3. การกกปฺป

ฉฏฺฐกณฺฑ

[271, 88, 308. ยสฺมา ทเปติ ภยมาทตฺเต วา ตทปาทานํฯ

ยสฺมา วา อเปติ, ยสฺมา วา ภยํ ชายเต, ยสฺมา วา อาทตฺเต, ตํ การกํ อปาทานสญฺญํ โหติฯ

ตํ ยถา? คามา อเปนฺติ มุนโย, นครา นิคฺคโต ราชา, โจรา ภยํ ชายเต, อาจริยุปชฺฌาเยหิ สิกฺขํ คณฺหาติ สิสฺโสฯ

อปาทานมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อปาทาเน ปญฺจมีฯ

[272, 309. ธาตุนา มานมุปสคฺคโยคาทฺวีสฺวปิ จฯ

ธาตุนามานํ ปโยเค จ อุปสคฺคโยคาทีสฺวปิ จ ตํ การกํ อปาทานสญฺญํ โหติฯ

ธาตูนํ ปโยเค ตาว ชิอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ปราปุพฺพสฺส ปโยเค โย อสโห, โส อปาทานสญฺโญ โหติฯ

ตํ ยถา? พุทฺธสฺมา ปราเชนฺติ อญฺญติตฺถิยาฯ

ภูอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ปปุพฺพสฺส ปโยเค ยโต อจฺฉินฺนปฺปภโว, โส อปาทานสญฺโญ โหติฯ

ตํ ยถา? หิมวตา ปภวนฺติ ปญฺจ มหานทิโย, อนวตตฺตมฺหา ปภวนฺติ มหาสรา, อจิรวติยา ปภวนฺติ กุนฺนทิโยฯ

นามปฺปโยเคปิ ตํ การกํ อปาทานสญฺญํ โหติฯ

ตํ ยถา? อุรสฺมา ชาโต ปุตฺโต, ภูมิโต นิคฺคโต รโส, อุภโต สุชาโต ปุตฺโต มาติโต จ ปิติโต จฯ

อุปสคฺคโยเค ตํ การกํ อปาทานสญฺญํ โหติฯ

ตํ ยถา? อปสาลาย อายนฺติ วาณิชา, อาพฺรหฺมโลกา สทฺโท อพฺภุคฺคจฺฉติ อุปริ ปพฺพตา เทโว วสฺสติ, พุทฺธสฺมา ปติ สาริปุตฺโต ธมฺมเทสนาย ภิกฺขู อาลปติ เตมาสํ, ฆตมสฺส เตลสฺมา ปติ ททาติ, อุปฺปลมสฺส ปทุมสฺมา ปติ ททาติ, กนกมสฺส หิรญฺญสฺมา ปติ ททาติฯ

อาทิคฺคหเณน การกมชฺเฌปิ ปญฺจมีวิภตฺติ โหติฯ อิโต ปกฺขสฺมา วิชฺฌติ มิคํ ลุทฺทโก, โกสา วิชฺฌติ กุญฺชรํ, มาสสฺมา ภุญฺชติ โภชนํฯ

อปิคฺคหเณน นิปาตปโยเคปิ ปญฺจมีวิภตฺติ โหติ ทุติยา จ ตติยา จฯ รหิตา มาตุชา ปุญฺญํ กตฺวา ทานํ เทติ, รหิตา มาตุชํ, รหิตา มาตุเชน วาฯ ริเต สทฺธมฺมา กุโต สุขํ ลภติ, ริเต สทฺธมฺมํ, ริเต สทฺธมฺเมน วาฯ เต ภิกฺขู นานา กุลา ปพฺพชิตา, วินา สทฺธมฺมา นตฺถญฺโญ โกจิ นาโถ โลเก วิชฺชติ, วินา สทฺธมฺมํ, วินา สทฺธมฺเมน วาฯ วินา พุทฺธสฺมา, วินา พุทฺธํ, วินา พุทฺเธน วาฯ

จคฺคหเณน อญฺญตฺถาปิ ปญฺจมีวิภตฺติ โหติฯ ยโตหํ ภคินิ อริยาย ชาติยา ชาโตฯ ยโต สรามิ อตฺตานํ, ยโต ปตฺโตสฺมิ วิญฺญุตํ, ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสเวยฺยุํฯ

[273, 310. รกฺขณตฺถานมิจฺฉิตํฯ

รกฺขณตฺถานํ ธาตูนํ ปโยเค ยํ อิจฺฉิตํ, ตํ การกํ อปาทานสญฺญํ โหติฯ

กาเก รกฺขนฺติ ตณฺฑุลา, ยวา ปฏิเสเธนฺติ คาโวฯ

[274, 311. เยน วา’ ทสฺสนํฯ

เยน วา อทสฺสนมิจฺฉิตํ, ตํ การกํ อปาทานสญฺญํ โหติฯ

อุปชฺฌายา อนฺตรธายติ สิสฺโส, มาตรา จ ปิตรา จ อนฺตรธายติ ปุตฺโตฯ

วาติ กิมตฺถํ? สตฺตมีวิภตฺยตฺตํฯ เชตวเน อนฺตรธายติ ภควาฯ

[275, 312. ทูรนฺติ กทฺธ กาล นิมฺมาน ตฺวาโลป ทิสาโยควิภตฺตารปฺปโยค สุทฺธปฺปโมจน เหตุ วิวิตฺตปฺปมาณ ปุพฺพโยคพนฺธน คุณวจน ปญฺห กถน โถกากตฺตูสุ จฯ

ทูรตฺเถ, อนฺติกตฺเถ, อทฺธนิมฺมาเน, กาลนิมฺมาเน, ตฺวาโลเป, ทิสาโยเค, วิภตฺเต, อารปฺปโยเค, สุทฺเธ, ปโมจเน, เหตฺวตฺเถ, วิวิตฺตตฺเถ, ปมาเณ, ปุพฺพโยเค, พนฺธนตฺเถ, คุณวจเน, ปญฺเห, กถเน, โถเก, อกตฺตริ จ อิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ, ปโยเคสุ จ, ตํ การกํ อปาทานสญฺญํ โหติฯ

ทูรตฺเถตาว – กีว ทูโร อิโต นฬการคาโม, ทูรโต วา คมฺม, อารกา เต โมฆปุริสา อิมสฺมา ธมฺมวินยาฯ ทุติยา จ ตติยา จ, ทูรํ คามํ อาวโต, ทูเรน คาเมน วา อาคโตฯ อารกา อิมํ ธมฺมวินยํ, อเนน ธมฺมวินเยน วา อิจฺเจวมาทิฯ

อนฺติกตฺเถ – อนฺติกํ คามา, อาสนฺนํ คามา, สมีปํ คามา, สมีปํ สทฺธมฺมาฯ ทุติยา จ ตติยา จ, อนฺติกํ คามํ, อนฺติกํ คาเมน วาฯ อาสนฺนํ คามํ, อาสนฺนํ คาเมน วาฯ สมีปํ คามํฯ สมีปํ คาเมน วาฯ สมีปํ สทฺธมฺมํ, สมีปํ สทฺธมฺเมน วา อิจฺเจวมาทิฯ

อทฺธนิมฺมาเน – อิโต มถุราย จตูสุ โยชเนสุ สงฺกสฺสํ นาม นครํ อตฺถิ, ตตฺถ พหู ชนา วสนฺติ อิจฺเจวมาทิฯ

กาลนิมฺมาเน – อิโต ภิกฺขเว เอกนวุติกปฺเป วิปสฺสี นาม ภควา โลเก อุทปาทิ, อิโต ติณฺณํ มาสานํ อจฺจเยน ปรินิพฺพายิสฺสติ อิจฺเจวมาทิฯ

ตฺวาโลเป กมฺมาธิกรเณสุ – ปาสาทา สงฺกเมยฺย, ปาสาทํ อภิรุหิตฺวา วาฯ ปพฺพตา สงฺกเมยฺย, ปพฺพตํ อภิรุหิตฺวา วาฯ หตฺถิกฺขนฺธา สงฺกเมยฺย, หตฺถิกฺขนฺธํ อภิรุหิตฺวา วาฯ อาสนา วุฏฺฐเหยฺยฯ อาสเน นิสีทิตฺวา วา อิจฺเจวมาทิฯ

ทิสาโยเค – อวิจิโต ยาว อุปริภวคฺคมนฺตเร พหู สตฺตนิกายา วสนฺติ, ยโต เขมํ ตโต ภยํ, ปุรตฺถิมโต, ทกฺขิณโต, ปจฺฉิมโต, อุตฺตรโต อคฺคี ปชฺชลนฺติ, ยโต อสฺโสสุํ ภควนฺตํ, อุทฺธํ ปาทตลา อโธ เกสมตฺถกา อิจฺเจวมาทิฯ

วิภตฺเต – ยโต ปณีตตโร วา วิสิฏฺฐตโร วา นตฺถิฯ ฉฏฺฐี จ, ฉนฺนวุตีนํ ปาสณฺฑานํ, ธมฺมานํ ปวรํ ยทิทํ สุคตวินโย อิจฺเจวมาทิฯ

อารปฺปโยเค – คามธมฺมา วสลธมฺมา อสทฺธมฺมา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ, ปาณาติปาตา เวรมณี อิจฺเจวมาทิฯ

สุทฺเธ – โลภนิเยหิ ธมฺเมหิ สุทฺโธ อสํสฏฺโฐ, มาติโต จ ปิติโต จ สุทฺโธ อสํสฏฺโฐ อนุปกุทฺโธ อครหิโต อิจฺเจวมาทิฯ

ปโมจเน – ปริมุตฺโต ทุกฺขสฺมาติ วทามิ, มุตฺโตสฺมิ มารพนฺธนา, น เต มุจฺจนฺติ มจฺจุนา อิจฺเจวมาทิฯ

เหตฺวตฺเถ – กสฺมา เหตุนา, เกน เหตุนา, กิสฺส เหตุนา, กสฺมา นุ ตุมฺหํ ทหรา น มียเร, กสฺมา อิเธว มรณํ ภวิสฺสติ อิจฺเจวมาทิฯ

วิวิตฺตตฺเถ – วิวิตฺโต ปาปกา ธมฺมา, วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ อิจฺเจวมาทิฯ

ปมาเณ – ทีฆโส นววิทตฺถิโย สุคตวิทตฺถิยา ปมาณิกา กาเรตพฺพา, มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส อฑฺฒ เตฬสหตฺถา อิจฺเจวมาทิฯ

ปุพฺพโยเค – ปุพฺเพว สมฺโมธา อิจฺเจวมาทิฯ

พนฺธนตฺเถ – สตสฺมา พนฺโธ นโรฯ ตติยา จ, สเตน พนฺโธ นโร รญฺญา อิณตฺเถน อิจฺเจวมาทิฯ

คุณวจเน – ปุญฺญาย สุคติํ ยนฺติ, จาคาย วิปุลํ ธนํ, ปญฺญาย วิมุตฺติมโน, อิสฺสริยาย ชนํ รกฺขติ ราชา อิจฺเจวมาทิฯ

ปญฺเห ตฺวาโลเป กมฺมาธิกรเณสุ – อภิธมฺมา ปุจฺฉนฺติ, อภิธมฺมํ สุตฺวา, อภิธมฺเม ฐตฺวา วาฯ วินยา ปุจฺฉนฺติ, วินยํ สุตฺวา, วินเย ฐตฺวา วาฯ ทุติยา จ ตติยา จ, อภิธมฺมํ, อภิธมฺเมน วาฯ วินยํ, วินเยน วาฯ เอว สุตฺตา, เคยฺยา, คาถาย, เวยฺยากรณา, อุทานา, อิติวุตฺตกา, ชาตกา, อพฺภุตธมฺมา, เวทลฺลา อิจฺเจวมาทิฯ

กถเน ตฺวาโลเป กมฺมาธิกรเณสุ – อภิธมฺมา กถยนฺติ, อภิธมฺมํ สุตฺวา, อภิธมฺเม ฐตฺวา วาฯ วินยา กถยนฺติ, วินยํ สุตฺวา, วินเย ฐตฺวา วาฯ ทุติยา จ ตติยา จ, อภิธมฺมํ, อภิธมฺเมน วาฯ วินยํ วินเยน วาฯ เอวํ สุตฺตา, เคยฺยา, คาถาย, เวยฺยากรณา, อุทานา, อิติวุตฺตกา, ชาตกา, อพฺภุตธมฺมา, เวทลฺลา อิจฺเจวมาทิฯ

โถเก – โถกา มุจฺจนฺติฯ อปฺปมตฺตกา มุจฺจนฺติ, กิจฺฉา มุจฺจนฺติฯ ตติยา จฯ โถเกน, อปฺปมตฺตเกน, กิจฺเฉน วา อิจฺเจวมาทิฯ

อกตฺตริจ – กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา อุสฺสนฺนตฺตา วิปุลตฺตา จกฺขุวิญฺญาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อิจฺเจวมาทิฯ

จคฺคหเณน เสเสสุปิ เย มยา โนปทิฏฺฐา อปาทานปโยคิกา, เต ปโยควิจกฺขเณหิ ยถาโยคํ โยเชตพฺพาฯ

[276, 302. ยสฺส ทาตุกาโม โรจเต ธารยเต วา ตํ สมฺปทานํฯ

ยสฺส วา ทาตุกาโม ยสฺส วาโรจเต, ยสฺส วา ธารยเต, ตํ การกํ สมฺปทานสญฺญํ โหติฯ

สมณสฺส จีวรํ ททาติ, สมณสฺส โรจเต สจฺจํ, เทวทตฺตสฺส สุวณฺณจฺฉตฺตํ ธารยเต ยญฺญทตฺโตฯ

สมฺปทานมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? สมฺปทาเน จตุตฺถีฯ

วาติ วิกปฺปนตฺถํ, ธาตุนามานํ ปโยเค วา อุปสคฺคปฺปโยเค วา นิปาตปฺปโยเค วา สติ อตฺถวิกปฺปนตฺถํ วาติ ปทํ ปยุชฺชติฯ

[277, 303. สิลาฆ หนุ ฐา สป ธาร ปิห กุธ ทุหิสฺโสสูย ราธิกฺข ปจฺจาสุณ อนุปติคิณ ปุพฺพกตฺตาโรจนตฺถ ตทตฺถ ตุมตฺถาลมตฺถ มญฺญานาทรปฺปาณินิ, คตฺยตฺถกมฺมนิ, อาสีสตฺถ สมฺมุติ ภิยฺย สตฺตมฺยตฺเถสุ จฯ

สิลาฆ หนุ ฐา สป ธาร ปิห กุธ ทุห อิสฺสอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ปโยเค, อุสูยตฺถานญฺจ ปโยเค, ราธิกฺขปฺปโยเค, ปจฺจาสุณอนุปติคิณานํ ปุพฺพกตฺตริ, อาโรจนตฺเถ , ตทตฺเถ, ตุมตฺเถ, อลมตฺเถ, มญฺญติปฺปโยเค อนาทเร อปฺปาณินิ, คตฺยตฺถานํ ธาตูนํ กมฺมนิ, อาสีสตฺเถ จ สมฺมุติ ภิยฺย สตฺตมฺยตฺเถสุ จ, ตํ การกํ สมฺปทานสญฺญํ โหติฯ

สิลาฆปฺปโยเค ตาว – พุทฺธสฺส สิลาฆเต, ธมฺมสฺส สิลาฆเต, สงฺฆสฺส สิลาฆเต, สกํอุปชฺฌายสฺส สิลาฆเต, ตว สิลาฆเต มม สิลาฆเต อิจฺเจวมาทิฯ

หนุปฺปโยเค – หนุเต ตุยฺหเมว, หนุเต มยฺหเมว อิจฺเจวมาทิฯ

ฐาปโยเค – อุปติฏฺเฐยฺย สกฺยปุตฺตานํ วฑฺฒกี, ภิกฺขุสฺส ภุญฺชนฺตสฺส ปานีเยน วา วิธูปเนน วา อุปติฏฺเฐยฺย ภิกฺขุนี อิจฺเจวมาทิฯ

สปปฺปโยเค – ตุยฺหํ สปเต, มยฺหํ สปเต อิจฺเจวมาทิฯ

ธารปฺปโยเค – สุวณฺณํ เต ธารยเต อิจฺเจวมาทิฯ

ปิหปฺปโยเค – พุทฺธสฺส อญฺญติตฺถิยา ปิหยนฺติ, เทวา ทสฺสนกามา เต, ยโต อิจฺฉามิ ภทฺทนฺตสฺส, สมิทฺธานํ ปิหยนฺติ ทลิทฺทา อิจฺเจวมาทิฯ

กุธทุหอิสฺสอุสูยปฺปโยเค – โกธยติ เทว ทตฺตสฺส, ตสฺส กุชฺฌ มหาวีร, มา รฏฺฐํ วินสฺส อิทํฯ ทุหยติ ทิสานํ เมโฆ, ติตฺถิยา สมณานํ อิสฺสยนฺติ คุณคิทฺเธน, ติตฺถิยา สมณานํ อิสฺสยนฺติ ลาภคิทฺเธน, ทุชฺชนา คุณวนฺตานํ อุสูยนฺติ คุณคิทฺเธน, กา อุสูยา วิชานตํ อิจฺเจวมาทิฯ

ราธ อิกฺข อิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ปโยเค ยสฺส อกถิตสฺส ปุจฺฉนํ กมฺมวิกฺขฺยาปนตฺถญฺจ, ตํ การกํ สมฺปทานสญฺญํ โหติ, ทุติยา จฯ

อาราโธหํ รญฺโญ, อาราโธหํ ราชานํ, กฺยาหํ อยฺยานํ อปรชฺฌามิ, กฺยาหํ อยฺเย อปรชฺฌามิ, จกฺขุํ ชนสฺส ทสฺสนาย ตํ วิย มญฺเญ, อายสฺมโต อุปาลิตฺเถรสฺส อุปสมฺปทาเปกฺโข อุปติสฺโส, อายสฺมนฺตํ วา อิจฺเจวมาทิฯ

ปจฺจาสุณ อนุปติคิณานํ ปุพฺพกตฺตริ สุโณติสฺส ปจฺจาโยเค ยสฺส กมฺมุโน ปุพฺพสฺส โย กตฺตา, โส สมฺปทานสญฺโญ โหติฯ

ตํ ยถา? ภควา ภิกฺขู เอตทโวจฯ

ภิกฺขูติ อกถีต กมฺมํ, เอตนฺติ กถิตกมฺมํฯ ยสฺส กมฺมุโน ปุพฺพสฺส โย กตฺตา, โส‘ภควา’ติ ‘‘โย กโรติ ส กตฺตา’’ติ สุตฺตวจเนน กตฺตุสญฺโญฯ

เอวํ ยสฺส กมฺมุโน ปุพฺพสฺส โย กตฺตา, โส สมฺปทานสญฺโญ โหติฯ

ตํ ยถา? เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ, อาสุณนฺติ พุทฺธสฺส ภิกฺขูฯ

คิณสฺส อนุปติโยเค ยสฺส กมฺมุโน ปุพฺพสฺส โย กตฺตา, โส สมฺปทานสญฺโญ โหติฯ

ตํ ยถา? ภิกฺขุ ชนํ ธมฺมํ สาเวติ, ตสฺส ภิกฺขุโน ชโน อนุคิณาติ, ตสฺส ภิกฺขุโน ชโน ปติคิณาติฯ

โย วเทติ ส‘กตฺตา’ติ,

วุตฺตํ ‘กมฺม’นฺติ วุจฺจติ;

โย ปฏิคฺคาหโก ตสฺส,

‘สมฺปทานํ’ วิชานิยาฯ

อิจฺเจวมาทิฯ

อาโรจนตฺเถ – อาโรจยามิ โว ภิกฺขเว, อามนฺตยามิ โว ภิกฺขเว, ปฏิเวทยามิ โว ภิกฺขเว, อาโรจยามิ เต มหาราช, อามนฺตยามิ เต มหาราช, ปฏิเวทยามิ เต มหาราช อิจฺเจวมาทิฯ

ตทตฺเถ – อูนสฺส ปาริปูริยา ตํ จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํฯ พุทฺธสฺส อตฺถาย, ธมฺมสฺส อตฺถาย, สงฺฆสฺส อตฺถาย, ชีวิตํ ปริจฺจชามิ อิจฺเจวมาทิฯ

ตุมตฺเถ -โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชติฯ ภิกฺขูนํ ผาสุวิหาราย วินโย ปญฺญตฺโต อิจฺเจวมาทิฯ

อลมตฺถปฺปโยเค-อลมิติ อรหติ ปฏิกฺขิตฺเตสุฯ อลํ เม พุทฺโธ, อลํ เม รชฺชํ, อลํ ภิกฺขุ ปตฺตสฺส, อลํ มลฺโล มลฺลสฺส, อรหติ มลฺโล มลฺลสฺสฯ ปฏิกฺขิตฺเต อลํ เต รูปํ กรณียํ, อลํ เม หิรญฺญสุวณฺเณน อิจฺเจวมาทิฯ

มญฺญติปฺปโยเค อนาทเร อปฺปาณินิ-กฏฺฐสฺส ตุวํ มญฺเญ, กลิงฺครสฺส ตุวํ มญฺเญฯ

อนาทเรติ กิมตฺถํ? สุวณฺณํ วิย ตํ มญฺเญฯ

อปฺปาณินีติ กิมตฺถํ? คทฺรภํ ตุวํ มญฺเญ อิจฺเจวมาทิฯ

คตฺยตฺถกมฺมนิ-คามสฺส ปาเทน คโต, นครสฺส ปาเทน คโต, อปฺโป สคฺคาย คจฺฉติ, สคฺคสฺส คมเนน วา, มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย สงฺโฆฯ ทุติยา จ, คามํ ปาเทน คโต, นครํ ปาเทน คโต, อปฺโป สคฺคํ คจฺฉติ, สคฺคํ คมเนน วา, มูลํ ปฏิกสฺเสยฺย สงฺโฆ อิจฺเจวมาทิฯ

อาสีสตฺเถ-อายสฺมโต ทีฆายุโก โหตุ, ภทฺทํ ภวโต โหตุ, กุสลํ ภวโต โหตุ, อนามยํ ภวโต โหตุ, สุขํ ภวโต โหตุ, สฺวาคตํ ภวโต โหตุ, อตฺโถ ภวโต โหตุ, หิตํ ภวโต โหตุ อิจฺเจวมาทิฯ

สมฺมุติปฺปโยเค– อญฺญตฺร สงฺฆสมฺมุติยา ภิกฺขุสฺส วิปฺปวตฺถุํ น วฏฺฏติ, สาธุ สมฺมุติ เม ตสฺส ภควโต ทสฺสนาย อิจฺเจวมาทิฯ

ภิยฺยปฺปโยเค – ภิยฺโยโส มตฺตายํ อิจฺเจวมาทิฯ

สตฺตมฺยตฺเถ – ตุยฺหญฺจสฺส อาวิ กโรมิ, ตสฺส เม สกฺโก ปาตุรโหสิ อิจฺเจวมาทิฯ

อตฺถคฺคหเณน พหูสุ อกฺขรปฺปโยเคสุ ทิสฺสติฯ

ตํ ยถา? อุปมํ มต กริสฺสามิ, ธมฺมํ โว เทเสสฺสามิฯ

สารตฺเถ จ – เทเสตุ ภนฺเต ภควา ธมฺมํ ภิกฺขูนํฯ

ตสฺส ผาสุ วิหาราย โหติ, เอตสฺส ปหิเณยฺย, ยถา โน ภควา พฺยากเรยฺย, ตถาปิ เตสํ พฺยากริสฺสาม , กปฺปติ สมณานํ อาโยโค, อมฺหากํ มณินา อตฺโถ, กิมตฺโถ เม พุทฺเธน, เสยฺโย เม อตฺโถ, พหูปการา ภนฺเต มหาปชา ปติโคตมี ภควโต, พหูปการา ภิกฺขเว มาตาปิตโร ปุตฺตานํ อิจฺเจวมาทิฯ

เสเสสุ อกฺขรปฺปโยเคสุปิ อญฺเญปิ ปโยคา ปโยควิจกฺขเณหิ โยเชตพฺพาฯ

จคฺคหณํ วิกปฺปนตฺถวาคฺคหณานุกฑฺฒนตฺถํฯ เย เกจิ สทฺทา สมฺปทานปฺปโยคิกา มยา โนปทิฏฺฐา, เตสํ คหณตฺถํ อิธ วิกปฺปียติ วาสทฺโทฯ

ตํ ยถา? ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปภู อยํ ภควา, เทสสฺส ปภู อยํ ราชาฯ เขตฺตสฺส ปภู อยํ คหปติ, อรญฺญสฺส ปภู อยํ ลุทฺทโก อิจฺเจวมาทิฯ กฺวจิ ทุติยา ตติยา ปญฺจมี ฉฏฺฐี สตฺตมฺยตฺเถสุ จฯ

[178, 320. โยธาโร ตโมกาสํฯ

โย อาธาโร, ตํ โอกาสสญฺญํ โหติฯ สฺวาธาโร จตุพฺพิโธ พฺยาปิโก, โอปสิเลสิโก, เวสยิโก สามีปิโก จาติฯ

ตตฺถ พฺยาปิโก ตาว–ชเลสุ ขีรํ ติฏฺฐติ, ติเลสุ เตลํ, อุจฺฉูสุ รโสฯ

โอปสิเลสิโก–ปริยงฺเก ราชา เสติ, อาสเน อุปวิฏฺโฐ สงฺโฆฯ

เวสยิโก–ภูมีสุ มนุสฺสา จรนฺติ, อนฺตลิกฺเข วายู วายนฺติฯ อากาเส สกุณา ปกฺขนฺทนฺติฯ

สามีปิโก–วเน หตฺถิโน จรนฺติ, คงฺคายํ โฆโส ติฏฺฐติ, วเช คาโว ทุหนฺติ, สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเนฯ

โอกาสมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? โอกาเส สตฺตมีฯ

[279, 292. เยน วา กยิรเต ตํ กรณํฯ

เยน วา กยิรเต, เยน วา ปสฺสติ, เยน วา สุณาติ, ตํ การกํ กรณสญฺญํ โหติฯ

ทตฺเตน วิหิํ ลุนาติ, วาสิยา กฏฺฐํ ตจฺฉติ, ผรสุนา รุกฺขํ ฉินฺทติ, กุทาเลน ปถวิํ ขณติ, สตฺเถน กมฺมํ กโรติฯ จกฺขุนา รูปํ ปสฺสติฯ

กรณมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กรเณ ตติยาฯ

[280, 285. ยํ กโรติ ตํ กมฺมํฯ

ยํ วา กโรติ, ยํ วา ปสฺสติ, ยํ วา สุณาติ, ตํ การกํ กมฺมสญฺญํ โหติฯ

ฉตฺตํ กโรติ, รถํ กโรติ, รูปํ ปสฺสติ, สทฺทํ สุณาติ, กณฺฏกํ มทฺทติ, วิสํ คิลติฯ

กมฺมมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กมฺมตฺเถ ทุติยาฯ

[281, 294. โย กโรติ ส กตฺตาฯ

โย กโรติ, โส กตฺตุสญฺโญ โหติฯ

อหินา ทฏฺโฐ นโร, ครุเฬน หโต นาโคฯ พุทฺเธน ชิโต มาโร, อุปคุตฺเตน มาโร พนฺโธฯ

กตฺตุอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กตฺตริ จฯ

[282, 295. โย กาเรติ ส เหตุฯ

โย กตฺตารํ กาเรติ, โส เหตุสญฺโญ โหติ, กตฺตา จฯ

โส ปุริโส ตํ ปุริสํ กมฺมํ กาเรติ โส ปุริโส เตน ปุริเสน กมฺมํ กาเรติ, โส ปุริโส ตสฺส ปุริสสฺส กมฺมํ กาเรติฯ เอวํ หาเรติ ปาเฐติ ปาเจติ, ธาเรติฯ

เหตุอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? ธาตูหิ เณ ณย ณาเป ณาปยา การิตานิ เหตฺวตฺเถฯ

[283, 316. ยสฺส วา ปริคฺคโห ตํ สามีฯ

ยสฺส วา ปริคฺคโห, ตํ สามีสญฺญํ โหติฯ

ตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิวีโส, ตสฺส ภิกฺขุโน ปตฺโต, ตสฺส ภิกฺขุโน จีวรํ, อตฺตโน มุขํฯ

สามีอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? สามิสฺมิํ ฉฏฺฐีฯ

[284, 283. ลิงฺคตฺเถ ปฐมาฯ

ลิงฺคตฺถาภิธานมตฺเต ปฐมาวิภตฺติ โหติฯ

ปุริโส, ปุริสา, เอโก, ทฺเว, จ, วา, เห, อเห, เร, อเรฯ

[285, 70. อาลปเน จฯ

อาลปนตฺถา ธิเก ลิงฺคตฺถาภิธานมตฺเต จ ปฐมาวิภตฺติ โหติฯ

โภ ปุริส, ภวนฺโต ปุริสา, โภ ราช, ภวนฺโต ราชาโน, เห สเข, เห สขิโนฯ

[286, 291. กรเณ ตติยาฯ

กรณการเก ตติยาวิภตฺติ โหติฯ

อคฺคินา กุฏิํ ฌาเปติ, มนสา เจ ปทุฏฺเฐน, มนสา เจ ปสนฺเนน, กาเยน กมฺมํ กโรติฯ

[287, 299. สหาทิโยเค จฯ

สหาทิโยคตฺเถ จ ตติยาวิภตฺติ โหติฯ

สหาปิ คคฺเคน สงฺโฆ อุโปสถํ กเรยฺย, วินาปิ คคฺเคน, มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํ, สหสฺเสน สมํ มิตาฯ

[288, 293. กตฺตริ จฯ

กตฺตริ จ ตติยาวิภตฺติ โหติฯ

รญฺญา หโต โปโส, ยกฺเขน ทินฺโน วโร, อหินา ทฏฺโฐ นโรฯ

[289, 297. เหตฺวตฺเถ จฯ

เหตฺวตฺเถ จ ตติยาวิภตฺติ โหติฯ

อนฺเนน วสติ, ธมฺเมน วสติ, วิชฺชาย วสติ, สกฺกาเรน วสติฯ

[290, 298. สตฺตมฺยตฺเถ จฯ

สตฺตมฺยตฺเถ จ ตติยาวิภตฺติ โหติฯ

เตน กาเลน, เตน สมเยนฯ (เยน กาเลน, เยน สมเยน,) เตน โข ปน สมเยนฯ

[291, 299. เยนงฺควิกาโรฯ

เยน พฺยาธิมตา องฺเคน องฺคิโน วิกาโร ลกฺขียเตฯ ตตฺถ ตติยาวิภตฺติ โหติฯ

อกฺขินา กาโณ, หตฺเถน กุณี, กาณํ ปสฺสติ เนตฺเตน, ปาเทน ขญฺโช, ปิฏฺฐิยา ขุชฺโชฯ

[292, 300. วิเสสเน จฯ

วิเสสนตฺเถ จ ตติยาวิภตฺติ โหติฯ

โคตฺเตน โคตโม นาโถ, สุวณฺเณน อภิรูโป, ตปสา อุตฺตโมฯ

[293, 301. สมฺปทาเน จตุตฺถีฯ

สมฺปทานการเก จตุตฺถีวิภตฺติ โหติฯ

พุทฺธสฺส วา ธมฺมสฺส วา สงฺฆสฺส วา ทานํ เทติ, ทาตา โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วาฯ

[294, 305. นโมโยคาทีสฺวปิ จฯ

นโมโยคาทีสฺวปิ จ จตุตฺถีวิภตฺติ โหติฯ

นโม เต พุทฺธ วีรตฺถุ, โสตฺถิ ปชานํ, นโม กโรหิ นาคสฺส, สฺวาคตํ เต มหาราชฯ

[295, 307. อปาทาเน ปญฺจมีฯ

อปาทานการเก ปญฺจมีวิภตฺติ โหติฯ

ปาปา จิตฺตํ นิวารเย, อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมา, ภยา มุจฺจติ โส นโรฯ

[296, 314. การณตฺเถ ฒฯ

การณตฺเถ จ ปญฺจมีวิภตฺติ โหติฯ

อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ ยถาภูตํ อทสฺสนาฯ

[297, 284. กมฺมตฺเถ ทุติยาฯ

กมฺมตฺเถ ทุติยาวิภตฺติ โหติฯ

คาวํ หนติ, วีหโย ลุนาติ, สตฺถํ กโรติ, ฆฏํ กโรติ, รถํ กโรติ, ธมฺมํ สุณาติ, พุทฺธํ ปูเชติ, วาจํ ภาสตี, ตณฺฑุลํ วจติ, โจรํ ฆาเตติฯ

[298, 287. กาลทฺธานมจฺจนฺตสํโยเคฯ

กาลทฺธานํ อจฺจนฺตสํโยเค ทุติยาวิภตฺติ โหติฯ

มาสํ มํโสทนํ ภุญฺชติ, สรทํ รมณียา นที, มาสํ สชฺฌายติ, โยชนํ วนราชิ, โยชนํ ทีโฆ ปพฺพโต, โกสํ สชฺฌายติฯ

อจฺจนฺตสํโยเคติ กิมตฺถํ? สํวจฺฉเร โภชนํ ภุญฺชติฯ

[299, 288. กมฺมปฺปวธนียยุตฺเตฯ

กมฺมปฺปวจนียยุตฺเต ทุติยาวิภตฺติ โหติฯ

ตํ โข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต, ปพฺพชิตมนุปพฺพชิํสุฯ

[300, 286. คติ พุทฺธิ ภุช ปฐ หร กร สยาทีนํ การิเต วาฯ

คติ พุทฺธิ ภุช ปฐ หร กร สยาทีนํ ปโยเค การิเต ทุติยาวิภตฺติ โหติ วาฯ

ปุริโส ปุริสํ (คามํ) คามยติ, ปุริโส ปุริเสน วา, ปุริโส ปุริสสฺส วาฯ เอวํ โพธยติ, โภชยติ, ปาฐยติ, หารยติ, การยติ, สยาปยติฯ เอวํ สพฺพตฺถ การิเตฯ

[301, 215. สามิสฺมิํ ฉฏฺฐีฯ

สามิสฺมิํ ฉฏฺฐีวิภตฺติ โหติฯ

ตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิวีโส, ตสฺส ภิกฺขุโน ปตฺโต, ตสฺส ภิกฺขุโน จีวรํ, อตฺตโน มุขํฯ

[302, 319. โอกาเส สตฺตมีฯ

โอกาสการเก สตฺตมีวิภตฺติ โหติฯ

คมฺภีเร โอทกนฺติเก, ปาปสฺมิํ รมติ มโน, ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ กุลปุตฺโตฯ

[303, 321. สามิสฺสราธิปติ ทายาท สกฺขีปติภู ปสุตกุสเลหิ จฯ

สามี อิสฺสร อธิปติ ทายาท สกฺขีปติภู ปสุตกุสล อิจฺเจเตหิ ปโยเค ฉฏฺฐีวิภตฺติ โหติ, สตฺตมี จฯ

โคณานํ สามี, โคเณสุ สามี, โคณานํ อิสฺสโร, โคเณสุ อิสฺสโรฯ โคณานํ อธิปติ, โคเณสุ อธิปติฯ โคณานํ ทายาโท, โคเณสุ ทายาโทฯ โคณานํ สกฺขี, โคเณสุ สกฺขี, โคณานํ ปติภู, โคเณสุ ปติภูฯ โคณานํ ปสุโต, โคเณสุ ปสุโตฯ โคณานํ กุสโล, โคเณสุ กุสโลฯ

[304, 322. นิทฺธารเณ จฯ

นิทฺธารณตฺเถ จ ฉฏฺฐีวิภตฺติ โหติ, สตฺตมี จฯ

กณฺหา คาวีนํ สมฺปนฺนขีรตมา, กณฺหา คาวีสุ สมฺปนฺนขีรตมาฯ สามา นารีนํ ทสฺสนียตมา, สามา นารีสุ ทสฺสนียตมาฯ มนุสฺสานํ ขตฺติโย สูรตโม, มนุสฺเสสุ ขตฺติโย สูรตโมฯ ปถิกานํ ธาวนฺโต สีฆตโม, ปถิเกสุ ธาวนฺโต สีฆตโมฯ

[305, 323. อนาทเร จฯ

อนาทเร ฉฏฺฐีวิภตฺติ โหติ, สตฺตมี จฯ

รุทโต ทารกสฺส ปพฺพชิ, รุทนฺตสฺมิํ ทารเก ปพฺพชิฯ

[306, 289. กฺวจิ ทุติยา ฉฏฺฐีนมตฺเถฯ

ฉฏฺฐีนมตฺเถ กฺวจิ ทุติยาวิภตฺติ โหติฯ

อปิสฺสุ มํ อคฺคิเวสฺสน ติสฺโส อุปมา ปฏิภํสุฯ

[307, 290. ตติยาสตฺตมีนญฺจฯ

ตติยาสตฺตมีนํ อตฺเถ จ กฺวจิ ทุติยาวิภตฺติ โหติฯ

สเจ มํ สมโณ โคตโม อาลปิสฺสติ, ตฺวญฺจ มํ นาภิภาสสิฯ เอวํ ตติยตฺเถฯ

ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา, เอกํ สมยํ ภควาฯ เอวํ สตฺตมฺยตฺเถฯ

[308, 317. ฉฏฺฐี จฯ

ตติยาสตฺตมีนํ อตฺเถ จ กฺวจิ ฉฏฺฐีวิภตฺติ โหติฯ

กโต เม กลฺยาโณ, กตํ เม ปาปํฯ เอวํ ตติยตฺเถฯ

กุสลา นจฺจคีตสฺส สิกฺขิตา จาตุริตฺถิโย, กุสโล ตฺวํ รถสฺส องฺคปจฺจงฺคานํฯ เอวํ สตฺตมฺยตฺเถฯ

กฺวจีติ กิมตฺถํ? โย โว อานนฺท มยา ธมฺโม จ วินโย จ เทสิโต ปญฺญตฺโต, อานนฺโท อตฺเถสุ วิจกฺขโณฯ

[309, 318. ทุติยาปญฺจมีนญฺจฯ

ทุติยาปญฺจมีนญฺจ อตฺเถ กฺวจิ ฉฏฺฐีวิภตฺติ โหติฯ

ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร, สหสา กมฺมสฺส กตฺตาโร, เอวํ ทุติยตฺเถฯ

อสฺสวนตา ธมฺมสฺส ปริหายนฺติ, กินฺนุ โข อหํ ตสฺส สุขสฺส ภายามิ, สพฺเพ ตสนฺติ ทณฺฑสฺส, สพฺเพ ภายนฺติ มจฺจุโน, ภีโต จตุนฺนํ อาสีวิสานํ โฆรวิสานํ, ภายามิ โฆรวิสสฺส นาคสฺสฯ เอวํ ปญฺจมฺยตฺเถฯ

[310, 324. กมฺม กรณ นิมิตฺตตฺเถสุ สตฺตมีฯ

กมฺมกรณนิมิตฺตตฺเถสุ สตฺตมีวิภตฺติ โหติฯ

สุนฺทราวุโส อิเม อาชีวกา ภิกฺขูสุ อภิวาเทนฺติฯ เอวํ กมฺมตฺเถฯ

หตฺเถสุ ปิณฺฑาย จรนฺติ, ปตฺเตสุ ปิณฺฑาย จรนฺติ, ปเถสุ คจฺฉนฺติฯ เอวํ กรณตฺเถฯ

ทีปิ จมฺเมสุ หญฺญเต, กุญฺชโร ทนฺเตสุ หญฺญเต, เอวํ นิมิตฺตตฺเถฯ

[311, 325. สมฺปทาเน จฯ

สมฺปทาเน จ สตฺตมีวิภตฺติ โหติฯ

สงฺเฆ ทินฺนํ มหปฺผล, สงฺเฆ โคตมี เทหิ, สงฺเฆ เต ทินฺเน อหญฺเจว ปูชิโต ภวิสฺสามิฯ

[312, 326. ปญฺจมฺยตฺเถ จฯ

ปญฺจมฺยตฺเถ จ สตฺตมีวิภตฺติ โหติฯ

กทลีสุ คเช รกฺขนฺติฯ

[313, 327. กาลภาเวสุ จฯ

กาลภาเวสุ จ กตฺตริ ปยุชฺชมาเน สตฺตมีวิภตฺติ โหติฯ

ปุพฺพณฺหสมเย คโต, สายนฺหสมเย อาคโตฯ ภิกฺขูสุ โภชียมาเนสุ คโต, ภุตฺเตสุ อาคโตฯ โคสุทุยฺหมาเนสุ คโต, ทุทฺธาสุ อาคโตฯ

[314, 328. อุป’ฌาธิกิสฺสรวจเนฯ

อุปอธิอิจฺเจเตสํ ปโยเค อธิกอิสฺสรวจเน สตฺตมีวิภตฺติ โหติฯ

อุป ขาริยํ โทโณ, อุป นิกฺเข กหาปณํฯ อธิ พฺรหฺมทตฺเต ปญฺจาลา, อธิ นจฺเจสุ โคตมี, อธิ เทเวสุ พุทฺโธฯ

[315, 329. มณฺฑิตุ’สฺสุกฺเกสุ ตติยาฯ

มณฺฑิตอุสฺสุกฺกอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ ตติยาวิภตฺติ โหติ, สตฺตมี จฯ

ญาเณน ปสีทิโต, ญาณสฺมิํ วา ปสีทิโต, ญาเณน อุสฺสุกฺโก, ญาณสฺมิํ วา อุสฺสุกฺโก ตถาคโต วา ตถาคตโคตฺโต วาฯ

อิติ นามกปฺเป การกกปฺโป ฉฏฺโฐ กณฺโฑฯ

การกกปฺโป นิฏฺฐิโตฯ

4. สมาสกปฺป

สตฺตมกณฺฑ

[316, 331. นามานํ สมาโส ยุตฺตตฺโถฯ

เตสํ นามานํ ปยุชฺชมานปทตฺถานํ โย ยุตฺตตฺโถ, โส สมาสสญฺโญ โหติฯ

กถินทุสฺสํ, อาคนฺตุกภตฺตํ, ชีวิตินฺทฺริยํ, สมณพฺราหฺมณา, สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา, พฺราหฺมณ คหปติกาฯ

นามานมิติ กิมตฺถํ? เทวทตฺโต ปจติ, ยญฺญทตฺโต ปจติฯ

ยุตฺตตฺโถติ กิมตฺถํ? ภโต รญฺโญ ปุตฺโต เทวทตฺตสฺสฯ

สมาสอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กฺวจิ สมาสนฺตคตานมการนฺโตฯ

[317, 332. เตสํ วิภตฺติโย โลปา จฯ

เตสํ ยุตฺตตฺถานํ สมาสานํ วิภตฺติโย โลปา จ โหนฺติฯ