4. โยนกรฏฺฐสาสนวํสกถามคฺโค

[4] อิทานิ ปน โยนกรฏฺเฐ สาสนสฺสุปฺปตฺติํ กเถสฺสามิ ฯ ภควา หิ เวเนยฺยหิตาวโห โยนกรฏฺเฐ มมสาสนํ จิรกาลํ ปภิฏฺฐหิสฺสตีติ อาเปกฺขิตฺวา สทฺธิํ ภิกฺขุ สงฺเฆน เทสจาริกํ อาหิณฺฑนฺโต ลภุญฺชํ นาม นครํ อคมาสิฯ ตทา เอโก เนสาโท หริผลํ ทตฺวา ตํ ปริภุญฺชิตฺวา หริพีเช ขิปิเต ปถวิยํ อปติตฺวา อากาเสเยว ปติฏฺฐาสิฯ ตํ ทิสฺวา สิตํ ปตฺวากาสิฯ ตมตฺถํ ทิสฺวา อานนฺทตฺเถโร ปุจฺฉิฯ อนาคเต โข อานนฺท อิมสฺมิํ ฐาเน มม ธาตุเจติยํ ปติฏฺฐหิสฺสติ, สาสนํ วิรูฬมาปชฺชิสฺสตีติ พฺยากาสิฯ ภควตา ปน หริผลสฺส ภุญฺชิตฏฺฐานตฺตาหริภุญฺโชติ ตสฺส รฏฺฐสฺส นามํ อโหสิฯ ทฺวินฺนํ ตาปสานํ ฐปิตํ ชลสุตฺติกํ ปฏิจฺจ โยนกานํ ภาสาย ลภุญฺโชติ นามํ อโหสิฯ

ตทา ตตฺถ มปินฺนาย นาม เอกิสฺสา มาติกาย สมีเป นิสินฺโน เอโก ลวกุลิกเชฏฺฐโก อตฺตโน ปุตฺตํ สตฺตวสฺสิกํ ภควโต นิยฺยาเทตฺวา ปพฺพาเชสิฯ กมฺมฏฺฐานานุโยควเสน อจิเรเนว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ สตฺตวสฺสิ กสฺสจ สามเณรสฺส อรหตฺตํ สจฺฉิกตฏฺฐานตํ ปฏิจฺจ โยนกภาสาย เอตํ ฐานํ จงฺคมงฺฆ อิติ วุจฺจติฯ จิรกาล วเสน ชงฺคมงฺฆ อิติ วุจฺจติฯ ตโต ปฏฺฐายเยว โยนกรฏฺเฐ สาสนํ ปติฏฺฐาตีติฯ

อิทํ โยนกรฏฺเฐ ปฐมํ สาสนสฺส ปติฏฺฐานํฯ

สาสเน ปน ปญฺจติํสาธิเก ทฺวิวสฺสสเต สมฺปตฺเต มหารกฺขิตตฺเถโร โยนกรฏฺฐํ คนฺตฺวา กมฺโพชเขมาวร หริภุญฺชายุทฺธยาทีสุ อเนเกสุ รฏฺเฐสุ สาสนํ ปติฏฺฐาเปติฯ ตานิ หิ สพฺพานิ รฏฺฐานิ สงฺคเหตฺวา ทสฺเสนฺเตหิ อฏฺฐกถาจริเยหิ โยนกโลกนฺติ โอกาสกาโลกวาจเกน สามญฺญสทฺเทน วุตฺตํฯ

ปกติ เหสา คนฺถการานํ เยน เกนจากาเรน อตฺถนฺตรสฺส วิญฺญาปนาติฯ

มหารกฺขิตตฺเถโร จ สทฺธิํ ปญฺจหิ ภิกฺขูหิ ปาฏลิปุตฺตโต อนิลปถมคฺเคน โยนกโลกํ อาคนฺตฺวา กาฬการามสุตฺเตน โยนเก ปสาเทสิฯ สตฺตติสหสฺสาธิกปาณสตสหสฺสํ มคฺคผลาลงฺการํ อทาสิฯ สนฺติเก จสฺส ทสสหสฺสานิ ปพฺพชิํสุฯ เอวํ โส ตตฺถสาสนํ ปติฏฺฐาเปสิฯ ตถา จ วุตฺตํ อฏฺฐกถายํ,–

โยนกรฏฺฐํ ตทา คนฺตฺวา, โส มหารกฺขิโต อิสิ;

กาฬการามสุตฺเตน, เต ปสาเทสิ โยนเกติฯ

ตโต ปฏฺฐาย เตสํ สิสฺสปรมฺปรา พหู โหนฺติ, คณนปถํ วีติวตฺตาฯ

อิทํ โยนกรฏฺเฐ มหารกฺขิตตฺเถราทโย ปฏิจฺจ

ทุติยํ สาสนสฺส ปติฏฺฐานํฯ

โยนกรฏฺเฐ ลกุนฺนนคเร ชินจกฺเก ปญฺจวสฺสสเต มณิมยํ พุทฺธปฺปฏิมํ มาเปตฺวา วิสุกมฺมเทวปุตฺโต นาคเสนตฺเถรสฺส อทาสิฯ นาเคเสนตฺเถโร จ ตสฺมิํ ปฏิมมฺหิ ธาตุ อาคนฺตฺวา ปติฏฺฐาตูติ อธิฏฺฐาสิฯ อธิฏฺฐานวเสเนว สตฺตธาตุโย อาคนฺตฺวา ตตฺถ ปติฏฺฐหิตฺวา ปาฏิหาริยํ ทสฺเสสุนฺติ ราชวํเส วุตฺตํฯ

ตญฺจ วจนํ มม ปรินิพฺพานโต ปญฺจวสฺสสเต อติกฺกนฺเต เอเต อุปฺปชฺชิสฺสนฺตีติ มิลินฺทปญฺหายํ วุตฺตวจเนน กาลปริมาณวเสน จ สเมติฯ โยนกรฏฺเฐ มิลินฺทรญฺโญ กาเล ชินจกฺเก ปญฺจวสฺสสเตเยว นาคเสนตฺเถรํ ปฏิสฺส ชินจกฺกํ วิรูฬํ หุตฺวา ปติฏฺฐาสิฯ

อิทํ โยนกรฏฺเฐ นาคเสนตฺเถรํ ปฏิจฺจ ตติยํ

สาสนสฺส ปติฏฺฐานํฯ

กลิยุเค ปญฺจสฏฺฐิวสฺเสลภุญฺชนครโต สงฺกมิตฺวา กฺยุงฺครนคเร มาปิกสฺส พญฺญาโจมงฺคร นามกสฺส รญฺโญ กาเล มชฺฌิมเทสโต กสฺสปตฺเถโร ปญฺจหิ เถเรหิ สทฺธิํ อาคจฺฉิฯ

ตทา โส ราชา วิหารํ กตฺวา เตสํ อทาสิฯ สีหฬทีปโต จ ธาตุโย อาเนตฺวา เอโก เถโร อาคจฺฉิฯ ธาตุโต ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา ปสีทิตฺวา ลภุญฺชเจติย นิธานํ อกาสิฯ เต จ เถเร ปฏิจฺจ โยนกรฏฺเฐ สาสน วํโส อาคโตฯ

อิทํ โยนกรฏฺเฐ จตุตฺถํ สาสนสฺส ปติฏฺฐานํฯ

กลิยุเค ทฺวาสฏฺฐาธิเก สตฺตสเต สมฺปตฺเถ จินรฏฺฐินฺโท ราชา อภิภวิตฺวา สกลมฺปิ โยนกรฏฺฐํ สงฺขุพฺติตํ โหติฯ ตทา มหาธมฺมคมฺภีรตฺเถโร มหาเมธงฺกรตฺเถ โรจาติ ทฺเว เถโร โยนกรฏฺฐโต สทฺธิํ พหูหิ ภิกฺขูหิ สีหฬทีปํ อคมํสุฯ ตทา จ สีหฬทีเป ทุพฺภิกฺขภเยน อภิภูโต หุตฺวา ตโต สฺยามรฏฺเฐ โสกฺกตยนครํ ปุน อคมํสุฯ

ตโต ปจฺฉา ลกุนฺนนครํ คนฺตฺวา สาสนํ ปคฺคณฺหนฺตานํ ลชฺชิเปสลานํ ภิกฺขูนํ สนฺติเก ปุน สิกฺขํ คณฺหิํสุฯ เต จ เถโร สฺยามรฏฺเฐ โยนกรฏฺเฐ จ สพฺพตฺถ สาสนํ ปติฏฺฐาเปสุนฺติฯ

อิทํ โยนกรฏฺเฐ ปตฺตลงฺเก ทฺเว เถเร ปฏิจฺจ ปญฺจมํ

สาสนสฺส ปติฏฺฐานํฯ

กลิยุเค ปญฺจวีสาธิเก อฏฺฐวสฺสสเต สมฺปตฺเต สิริสทฺธมฺมโลกปติจกฺกวตฺติราชา ลภุญฺชเจติยํ ปุน มหนฺตํ กตฺวา ตสฺส เจติยสฺส สมีเป จตฺตาโร วิหาเร การาเปตฺวา มหาเมธงฺกรตฺเถรสฺส สาริปุตฺตตฺเถรสฺส จ อทาสิฯ ตทาปิ เต ทฺเว เถรา สาสนํ ปริสุทฺธํ กตฺวา ปติฏฺฐาเปสุนฺติฯ

อิทํ โยนกรฏฺเฐ มหาเมธงฺกรสาริปุตฺตตฺเถเร

ปฏิจฺจ ฉฏฺฐํ สาสนสฺส ปติฏฺฐานํฯ

กลิยุเค เตจตฺตาลีสาธิเก นววสฺสสเต สมฺปตฺเต หํสาวตีนคเร อเนกเสติภินฺโท นาม ราชา โยนกรฏฺฐํ อภิภวิตฺวา อตฺตโน หตฺถคตํ กตฺวา พลิ ภุญฺชนตฺถาย เชฏฺฐปุตฺตสฺส อนุรุทฺธสฺส นาม ราชกุมารสฺส ทตฺวา พหูหิ อมจฺเจหิ สทฺธิํ ตตฺถ คนฺตฺวา อนุราชตาเวน รชฺชํ การาเปสิฯ สาสนญฺจ วิโสธาเปตุํ สทฺธมฺมจกฺกสามิตฺเถรํ เตน สทฺธิํ ปหิณิฯ

อเนกเสติภินฺโน กิร ราชา โยนกรฏฺฐํ วิชยกาเล ปฐมํ สาสนสฺส ปติฏฺฐานภูตมิทนฺติ กตฺวา ตํรฏฺฐวาสิโน กรมรานีตภาเวน น อคฺคเหสีติฯ

ยถาวุตฺตตฺเถรวํเสสุ จ เอโก ลกุนฺนนคเร อรญฺญวาสี เถโร ตตฺถ นคเร อชฺช อสุกสฺมิํ ฐาเน เอโก มโตติ คิหีนํ กเถตฺวา ยถากถิตํ ภูตํ หุตฺวา อยํ อภิญฺญาลาภีติ ปากโฏ อโหสิฯ

ตสฺมิํเยว จ นคเร มหามงฺคโล นาม เถโร อเนกเสติภินฺทสฺส รญฺโญ ยุชฺฌิตุํ อาคตกาเล อเนกเสติภินฺโท ราชา มํ ปกฺโกสิสฺสติ, สมานชาติกํ ทูตํ เปสฺเสสฺสตีติ ปกฺโกสิตกาลโต ปฐมเมววทิฯ ยถาวุตฺตนิยาเมเนว ปกฺโกสนโต อยํ อภิญฺญา ลาภีติ กิตฺติ โฆโส อโหสิฯ

ตตฺถ นคเร ญาณวิลาสตฺเถโร สงฺขฺยาปกาสกํ นาม ปกรณํ อกาสิฯ ตํฬีกํ ปน ปตฺตลงฺกตฺเถรสฺส วิหาเร วสนฺโต สิริมงฺคโลนาม เถโร อกาสิฯ

วิสุทฺธิมคฺคทีปนิํ ปน สํญฺญฺวตฺตอรญฺญวาสี อุตฺตราราโม นาม เอโก เถโรฯ มงฺคลทีปนิํ สิริมงฺคลตฺเถโรฯ อุปฺปาตสนฺติํ อญฺญตโร เถโรฯ ตํ กิร อุปฺปาตสนฺติํ สชฺฌายิตฺวา จีนรญฺโญ เสนํ อชินีติฯ อิจฺเจวํ โยนกรฏฺเฐ อภิญฺญาลาภีนํ คนฺถการานญฺจ เถรานํ อานุภาเวน ชินสาสนํ ปริสุทฺธํ หุตฺวา ปติฏฺฐาติฯ เอวํ เหตุผลสมฺพนฺธวเสน อาทิ อนฺต สมฺพนฺธวเสน จ ยถาวุตฺเตหิ ตีหิ นเยหิ เถรปรมฺปรา ฆฏฺเฏตฺวา คเหตพฺพาฯ

อิติ สาสนวํเส โยนกรฏฺฐสาสนวํสกถา

มคฺโค นาม จตุตฺโถ ปริจฺเฉโทฯ

5. นววาสีรฏฺฐสาสนวํสกถามคฺโค

[5] อิทานิ วนวาสีรฏฺเฐ สิริเขตฺตนครสาสนวํสํ วกฺขามิฯ ชินจกฺเก หิ เอกาธิเก วสฺสสเต สมฺปตฺเต ชฏิโล สกฺโก นาโค ครุโฬ กุมฺภณฺโฑ จนฺที ปรมีสฺวโรจาติ อิเม สตฺต สิริเขตฺตํ นาม นครํ มาเปสุํฯ ตตฺถ ทฺวตฺตโปงฺโก นาม ราชา รชฺชํ กาเรสิฯ ตสฺส กิร ตีณิ อกฺขีนิ สนฺตีติฯ ตทา ภควโต สาวกา อรหนฺตา ติสหสฺสมตฺตา ตตฺถ วสิํสุฯ โส ราชา เตสํ อรหนฺตานํ เทวสิกํ จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปตฺถมฺภิฯ ฉ สรีรธาตุโย จ เอเกกํ เอเกกสฺมิํ นิทหิตฺวา ฉ เจติอิยานิ การาเปสิฯ ทกฺขิณพาหุํ ปน นิทหิตฺวา เอกมฺปิ เจติยํ การาเปสิฯ

อุณฺหีสธาตุํ ปน กงฺครนฺนครโต อาเนตฺวา เอกมฺปิ เจติยํ การาเปสิฯ ตํ ปน ตาว น นิฏฺฐิตํฯ