5. ตทฺธิตกปฺป

อฏฺฐมกณฺฑ

[344, 361. วาณ’ปจฺเจ ฯ

ณปจฺจโย โหติ วา ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’ มิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถฯ

วสิฏฺฐสฺส อปจฺจํ วาสิฏฺโฐ, วสิฏฺฐสฺส อปจฺจํ วา, วสิฏฺฐสฺส อปจฺจํ วาสิฏฺฐี, วสิฏฺฐสฺส อปจฺจํ วาสิฏฺฐํฯ เอวํ ภารทฺวาโช, ภารทฺวาชี, ภารทฺวาชํฯ โคตโม, โคตมี, โคตมํฯ วาสุเทโว, วาสุเทวี, วาสุเทวํฯ พาลเทโว, พาลเทวี, พาลเทวํฯ เวสามิตฺโต, เวสามิตฺตี เวสามิตฺตํฯ

[345, 366. ณายน ณาน วจฺฉาทิโตฯ

ตสฺมา วจฺฉาทิโต โคตฺตคณโต ณายนณานปจฺจยา โหนฺติ วา ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’มิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถฯ

วจฺฉสฺส อปจฺจํวจฺฉายโน, วจฺฉาโน, วจฺฉสฺส อปจฺจํ วา, วจฺฉสฺส อปจฺจํ วจฺฉายนี, วจฺฉานี, วจฺฉสฺส อปจฺจํ วจฺฉายนํ, วจฺฉานํฯ

สกฏสฺส อปจฺจํ สากฏายโน, สากฏาโน , สกฏสฺส อปจฺจํ วา, สากฏายนี, สา กฏานี, สากฏายนํ, สากฏานํฯ เอวํ กณฺหายโน, กณฺหาโน, กณฺหสฺส อปจฺจํ วาฯ กณฺหายนี, กณฺหานี, กณฺหายนํ, กณฺหานํฯ อคฺคิเวสฺสายโน, อคฺคิเวสฺสาโน, อคฺคิเวสฺสายนี, อคฺคิเวสฺสานี, อคฺคิเวสฺสายนํ, อคฺคิเวสฺสานํฯ คจฺฉายโน, คจฺฉาโน, คจฺฉายนี, คจฺฉานี, คจฺฉายนํ, คจฺฉานํฯ กปฺปายโน, กปฺปาโน, กปฺปายนี, กปฺปานี, กปฺปายนํ, กปฺปานํฯ โมคฺคลฺลายโน, โมคฺคลฺลาโน, โมคฺคลฺลายนี, โมคฺคลฺลานี, โมคฺคลฺลายนํ, โมคฺคลฺลานํฯ มุญฺจายโน, มุญฺจาโน, มุญฺจายนี, มุญฺจานี, มุญฺจายนํ, มุญฺจานํฯ สงฺฆายโน, สงฺฆาโน, สงฺฆายนี, สงฺฆานี, สงฺฆายนํ, สงฺฆานํฯ โลมายโน, โลมาโน, โลมายนี, โลมานี, โลมายนํ, โลมานํ, สากมายโน, สากมาโน, สากมายนี, สากมานี, สากมายนํ, สากมานํฯ นารายโน, นาราโน, นารายนี, นารานี, นารายนํ, นารานํฯ โจรายโนโจราโน, โจรายนี, โจรานี, โจรายนํ, โจรานํ, อาวสาลายโน, อาวสาลาโน, อาวสาลายนี, อาวสาลานี, อาวสาลายนํ, อาวสาลานํฯ ทฺเวปายโน, ทฺเวปาโน, ทฺเวปายนี, ทฺเวปานี, ทฺเวปายนํ, ทฺเวปานํฯ กุญฺจายโน, กุญฺจาโน, กุญฺจายนี, กุญฺจานี, กุญฺจายนํ, กุญฺจานํฯ กจฺจายโน, กจฺจาโน, กจฺจายนี, กจฺจานี, กจฺจายนํ, กจฺจานํฯ

[346, 367. เณยฺโย กตฺติกาทีหิฯ

เตหิ โคตฺตคเณหิ กตฺติกาทีหิ เณยฺยปจฺจโย โหติ วา ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’มิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถฯ

กตฺติกาย อปจฺจํ กตฺติเกยฺโย, กตฺติกาย อปจฺจํ วาฯ เอวํ เวนเตยฺโย, โรหิเณยฺโย, คงฺเคยฺโย, กทฺทเมยฺโย, นาเทยฺโย, อาเลยฺโย, อาเหโย, กาเมยฺโย, สุจิยา อปจฺจํ โสเจยฺโย, สาเลยฺโย, พาเลยฺโย, มาเลยฺโย, กาเลยฺโยฯ

[347, 368. อโต ณิ วาฯ

ตสฺมา อการโต ณิปจฺจโย โหติ วา ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’มิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถฯ

ทกฺขสฺส อปจฺจํ ทกฺขิ, ทกฺขสฺส อปจฺจํ วาฯ ทุณสฺส อปจฺจํ โทณิ, ทุณสฺส อปจฺจํ วา, เอวํ วาสวิ, สกฺยปุตฺติ, นาฏปุตฺติ, ทาสปุตฺติ, ทาสวิ, วารุณิ, คณฺฑิ, พาลเทวิ, ปาวกิ, เชนทตฺติ, พุทฺธิ, ธมฺมิ, สงฺฆิ, กปฺปิ, อนุรุทฺธิฯ

วาติ วิกปฺปนตฺเถน ณิกปจฺจโย โหติ ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’มิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถฯ สกฺยปุตฺตสฺส อปจฺจํ สกฺยปุตฺติโกฯ เอวํ นาฏปุตฺติโก, เชนทตฺติโกฯ

[148, 371. ณโว’ ปกฺวาทีหิฯ

อุปกุอิจฺเจวมาทีหิ ณวปจฺจโย โหติ วา ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’มิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถฯ

อุปกุสฺส อปจฺจํ โอปกโว, อุปกุสฺส อปจฺจํ วาฯ มนุโน อปจฺจํ มานโว, มนุโน อปจฺจํ วาฯ ภคฺคุสฺส อปจฺจํ ภคฺคโว, ภคฺคุสฺส อปจฺจํ วา, ปณฺฑุสฺส อปจฺจํ ปณฺฑโว, ปณฺฑุสฺส อปจฺจํ วา, พหุสฺส อปจฺจํ พาหโว, พหุสฺส อปจฺจํ วาฯ

[349, 372. เณร วิธวาทิโตฯ

ตสฺมา วิธวาทิโต เณรปจฺจโย โหติ วา ‘‘ตสฺสาปจฺจ’’มิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถฯ

วิธวาย อปจฺจํ เวธเวโร, วิธวาย อปจฺจํ วาฯ พนฺธุกิยา อปจฺจํ พนฺธุเกโร, พนฺธุกิยา อปจฺจํ วาฯ สมณสฺส อปจฺจํ สามเณโร, สมณสฺส อปจฺจํ วาฯ เอวํ สามเณรี, สามเณรํ, นาฬิเกโร, นาฬิเกรี, นาฬิเกรํฯ

[350, 373. เยน วา สํสฏฺฐํ ตรติ จรติ วหติ ณิโกฯ

เยน วา สํสฏฺฐํ, เยน วา ตรติ, เยน วา จรติ, เยน วา วหติ อิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ ณิกปจฺจโย โหติ วาฯ

ติเลน สํสฏฺฐํ โภชนํ เตลิกํ, ติเลน สํสฏฺฐํ วาฯ เอวํ โคฬิกํ, ฆาติกํฯ

นาวาย ตรตีติ นาวิโก, นาวาย ตรติ วาฯ เอวํ โอฬุมฺปิโกฯ

สกเฏน จรตีติ สากฏิโก, สกเฏน จรติ วาฯ เอวํ ปตฺติโก, ทณฺฑิโก, ธมฺมิโก, ปาทิโกฯ

สีเสน วหตีติ สีสิโก, สีเสน วหติ วาฯ อํเสน วหตีติ อํสิโก, อํเสน วหติ วาฯ เอวํ ขนฺธิโก, องฺคุลิโกฯ

วาติ วิกปฺปนตฺเถน อญฺเญสุปิ ณิกปจฺจโย โหติฯ ราชคเห วสตีติ ราชคหิโก, ราชคเห วสติ วาฯ ราชคเห ชาโต ราชคหิโก, ราชคเห ชาโต วาฯ เอวํ มาคธิโก, สาวตฺถิโก, กาปิล วตฺถิโก, ปาฏลิปุตฺติโก, เวสาลิโกฯ

[351, 374. ตมธีเต เตนกตาทิ สนฺนิธาน นิโยค สิปฺป ภณฺฑ ชีวิกตฺเถสุ จฯ

ตมธีเต, เตนกตาทิอตฺเถ, ตมฺหิ สนฺนิธานา, ตตฺถ นิยุตฺโต, ตมสฺส สิปฺปํ, ตมสฺส ภณฺฑํ, ตมสฺส ชีวิกํ อิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ จ ณิกปจฺจโย โหติ วาฯ

วินยมธีเต เวนยิโก, วินยมธีเต วาฯ เอวํ สุตฺตนฺติโก, อาภิธมฺมิโก, เวยฺยากรณิโกฯ

กาเยน กตํ กมฺมํ กายิกํ, กาเยน กตํ กมฺมํ วาฯ เอวํ วาจสิกํ, มานสิกํฯ

สรีเร สนฺนิธานา เวทนา สารีริกา, สรีเร สนฺนิธานา วา, เอวํ มานสิกาฯ

ทฺวาเร นิยุตฺโต โทวาริโก, ทฺวาเร นิยุตฺโต วาฯ เอวํ ภณฺฑาคาริโก, นาคริโก, นาวกมฺมิโกฯ

วีณา อสฺส สิปฺปํ เวณิโก, วีณา อสฺส สิปฺปํ วาฯ เอวํ ปาณวิโก, โมทิงฺคิโก, วํสิโกฯ

คนฺโธ อสฺส ภณฺฑํ คนฺธิโก, คนฺโธ อสฺส ภณฺฑํ วาฯ เอวํ เตลิโก, โคฬิโกฯ

อุรพฺภํ หนฺตฺวา ชีวตีติ โอรพฺภิโก, อุรพฺภํ หนฺตฺวา ชีวติ วาฯ มคํ หนฺตฺวา ชีวตีติ มาควิโก, มคํ หนฺตฺวา ชีวติ วาฯ เอวํ โสกริโก, สากุณิโกฯ

อาทิคฺคหเณน อญฺญตฺถาปิ ณิก ปจฺจโย โยเชตพฺโพฯ ชาเลน หโต ชาลิโก, ชาเลน หโต วาฯ

สุตฺเตน พนฺโธ สุตฺติโก, สุตฺเตน พนฺโธ วาฯ

จาโป อสฺส อาวุโธ จาปิโก, จาโป อสฺส อาวุโธ วาฯ เอวํ โตมริโก, มุคฺคริโก, โมสลิโกฯ

วาโต อสฺส อาพาโธ วาติโก, วาโต อสฺส อาพาโธ วาฯ เอวํ เสมฺหิโก, ปิตฺติโกฯ

พุทฺเธ ปสนฺโน พุทฺธิโก, พุทฺเธ ปสนฺโน วาฯ เอวํ ธมฺมิโก, สงฺฆิโกฯ

พุทฺธสฺส สนฺตกํ พุทฺธิกํ, พุทฺธสฺส สนฺตกํ วาฯ เอวํ ธมฺมิกํ, สงฺฆิกํฯ

วตฺเถน กีตํ ภณฺฑํ วตฺถิกํ, วตฺเถน กีตํ ภณฺฑํ วาฯ เอวํ กุมฺภิกํ, ผาลิกํ, กิํ กณิกํ, โสวณฺณิกํฯ

กุมฺโภ อสฺส ปริมาณํ กุมฺภิกํ, กุมฺโภ อสฺส ปริมาณํ วาฯ

กุมฺภสฺส ราสิ กุมฺภิกํ, กุมฺภสฺส ราสิ วาฯ

กุมฺภํ อรหตีติ กุมฺภิโก, กุมฺภํ อรหติ วาฯ

อกฺเขน ทิพฺพตีติ อกฺขิโก, อกฺเขน ทิพฺพติ วาฯ เอวํ สาลากิโก, ตินฺทุกิโก, อมฺพผลิโกฯ กปิฏฺฐผลิโก, นาฬิเกริโก อิจฺเจวมาทิฯ

[352, 376. ณ ราคา ตสฺเส ทมญฺญตฺเถสุ จฯ

ณปจฺจโย โหติ วา ราคมฺหา ‘‘เตน รตฺตํ’’ อิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถ, ‘‘ตสฺเสทํ’’ อญฺญตฺเถสุ จฯ

กสาเวน รตฺตํ วตฺถํ กาสาวํ, กสาเวน รตฺตํ วตฺถํ วาฯ เอวํ โกสุมฺภํ, หาลิทฺทํ, ปาฏงฺคํ, รตฺตงฺค, มญฺชิฏฺฐํ, กุงฺกุมํฯ

สูกรสฺส อิทํ มํสํ โสกรํ, สูกรสฺส อิทํ มํสํ วาฯ เอวํ มาหิสํฯ

อุทุมฺพรสฺส อวิทูเร ปวตฺตํ วิมานํ โอทุมฺพรํ, อุทุมฺพรสฺส อวิทูเร ปวตฺตํ วิมานํ วาฯ

วิทิสาย อวิทูเร นิวาโส เวทิโส, วิทิสาย อวิทูเร นิวาโส วาฯ

มถุราย ชาโต มาถุโร, มถุราย ชาโต วาฯ

มถุราย อาคโต มาถุโร, มถุราย อาคโต วาฯ

กตฺติกาย นิยุตฺโต มาโส กตฺติโก, กตฺติกาย นิยุตฺโต มาโส วาฯ เอวํ มาคสิโร, ผุสฺโส, มาโฆ, ผคฺคุโน, จิตฺโต, เวสาโข, เชฏฺโฐ, อาสฬฺโห, สาวโณ, ภทฺโท, อสฺสยุโชฯ

น วุทฺธิ นีลปีตาโท, ปจฺจเย สณการเกฯ

ผกาโร ผุสฺสสทฺทสฺส, ‘‘สิโร’’ติ สิรสํ วเทฯ

สิกฺขานํ สมูโห สิกฺโข, ภิกฺขานํ สมูโห ภิกฺโขฯ เอวํ กาโปโต, มายูโร, โกกิโลฯ

พุทฺเธ, อสฺส เทวตา พุทฺโธฯ เอวํ ภทฺโท, มาโร, มาหินฺโท, เวสฺสวโณ, ยาโม, โสโม, นารายโณฯ

สํวจฺฉรมธีเต สํวจฺฉโรฯ เอวํ โมหุตฺโต, เนมิตฺโต, องฺควิชฺโช, เวยฺยากรโณ, ฉนฺโท, ภาสฺโส, จนฺโทฯ

วสาทานํ วิสโย เทโส วาสาโทฯ เอวํ กุมฺโภ, สากุนฺโต, อาติสาโรฯ

อุทุมฺพรา อสฺมิํ ปเทเส สนฺตีติ โอทุมฺพโรฯ สาคเรหิ นิพฺพตฺโต สาคโรฯ สาคลมสฺส นิวาโส สาคโลฯ มถุรา อสฺส นิวาโส มาถุโรฯ มถุราย อิสฺสโร มาถุโรฯ อิจฺเจวมาทโย โยเชตพฺพาฯ

[353, 378. ชาตาทีนมิมิยา จฯ

ชาตอิจฺเจวมาทีนมตฺเถ อิมอิยปจฺจยา โหนฺติฯ

ปจฺฉา ชาโต ปจฺฉิโมฯ เอวํ อนฺติโม, มชฺฌิโม, ปุริโม, อุปริโม, เหฏฺฐิโม, โคปฺผิโมฯ

โพธิสตฺตชาติยา ชาโต โพธิสตฺตชาติโย, เอวํ อสฺสชาติโย, หตฺถิชาติโย, มนุสฺสชาติโยฯ

อาทิคฺคหเณน นิยุตฺตตฺถาทิโตปิ ตทสฺสตฺถาทิโตปิ อิม อิย อิก อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ อนฺโต นิยุตฺโต อนฺติโมฯ เอวํ อนฺติโย, อนฺติโกฯ

ปุตฺโต อสฺส อตฺถิ, ตสฺมิํ วา วิชฺชตีติ ปุตฺติโมฯ เอวํ ปุตฺติเยว, ปุตฺติโก, กปฺปิโม, กปฺปิโย, กปฺปิโกฯ

จคฺคหเณน กิยปจฺจโย โหติ นิยุตฺตตฺเถฯ ชาติยํ นิยุตฺโต ชาติกิโย, อนฺเธ นิยุตฺโต อนฺธกิโย, ชาติยา อนฺโธ ชจฺจนฺโธ, ชจฺจนฺเธ นิยุตฺโต ชจฺจนฺธกิโยฯ

[354, 379. สมูหตฺเถ กณ ณาฯ

สมูหตฺเถ กณ ณอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ

ราชปุตฺตานํ สมูโห ราชปุตฺตโกฯ เอวํ ราชปุตฺโต, มานุสฺสโก, มานุสฺโส, มายูรโก, มายูโร, มาหิํสโก, มาหิํโสฯ

[355, 380. คาม ชน พนฺธุ สหายาทีหิตาฯ

คาม ชน พนฺธุ สหายอิจฺเจวมาทีหิ ตาปจฺจโย โหติ สมูหตฺเถฯ

คามานํ สมูโห คามตาฯ เอวํ ชนตา, พนฺธุตา, สหายตา, นครตาฯ

[356, 381. ตทสฺส ฐานมิโย จฯ

‘‘ตทสฺส ฐาน’’ มิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถ อิยปจฺจโย โหติฯ

มทนสฺส ฐานํ มทนิยํ, พนฺธนสฺส ฐานํ พนฺธนิยํ, มุจฺฉนสฺส ฐานํ มุจฺฉนิยํ, เอวํ รชนิยํ, กมนิยํ, คมนิยํ, ทุสฺสนิยํ, ทสฺสนิยํฯ

[357, 382. อุปมตฺถายิตตฺตํฯ

อุปมตฺเถ อายิตตฺตปจฺจโย โหติฯ

ธูโม วิย ทิสฺสติ อทุํ วนํ ตทิทํ ธูมายิตตฺตํ, ติมิรํ วิย ทิสฺสติ อทุํ วนํ ตทิทํ ติมิรายิตตฺตํฯ

[358, 383. ตนฺนิสฺสิตตฺเถ โลฯ

‘‘ตนฺนิสฺสิตตฺเถ, ตทสฺส ฐาน’’มิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถ จ ลปจฺจโย โหติฯ

ทุฏฺฐุ นิสฺสิตํ ทุฏฺฐุลฺลํ, เวทํ นิสฺสิตํ เวทลฺลํ, ทุฏฺฐุ ฐานํ ทุฏฺฐุลฺลํ, เวทสฺส ฐานํ เวทลฺลํฯ

[359, 384. อาลุ ตพฺพหุเลฯ

อาลุปจฺจโย โหติ ตพฺพหุลตฺเถฯ

อภิชฺฌา อสฺส ปกติ อภิชฺฌาลุ, อภิชฺฌา อสฺส พหุลา วา อภิชฺฌาลุฯ เอวํ สีตาลุ, ธชาลุ, ทยาลุฯ

[360, 387. ณฺย ตฺต ตา ภาเว ตุฯ

ณฺยตฺตตาอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ ภาวตฺเถฯ

อลสสฺส ภาโว อาลสฺยํ, อโรคสฺส ภาโว อาโรคฺยํฯ ปํสุกูลิกสฺส ภาโว ปํสุกูลิกตฺตํ, อโนทริกสฺส ภาโว อโนทริกตฺตํฯ สงฺคณิการามสฺส ภาโว สงฺคณิการามตา, นิทฺทารามสฺส ภาโว นิทฺทารามตาฯ

ตุคฺคหเณน ตฺตนปจฺจโย โหติฯ ปุถุชฺชนตฺตนํ, เวทนตฺตนํฯ

[361, 388. ณ วิสมาทีหิฯ

ณปจฺจโย โหติ วิสมาทีหิ ‘‘ตสฺส ภาโว’’อิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถฯ

วิสมสฺส ภาโว เวสมํ, สุจิสฺส ภาโว โสจํฯ

[362, 389. รมณียาทิโต กณฯ

รมณียอิจฺเจวมาทิโต กณ ปจฺจโย โหติ ‘‘ตสฺส ภาโว’’อิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถฯ

รมณียสฺส ภาโว รามณียกํ, มนุญฺญสฺส ภาโว มานุญฺญกํฯ

[363, 390. วิเสเส ตรตมิสิกิยิฏฺฐาฯ

วิเสสตฺเถ ตร ตม อิสิก อิย อิฏฺฐอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติฯ

สพฺเพ อิเม ปาปา, อยมิเมสํ วิเสเสน ปาโปติ ปาปตโรฯ เอวํ ปาปตโม, ปาปิสิโก, ปาปิโย, ปาปิฏฺโฐฯ

[364, 398. ตทสฺสตฺถีติ วี จฯ

‘‘ตทสฺสตฺถิ’’อิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถ วีปจฺจโย โหติฯ

เมธา ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมิํ วา วิชฺชตีติเมธาวีฯ เอวํ มายาวีฯ

จคฺคหเณน โสปจฺจโย โหติฯ สุเมธา ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมิํ วา วิชฺชตีติ สุเมธโสฯ

[365, 399. ตปาทิโต สีฯ

ตปาทิโต สีปจฺจโย โหติ ‘‘ตทสฺสตฺถิ’’อิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถฯ

ตโป ยสฺส อตฺถิ ตสฺมิํ วา วิชฺชตีติ ตปสฺสีฯ เอวํ ยสสฺสี, เตชสฺสีฯ

[266, 400. ทณฺฑาทิโต อิกอีฯ

ทณฺฑาทิโต อิก อีอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ ‘‘ตทสฺสตฺถิ’’อิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถฯ

ทณฺโฑ ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมิํ วา วิชฺชตีติ ทณฺฑิโก, ทณฺฑีฯ เอวํ มาลิโก, มาลีฯ

[367, 401. มธฺวาทิโต โรฯ

มธุอิจฺเจวมาทิโต รปจฺจโย โหติ ‘‘ตทสฺสตฺถิ’’อิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถฯ

มธุ ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมิํ วา วิชฺชตีติ มธุโรฯ เอวํ กุญฺชโร, มุคฺคโร, มุขโร, สุสิโร, (สีสโร, สุกโร, สุงฺกโร), สุภโร, สุจิโร, รุจิโรฯ

[368, 402. คุณาทิโต วนฺตุฯ

คุณอิจฺเจวมาทิโต วนฺตุปจฺจโย โหติ ‘‘ตทสฺสตฺถิ’’อิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถฯ

คุโณ ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมิํ วา วิชฺชตีติ คุณวาฯ เอวํ ยสวา, ธนวา, ปญฺญวา, พลวา, ภควาฯ

[369, 403. สตฺยาทีหิ มนฺตุฯ

สติอิจฺเจวมาทีหิ มนฺตุปจฺจโยโหติ ‘‘ตทสฺสตฺถิ’’ อิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถฯ

สติ ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมิํ วา วิชฺชตีติ สติมา, เอวํ ชุติมา, รุจิมา, ถุติมา, ธิติมา, มติมา, ภาณุมาฯ

[370, 405. สทฺธาทิโตณฯ

สทฺธาอิจฺเจวมาทิโต ณ ปจฺจโย โหติ ‘‘ตทสฺสตฺถิ’’อิจฺเจตสฺมิํ อตฺเถฯ

สทฺธา ยสฺส อตฺถิ, ตสฺมิํ วา วิชฺชตีภิ สทฺโธ, เอวํ ปญฺโญ, อมจฺฉโรฯ

[371, 404. อายุสฺสุการาส มนฺตุมฺหิฯ

อายุสฺส อนฺโต อุกาโร อสาเทโส โหติมนฺตุมฺหิ ปจฺจเย ปเรฯ

อายุ อสฺส อตฺถิ, ตสฺมิํ วา วิชฺชตีติ อายสฺมาฯ

[372, 385. ตปฺปกติวจเน มโยฯ

ตปฺปกติวจนตฺเถ มยปจฺจโย โหติฯ

สุวณฺเณน ปกตํ กมฺมํ โสวณฺณมยํฯ เอวํ รูปิยมยํ ชตุมยํ, รชตมยํ, อิฏฺฐกมยํ, อโยมยํ, มตฺติกา มยํ, ทารุมยํ, โคมยํฯ

[373, 406. สงฺขฺยาปูรเณ โมฯ

สงฺขฺยาปูรณตฺเถ มปจฺจโย โหติฯ

ปญฺจนฺนํ ปูรโณ ปญฺจโม, เอวํ สตฺตโม, อฏฺฐโม, นวโม, ทสโมฯ

[374, 408. ส ฉสฺสวาฯ

ฉสฺส สการาเทโส โหติ วา สงฺขฺยาปูรณตฺเถฯ

ฉนฺนํ ปูรโณ สฏฺโฐ, ฉฏฺโฐ วาฯ

[375, 412. เอกาทิโต ทสสฺสีฯ

เอกาทิโต ทสสฺส อนฺเต อีปจฺจโย โหติ วา สงฺขฺยาปูรณตฺเถฯ

เอโก จ ทส จ เอกาทส, เอกาทสนฺนํ ปูรณี เอกาทสีฯ ปญฺจจ ทส จ ปญฺจทส, ปญฺจทสนฺนํ ปูรณี ปญฺจทสีฯ จตฺตาโร จ ทส จ จตุทฺทส, จตุทฺทสนฺนํ ปูรณี จาตุทฺทสีฯ

ปูรเณติ กิมตฺถํ? เอกาทส, ปญฺจทสฯ

[376, 257. ทเส โส นิจฺจญฺจฯ

ทสสทฺเท ปเร นิจฺจํ ฉสฺส โส โหติฯ

โสฬสฯ

[377, 0. อนฺเต นิคฺคหิตญฺจฯ

ตาสํ สงฺขฺยานํ อนฺเต นิคฺคหิตาคโม โหติฯ

ปญฺจทสิ, จาตุทฺทสิฯ

[378, 414. ติ จฯ

ตาสํ สงฺขฺยานํ อนฺเต ติการาคโม โหติฯ วีสติ, ติํสติฯ

[379, 258. ล ทรานํฯ

ทการ รการานํ สงฺขฺยานํ ลการาเทโส โหติฯ โสฬส, จตฺตาลีสํฯ

[380, 255. วีสติ ทเสสุ พา ทฺวิสฺส ตุฯ

วีสติ ทสอิจฺเจเตสุ ทฺวิสฺส พา โหติฯ

พาวีสตินฺทฺริยานิ, พารส มนุสฺสาฯ

ตุคฺคหเณน ทฺวิสฺส ทุ ทิ โท อาเทสา จ โหนฺติฯ ทุรตฺตํ, ทิรตฺตํ, ทิคุณํ, โทหฬินีฯ

[381, 254. เอกาทิโต ทสฺส ร สงฺขฺยาเนฯ

เอกาทิโต ทสสฺส ทการสฺส รกาโร โหติ วา สงฺขฺยาเนฯ

เอการส, เอกาทส, พารส, ทฺวาทสฯ

สงฺขฺยาเนติ กิมตฺถํ? ทฺวาทสายตนานิฯ

[382, 259. อฏฺฐาทิโต จฯ

อฏฺฐอิจฺเจวมาทิโต จ ทสสทฺทสฺส ทการสฺส รการาเทโส โหติ วา สงฺขฺยาเนฯ

อฏฺฐารส, อฏฺฐทสฯ

อฏฺฐาทิโตติ กิมตฺถํ? ปญฺจทส, โสฬสฯ

สงฺขฺยาเนติ กิมตฺถํ? อฏฺฐทสิโกฯ

[383, 253. ทฺเวกฏฺฐานมากาโร วาฯ

ทฺวิ เอก อฏฺฐอิจฺเจเตสมนฺโต อากาโร โหติ วา สงฺขฺยาเนฯ

ทฺวาทส, เอกาทส, อฏฺฐารสฯ

สงฺขฺยาเนติ กิมตฺถํ? ทฺวิทนฺโต, เอกทนฺโต, เอกจฺฉนฺโน, อฏฺฐตฺถมฺโภฯ

[384, 407. จตุจฺเฉหี ถ ฐาฯ

จตุ ฉอิจฺเจเตหิ ถ ฐอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สงฺขฺยาปูรณตฺเถฯ

จตุตฺโถ, ฉฏฺโฐฯ

[385, 409. ทฺวิตีหิ ติโยฯ

ทฺวิ ติอิจฺเจเตหิ ติยปจฺจโย โหติ สงฺขฺยาปูรณตฺเถฯ

ทุติโย, ตติโยฯ

[386, 410. ติเย ทุตาปิ จฯ

ทฺวิ ติอิจฺเจเตสํ ทุ ตอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ติยปจฺจเย ปเรฯ

ทุติโย, ตติโยฯ

อปิคฺคหเณน อญฺเญสุปิ ทฺวิอิจฺเจตสฺส ทุอาเทโส โหติฯ ทุรตฺตํฯ

จคฺคหเณน ทฺวิอิจฺเจตสฺส ทิกาโร โหติฯ ทิรตฺตํ, ทิคุณํ สงฺฆาฏิํ ปารุเปตฺวาฯ

[387, 411. เตสมฑฺฒูปปเทน อฑฺฒุฑฺฒ ทิวฑฺฒ ทิยฑฺฒฑฺฒติยาฯ

เตสํ จตุตฺถ ทุติย ตติยานํ อฑฺฒูปปทานํ อฑฺฒฑฺฒุทิวฑฺฒ ทิยฑฺฒ อฑฺฒติยาเทสา โหนฺติ, อฑฺฒูปปเทน สหนิปฺปชฺชนฺเตฯ

อฑฺเฒน จตุตฺโถ อฑฺฒุฑฺโฒ, อฑฺเฒน ทุติโย ทิวฑฺโฒ, อฑฺเฒน ทุติโย ทิยฑฺโฒ, อฑฺเฒน ตติโย อฑฺฒติโยฯ

[388, 68. สรูปานเมกเสสฺวสกิํฯ

สรูปานํ ปทพฺยญฺชนานํ เอกเสโส โหติ อสกิํฯ ปุริโส จ ปุริโส จ ปุริสาฯ

สรูปานมิติ กิมตฺถํ? หตฺถี จ อสฺโส จ รโถ จ ปตฺติโก จ หตฺถิอสฺสรถปตฺติกา,

อสกินฺติ กิมตฺถํ? ปุริโสฯ

[389, 413. คณเน ทสสฺส ทฺวิติจตุปญฺจฉสตฺตอฏฺฐนวกานํ วี ติ จตฺตาร ปญฺญา ฉ สตฺตาสนวา โยสุ, โยนญฺจีสมาสํ ฐิ ริ ตี ตุติฯ

คณเน ทสสฺส ทฺวิก ติก จตุกฺก ปญฺจก ฉกฺก สตฺตกอฏฺฐก นวกานํ สรูปานํ กเตกเสสานํ ยถาสงฺขฺยํ วี ติ จตฺตาร ปญฺญา ฉ สตฺต อส นวอิจฺจาเทสา โหนฺติ อสกิํ โยสุ, โยนญฺจ อีสํ อาสํ ฐิ ริ ติ อีติ อุติอิจฺจาเทสา โหนฺติฯ ปจฺฉา ปุน นิปฺปชฺชนฺเตฯ

วีสํ , ติํสํ, จตฺตาลีสํ, ปญฺญาสํ, สฏฺฐิ, สตฺตริ, สตฺตติ, อสีติ, นวุติฯ

อสกินฺติ กิมตฺถํ? ทสฯ

คณเนติ กิมตฺถํ? ทสทสกา ปุริสาฯ

[390, 256. จตูปปทสฺส โลโป ตุตฺตรปทาทิจสฺส จุโจปิ นวาฯ

จตูปปทสฺส คณเน ปริยาปนฺนสฺส ตุการสฺส โลโป โหติ, อุตฺตรปทาทิจการสฺส จุโจปิ อาเทสา โหนฺติ นวาฯ

จุทฺทส, โจทฺทส, จตุทฺทสฯ

อปิคฺคหเณน อนุปปทสฺสาปิ ปทาทิจการสฺสฯ โลโปโหติ นวา, จสฺส จุโจปิ โหนฺติฯ ตาลีสํ, จตฺตาลีสํ, จุตฺตาลีสํ, โจตฺตาลีสํฯ

[391, 423. ยทนุปปนฺนา นิปาตนา สิชฺฌนฺติฯ

เย สทฺทา อนิทฺทิฏฺฐลกฺขณา, อกฺขรปทพฺยญฺชนโต, อิตฺถิปุมนปุํสกลิงฺคโต , นามุปสคฺคนิปาตโต, อพฺยยีภาวสมาสตทฺธิตาขฺยาตโต, คณนสงฺขฺยากาลการกปฺปโยคสญฺญาโต, สนฺธิปกติวุทฺธิโลปาคมวิการวิปริตโต, วิภตฺติวิภชนโต จ, เต นิปาตนา สิชฺฌนฺติฯ

[392, 418. ทฺวาทิโต โก’เนกตฺเถจฯ

ทฺวิอิจฺเจวมาทิโต กปจฺจโย โหติ อเนกตฺเถ จ, นิปาตนา สิชฺฌนฺติฯ

สตสฺส ทฺวิกํ ทฺวิสตํ, สตสฺส ติกํ ติสตํ, สตสฺส จตุกฺกํ จตุสตํ, สตสฺส ปญฺจกํ ปญฺจสตํ, สตสฺส ฉกฺกํ ฉสตํ, สตสฺส สตฺตกํ สตฺตสตํ, สตสฺส อฏฺฐกํ อฏฺฐสตํ, สตสฺส นวกํ นวสตํ, สตสฺส ทสกํ ทสสตํ, สหสฺสํ โหติฯ

[393, 415. ทสทสกํ สตํ ทสกานํ สตํ สหสฺสญฺจ โยมฺหิฯ

คณเน ปริยาปนฺนสฺส ทสทสกสฺส สตํ โหติ, สตทสกสฺส สหสฺสํ โหติ โยมฺหิ ปเรฯ

สตํ, สหสฺสํฯ

ทฺวิกาทีนํ ตทุตฺตรปทานญฺจ นิปฺปชฺชนฺเต ยถาสงฺขฺยํฯ

สตสฺส ทฺวิกํ (ตทิทํ โหติ) ทฺวิสตํ, เอวํ ติสตํ, จตุสตํ , ปญฺจสตํ, ฉสตํ, สตฺตสตํ, อฏฺฐสตํ, นวสตํ, ทสสตํ, สหสฺสํ โหติฯ

[394, 416. ยาว ตทุตฺตริ ทสคุณิตญฺจฯ

ยาว ตาสํ สงฺขฺยานํ อุตฺตริ ทสคุณิตญฺจ กาตพฺพํฯ

ตํ ยถา? ทสสฺส คณนสฺส ทสคุณิตํ กตฺวา สตํ โหติ, สตสฺส ทสคุณิตํ กตฺวา สหสฺสํ โหติ, สหสฺสสฺส ทสคุณิตํ กตฺวา ทสสหสฺสํ โหติ, ทสสหสฺสสฺส ทสคุณิตํ กตฺวาสตสหสฺสํ โหติ, สตสหสฺสสฺส ทสคุณิตํ กตฺวาทสสตสหสฺสํ โหติ, ทสสตสหสฺสสฺสทสคุณิตํ กตฺวา โกฏิ โหติ, โกฏิสตสหสฺสสฺส สตคุณิตํ กตฺวา ปโกฏิ โหติฯ เอวํ เสสาปิ โยเชตพฺพาฯ

จคฺคหณํ วิเสสนตฺถํฯ

[395, 417. สกนาเมหิฯ

ยาสํ ปน สงฺขฺยานํ อนิทฺทิฏฺฐนามเธยฺยานํ สเกหิ สเกหิ นาเมหิ นิปฺปชฺชนฺเตฯ

สตสหสฺสานํ สตํ โกฏิ, โกฏิสตสหสฺสานํ สตํ ปโกฏิ, ปโกฏิสตสหสฺสานํ สตํ โกฏิปโกฏิ , โกฏิปโกฏิสตสหสฺสานํ สตํ นหุตํ, นหุตสตสหสฺสานํ สตํ นินฺนหุตํ, นินฺนหุตสตสหสฺสานํ สตํ อกฺโขภิณีฯ ตถา พินฺทุ, อพฺพุทํ, นิรพฺพุทํ, อหหํ, อพพํ, อฏฏํ, โสคนฺธิกํ, อุปฺปลํ, กุมุทํ, ปทุมํ, ปุณฺฑริกํ, กถานํ, มหากถานํ, อสงฺเขฺยยฺยํฯ

[396, 363. เตสํ โณ โลปํฯ

เตสํ ปจฺจยานํ โณ โลปมาปชฺชเตฯ

โคตมสฺส อปจฺจํ โคตโมฯ เอวํ วาสิฏฺโฐฯ เวนเตยฺโย, อาลสฺยํ, อาโรคฺยํฯ

[397, 420. วิภาเค ธา จฯ

วิภาคตฺเถ จ ธาปจฺจโย โหติฯ

เอเกน วิภาเคน เอกธาฯ เอวํ ทฺวิธา, ติธา, จตุธา, ปญฺจธา, ฉธาฯ

เจติ กิมตฺถํ? โสปจฺจโย โหติฯ สุตฺตโส, พฺยญฺชนโส, ปทโสฯ

[398, 421. สพฺพนาเมหิ ปการวจเน ตุ ถาฯ

สพฺพนาเมหิ ปการวจนตฺเถ ถาปจฺจโย โหติฯ

โส ปกาโร ตถา, ตํ ปการํ ตถา, เตน ปกาเรน ตถา, ตสฺส ปการสฺส ตถา, ตสฺมา ปการา ตถา, ตสฺส ปการสฺส ตถา, ตสฺมิํ ปกาเร ตถาฯ เอวํ ยถา, สพฺพถา, อญฺญถา, อิตรถาฯ

ตุคฺคหณํ กิมตฺถํ? ตตฺถาปจฺจโย โหติฯ โส ปกาโร ตถตฺถาฯ เอวํ ยถตฺถาฯ สพฺพถตฺถา, อญฺญถตฺถา, อิตรถตฺถาฯ

[399, 422. กิมิเมหิ ถํฯ

กิํ อิมอิจฺเจเตหิ ถํปจฺจโย โหติ ปการวจนตฺเถฯ

โก ปกาโร กถํ, กํ ปการํ กถํ, เกน ปกาเรน กถํ, กสฺส ปการสฺส กถํ, กสฺมา ปการา กถํฯ กสฺส ปการสฺส กถํ, กสฺมิํ ปกาเร กถํ, อยํ ปกาโร อิตฺถํ, อิมํ ปการํ อิตฺถํ, อิมินา ปกาเรน อิตฺถํ, อิมสฺส ปการสฺส อิตฺถํ, อิมสฺมา ปการา อิตฺถํ, อิมสฺส ปการสฺส อิตฺถํ, อิมสฺมิํ ปกาเร อิตฺถํฯ

[400, 364. วุทฺธาทิสรสฺส วา’สํโยคนฺตสฺส สเณ จฯ

อาทิสรสฺส วา อสํโยคนฺตสฺส อาทิพฺยญฺชนสฺส วา สรสฺส วุทฺธิ โหติ สณการเก ปจฺจเย ปเรฯ

อาภิธมฺมิโก, เวนเตยฺโย, วาสิฏฺโฐ, อาลสฺยํ, อาโรคฺยํฯ

อสํโยคนฺตสฺเสติ กิมตฺถํ? ภคฺคโว, มนฺเตยฺโย, กุนฺเตยฺโยฯ

[401, 375. มายูนมาคโม ฐาเนฯ

อิอุอิจฺเจเตสํ อาทิภูตานํ มา วุทฺธิ โหติฯ เตสุ จ เอ โอ วุทฺธาคโม โหติ ฐาเนฯ

พฺยากรณมธีเต เวยฺยากรณิโก, นฺยายมธีเต เนยฺยายิโก, พฺยาวจฺฉสฺส อปจฺจํ เวยฺยาวจฺโฉ, ทฺวาเร นิยุตฺโต โทวาริโกฯ

[402, 377. อาตฺตญฺจ ฯ

อิอุอิจฺเจเตสํ อาตฺตญฺจ โหติ, ริการาคโม จ ฐาเนฯ

อิสิสฺส ภาโว อาริสฺยํ, อิณสฺส ภาโว อาณฺยํ, อุสภสฺส ภาโว อาสภํ, อุชุโน ภาโว อชฺชวํ, อิจฺเจวมาที โยเชตพฺพาฯ

ยูนมิติ กิมตฺถํ? อปาเยสุ ชาโต อาปายิ โกฯ

ฐาเนติ กิมตฺถํ? เวมติโก, โอปนยิโก, โอปมายิโก, โอปายิโกฯ

[403, 354. กฺวจาทิมชฺฌุตฺตรานํ ทีฆรสฺสา ปจฺจเยสุ จฯ

กฺวจิ อาทิมชฺฌอุตฺตรอิจฺเจเตสํ ทีฆรสฺสา โหนฺติ ปจฺจเยสุ จ อปจฺจเยสุ จฯ

อาทิทีโฆ ตาว – ปากาโร, นีวาโร, ปาสาโท, ปากโฏ, ปาติโมกฺโข, ปาฏิกงฺโข อิจฺเจวมาทิฯ

มชฺเฌทีโฆ ตาว – องฺคมาคธิโก, โอรพฺภมาควีโก อิจฺเจวมาทิฯ

อุตฺตรทีโฆ ตาว – ขนฺตี ปรมํ ตโป ติติกฺขา, อญฺชนา คิริ, โกฏรา วนํ, องฺคุลี อิจฺเจวมาทิฯ

อาทิรสฺโส ตาว – ปเคว อิจฺเจวมาทิฯ

มชฺเฌรสฺโส ตาว – สุเมธโส สุวณฺณธเรหิ อิจฺเจวมาทิฯ

อุตฺตรรสฺโส ตาว – โภวาทิ นาม โส โหติ, ยถาภาวิ คุเณน โส อิจฺเจวมาทิฯ อญฺเญปิ ยถาชินวจนานุปโรเธน โยเชตพฺพาฯ

จคฺคหเณน อปจฺจเยสุ จาติ อตฺถํ สมุจฺเจติ,

[404, 370. เตสุ วุทฺธิโลปาคมวิการวิปรีตาเทสา จฯ

เตสุ อาทิมชฺฌุตฺตเรสุ ยถาชินวจนานุปโรเธน กฺวจิ วุทฺธิ โหติ, กฺวจิ โลโป โหติ, กฺวจิ อาคโม โหติ, กฺวจิ วิกาโร โหติ, กฺวจิ วิปรีโต โหติ, กฺวจิ อาเทโส โหติฯ

อาทิวุทฺธิ ตาว – อาภิธมฺมิโก, เวนเตยฺโย อิจฺเจวมาทิฯ

มชฺเฌวุทฺธิ ตาว – สุขเสยฺยํ, สุขการิ ทานํ, สุขการิ สีลํ อิจฺเจวมาทิฯ

อุตฺตรวุทฺธิ ตาว – กาลิงฺโค, มาคธิโก, ปจฺจกฺขธมฺมา อิจฺเจวมาทิฯ

อาทิโลโป ตาว – ตาลีสํ อิจฺเจวมาทิฯ

มชฺเฌโลโป ตาว – กตฺตุกาโม, กุมฺภการปุตฺโต, เวทลฺลํ อิจฺเจวมาทิฯ

อุตฺตรโลโป ตาว – ภิกฺขุ, ภิกฺขุนี อิจฺเจวมาทิฯ

อาทิอาคโม ตาว – วุตฺโต ภควตา อิจฺเจวมาทิฯ

มชฺเฌอาคโม ตาว – สสีลวา, สปญฺญวาอิจฺเจวมาทิฯ

อุตฺตรอาคโม ตาว – เวทลฺลํ อิจฺเจวมาทิฯ

อาทิวิกาโร ตาว – อาริสฺยํ, อาณฺยํ, อาสภํ, อชฺชวํ อิจฺเจวมาทิฯ

มชฺเฌวิกาโร ตาว – วราริสฺยํ, ปราริสฺยํ อิจฺเจวมาทิฯ

อุตฺตรวิกาโร ตาว – ยานิ, ตานิ, สุขานิ อิจฺเจวมาทิฯ

อาทิวิปรีโต ตาว – อุคฺคเต สูริเย อุคฺคจฺฉติ อิจฺเจวมาทิฯ

มชฺเฌวิปรีโต ตาว – สมุคฺคจฺฉติ, สมุคฺคเต สูริเย อิจฺเจวมาทิฯ

อุตฺตรวิปรีโต ตาว – ทิคุ, ทิคุณํ อิจฺเจวมาทิฯ

อาทิอาเทโส ตาว – ยูนํ อิจฺเจวมาทิฯ

มชฺเฌอาเทโส ตาว – นฺยาโยคา อิจฺเจวมาทิฯ

อุตฺตรอาเทโส ตาว – สพฺพเสยฺโย, สพฺพเสฏฺโฐ, จิตฺตํ อิจฺเจวมาทิฯ เอวํ ยถาชินวจนานุปโรเธน สพฺพตฺถ โยเชตพฺพาฯ

[405, 365. อยุวณฺณานญฺจาโย วุทฺธิฯ

อ อิติ อกาโร, อิ อีอิติ อิวณฺโณ, อุ อูอิติ อุวณฺโณ, เตสํ อการอิวณฺณุวณฺณานํ อา เอ โอวุทฺธิโย โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ, อา อี อูวุทฺธิ จฯ

อาภิธมฺมิโก, เวนเตยฺโย, โอฬุมฺปิโกฯ

ปุน วุทฺธิคฺคหณํ กิมตฺถํ? อุตฺตรปทวุทฺธิภาวตฺถํ, องฺคมคเธหิ อาคตาติ องฺคมาคธิกาฯ

นิคมชนปเทสุ ชาตาติ เนคมชานปทาฯ ปุริมชนปเทสุ ชาตาติ โปริมชานปทาฯ สตฺตาเห นิยุตฺโตติ สตฺตาหิกา, จตุวิชฺเช นิยุตฺโตติ จาตุวิชฺชิกาฯ อิจฺเจวมาที โยเชตพฺพาฯ

วุทฺธิอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? วุทฺธาทิสรสฺส วา’สํโยคนฺตสฺส สเณ จฯ

อิติ นามกปฺเป ตทฺธิตกปฺโป อฏฺฐโม กณฺโฑฯ

ตทฺธิตกปฺโป นิฏฺฐิโตฯ

6. อาขฺยาตกปฺป

ปฐมกณฺฑ

(ก)