯ

[538, 595. สํหนาญฺญาย วา โร โฆฯ

สํปุพฺพาย หนอิจฺเจตาย ธาตุยา, อญฺญาย วา ธาตุยา รปจฺจโย, หนสฺส จ โฆ โหติฯ

สมคฺคํ กมฺมํ สมุปคจฺฉตีติ สงฺโฆ, สมนฺตโต นครสฺส มาหิเร ขญฺญตีติ ปริขา, อนฺตํ กโรตีติ อนฺตโกฯ

สํอิติ กิมตฺถํ? อุปหนนํ อุปฆาโตฯ

[539, 558. รมฺหิ รนฺโต ราทิโนฯ

รมฺหิ ปจฺจเย ปเร สพฺโพ ธาตฺวนฺโต รการาทิ โลโป โหติฯ

อนฺตโก, ปารคู, สตฺถา, ทิฏฺโฐ อิจฺเจวมาทิฯ

[540, 545. ภาวกมฺเมสุ ตพฺพานียาฯ

ภาวกมฺมอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ ตพฺพ อนียอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สพฺพธาตูหิฯ

ภวิตพฺพํ, ภวนียํ, อาสิตพฺพํ, อาสนียํ, ปชฺชิตพฺพํ, ปชฺชนียํ, กตฺตพฺพํ, กรณียํ, คนฺตพฺพํ, คมนียํฯ

[541, 552. ณฺโย จฯ

ภาวกมฺเมสุ สพฺพธาตูหิ ณฺยปจฺจโย โหติฯ

กตฺตพฺพํ การิยํ, เชตพฺพํ เชยฺยํ, เนตพฺพํ เนยฺยํ, อิจฺเจวมาทิฯ

จคฺคหเณน เตยฺยปจฺจโย โหติฯ ญาตพฺพํ ญาเตยฺยํ, ทฏฺเฐยฺยํ, ปตฺเตยฺยํ อิจฺเจวมาทิฯ

[542, 557. กรมฺหา ริจฺจฯ

กรอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา ริจฺจปจฺจโย โหติ ภาวกมฺเมสุฯ

กตฺตพฺพํ กิจฺจํฯ

[543, 555. ภูโต’พฺพฯ

ภูอิจฺเจตาย ธาตุยา ณฺยปจฺจยสฺส อูกาเรน สห อพฺพาเทโส โหติ ภาวกมฺเมสุฯ

ภวิตพฺโพ ภพฺโพ, ภวิตพฺพํ ภพฺพํฯ

[544, 556. วท มท คมุ ยุช ครหาการาทีหิ ชฺช มฺม คฺค ยฺเหยฺยา คาโร วาฯ

วท มท คมุ ยุช ครหาการนฺตอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณฺยปจฺจยสฺส ยถาสงฺขฺยํ ชฺช มฺม คฺค ยฺห เอยฺยาเทสา โหนฺติ วา ธาตฺวนฺเตน สห, ครสฺสํ จ คาโร โหติ ภาวกมฺเมสุฯ

วตฺตพฺพํ วชฺชํ, มทนียํ มชฺชํ, คมนียํ คมฺมํ, โยชนียํ โยคฺคํ, ครหิตพฺพํ คารยฺหํ, ทาตพฺพํ เทยฺยํ, ปาตพฺพํ เปยฺยํ, หาตพฺพํ เหยฺยํ, มาตพฺพํ เมยฺยํ, ญาตพฺพํ เญยฺยํ, อิจฺเจวมาทิฯ

[545, 548. เต กิจฺจาฯ

เย ปจฺจยา ตพฺพาทโย ริจฺจนฺตา, เต กิจฺจสญฺญาติ เวทิตพฺพาฯ

กิจฺจสญฺญาย กิํปโยชนํ? ภาวกมฺเมสุ กิจฺจตฺตขตฺถาฯ

[546, 562. อญฺเญ กิตฯ

อญฺเญ ปจฺจยา กิต เอว สญฺญา โหนฺติฯ

กิต สญฺญาย กิํปโยชนํ? กตฺตริ กิตฯ

[547, 596. นนฺทาทีหิ ยุฯ

นนฺทาทีหิ ธาตูหิ ยุปจฺจโย โหติ ภาวกมฺเมสุฯ

นนฺทียเต นนฺทนํ, นินฺทิตพฺพํ วา นนฺทนํ, คหณียํ คหณํ, จริตพฺพํ จรณํ, เอวํ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพาฯ

[548, 597. กตฺตุกรณปเทเสสุ จฯ

กตฺตุกรณปเทสอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ จ ยุปจฺจโย โหติฯ

กตฺตริ ตาว – รชํ หรตีติ รโชหรณํ โตยํฯ

กรเณ ตาว – กโรติ เตนาติ กรณํฯ

ปเทเส ตาว – ติฏฺฐนฺติ ตสฺมินฺติ ฐานํฯ เอวํ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพาฯ

[549, 550. รหาทิโต ณฯ

รการหการาทฺยนฺเตหิ ธาตูหิ อนาเทสสฺส นสฺส โณ โหติฯ

กโรติ เตนาติ กรณํ, ปูเรติ เตนาติ ปูรณํฯ คหณียํ เตนาติ คหณํฯ เอวมญฺเญปิ โยเชตพฺพาฯ

อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ปฐโม กณฺโฑฯ

ทุติยกณฺฑ

[550, 546. ณาทโย เตกาลิกาฯ

ณาทโย ปจฺจยา ยุปจฺจยนฺตา เตกาลิกาติ เวทิตพฺพาฯ

กุมฺภํ กโรติ อกาสิ กริสฺสตีติ กุมฺภกาโร, กโรติ อกาสิ กริสฺสติ เตนาติ กรณํฯ เอวมญฺเญปิ โยเชตพฺพาฯ