4. อนนฺตรปจฺจโย

กตโม อนนฺตรปจฺจโยฯ อนนฺตเร ขเณ นิรุทฺโธ จิตฺต เจตสิกธมฺมสมูโห อนนฺตรปจฺจโยฯ

กตโม ธมฺโม อนนฺตรปจฺจยสฺส ปจฺจยุปฺปนฺโนฯ ปจฺฉิเม อนนฺตเร เอว ขเณ อุปฺปนฺโน จิตฺตเจตสิกธมฺมสมูโห ตสฺส ปจฺจยสฺส ปจฺจยุปฺปนฺโนฯ

เอกสฺมิํ ภเว ปฏิสนฺธิจิตฺตํ ปฐมภวงฺคจิตฺตสฺส อนนฺตร ปจฺจโย, ปฐม ภวงฺคจิตฺตํ ทุติยภวงฺคจิตฺตสฺส อนนฺตรปจฺจโยติอาทินา วตฺตพฺโพฯ

ยทา ปน ธมฺมยมเก สุทฺธาวาสานํ ทุติเย อกุสเล จิตฺเต วตฺตมาเนติ วุตฺตนเยน ตสฺส สตฺตสฺส อตฺตโน อภินวํ อตฺตภาวํ อารพฺภ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ปวตฺตํ ภวนิกนฺติก ตณฺหาสหคตจิตฺตํ อุปฺปชฺชติฯ ตทา ปฐมํ ทฺวิกฺขตฺตุํ ภวงฺคํ จลติฯ ตโต มโนทฺวาราวชฺชนจิตฺตํ อุปฺปชฺชติฯ ตโต สตฺต ภวนิกนฺติกชวนานิ อุปฺปชฺชนฺติฯ ตโต ปรํ ภวงฺควาโรฯ

อปิ จ โส สตฺโต ตทา ปจฺจุปฺปนฺนภเว กิญฺจิ น ชานาติ, ปุพฺพภเว อตฺตนา อนุภูตํ อารมฺมณํ อนุสฺสรมาโน อจฺฉติฯ วตฺถุสฺส ปน อติทุพฺพลตฺตา ตญฺจ อารมฺมณํ อปริพฺยตฺตเมว โหติฯ ตํ อารพฺภ อุทฺธจฺจสหคตจิตฺตเมว พหุลํ ปวตฺตติฯ

ยทา คพฺโภ โถกํ วฑฺฒมาโน โหติ อติเรกทฺเวมาสํ คโต, ตทา จกฺขาทีนิ อินฺทฺริยานิ ปริปุณฺณานิ โหนฺติฯ เอวํ สนฺเตปิ มาตุคพฺเภ อาโลกาทีนํ ปจฺจยานํ อภาวโต จกฺขุวิญฺญาณาทีนิ จตฺตาริ วิญฺญาณานิ นุปฺปชฺชนฺติ, กายวิญฺญาณมโนวิญฺญาณานิ เอว อุปฺปชฺชนฺติฯ โส สตฺโต มาตุยา อิริยาปถปริวตฺตนาทีสุ พหูนิ ทุกฺขโทมนสฺสานิ ปจฺจนุโภติฯ วิชายนกาเล ปน ภุสํ ทุกฺขํ นิคจฺฉติเยวฯ วิชายิตฺวาปิ ยาว วตฺถุรูปานิ มุทูนิ โหนฺติ, ปริปากํ น คจฺฉนฺติ, ตาว โส อติมนฺทรูโป อุตฺตานเสยฺยโก หุตฺวา อจฺฉติฯ น กิญฺจิ ปจฺจุปฺปนฺนํ อารมฺมณํ สลฺลกฺเขติฯ เยภุยฺเยน ปุริม ภวานุสารี เอว ตสฺส วิญฺญาณํ โหติฯ สเจ โส นิรย ภวโต อาคโต โหติ, โส วิรูปมุขพหุโล โหติฯ ปุริมานิ นิรยารมฺมณานิ อารพฺภ ขเณ ขเณ วิรูปมุขมสฺส ปญฺญายติฯ อถ เทวโลกโต อาคโต โหติ, ทิพฺพานิ อารมฺมณานิ อารพฺภ วิปฺปสนฺนมุขพหุโล โหติ, ขเณ ขเณ มิหิตมุขมสฺส ปญฺญายติฯ

ยทา ปน วตฺถุรูปานิ ติกฺขานิ โหนฺติ, ปริปากํ คจฺฉนฺติฯ วิญฺญาณานิ จสฺส สุวิสทานิ ปวตฺตนฺติฯ

ตทา อมนฺทรูโป หุตฺวา กีฬนฺโต ลีฬนฺโต โมทนฺโต ปโมทนฺโต อจฺฉติฯ ปจฺจุปฺปนฺเน อารมฺมณานิ สลฺลกฺเขติฯ มาตุภาสํ สลฺลกฺเขติฯ อิธ โลกานุสารี วิญฺญาณมสฺส พหุลํ ปวตฺตติฯ ปุริมชาติํ ปมุสฺสติฯ

กิํ ปน สพฺโพปิ สตฺโต อิมสฺมิํ ฐาเน เอว ปุริมํ ชาติํ ปมุสฺสตีติ เจฯ น สพฺโพปิ สตฺโต อิมสฺมิํ ฐาเน เอว ปมุสฺสติฯ โกจิ อติเรกตรํ คมฺภวาสทุกฺเขน ปริปีฬิโต คพฺเภ เอว ปมุสฺสติฯ โกจิ วิชายนกาเล, โกจิ อิมสฺมิํ ฐาเน ปมุสฺสติฯ โกจิ อิโตปรมฺปิ ทหรกาเล น ปมุสฺสติฯ วุฑฺฒกาเล เอว ปมุสฺสติฯ โกจิ ยาวชีวํปิ น ปมุสฺสติฯ ทฺเว ตโย ภเว อนุสฺสรนฺโตปิ อตฺถิเยวฯ อิเม ชาติสฺสรสตฺตา นาม โหนฺติฯ

ตตฺถ วิชายนกาลโต ปฏฺฐาย ฉทฺวาริกวีถิจิตฺตานิ ปวตฺตนฺติฯ ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณํ สลฺลกฺขณโต ปฏฺฐาย ฉทฺวาริกวีถิ จิตฺตานิ ปริปุณฺณานิ ปวตฺตนฺติฯ สพฺพตฺถปิ ปุริมํ ปุริมํ อนนฺตเร นิรุทฺธํ จิตฺตํ ปจฺฉิมสฺส ปจฺฉิมสฺส อนนฺตเร อุปฺปนฺนสฺส จิตฺตสฺส อนนฺตร ปจฺจโย โหติฯ อยญฺจ อนนฺตรปจฺจโย นาม อนมตคฺเค สํสาเร เอกสฺส สตฺตสฺส เอกปฺปพนฺโธ เอว โหติฯ ยทา สตฺโต อรหตฺต มคฺคํ ลภิตฺวา ขนฺธปรินิพฺพานํ ปาปุณาติ, ตทา เอว โส ปพนฺโธ ฉิชฺชติฯ

เกนฏฺเฐน อนนฺตโร, เกนฏฺเฐน ปจฺจโยติฯ อตฺตโน อนนฺตเร อตฺตสทิสสฺส ธมฺมนฺตรสฺส อุปฺปาทนฏฺเฐน อนนฺตโร, อุปการกฏฺเฐน ปจฺจโยฯ ตตฺถ อตฺตสทิสสฺสาติ สารมฺมณ ภาเวน อตฺตนา สทิสสฺสฯ สารมฺมณภาเวนาติ จ โย ธมฺโม อารมฺมเณน วินา น ปวตฺตติ, โส สารมฺมโณ นาม, เอวํ สารมฺมณภาเวนฯ ธมฺมนฺตรสฺส อุปฺปาทนฏฺเฐนาติ ปุริมสฺมิํ จิตฺเต นิรุทฺเธปิ ตสฺส จินฺตนกิริยาเวโค น วูปสมฺมติ, ปจฺฉิมํ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา เอว วูปสมฺมติ, เอวํ ปจฺฉิมสฺส ธมฺมนฺตรสฺส อุปฺปาทนฏฺเฐนฯ

ตตฺถ ปุริมา ปุริมา มาตุปรมฺปรา วิย อนนฺตรปจฺจยปรมฺปรา ทฏฺฐพฺพาฯ ปจฺฉิมา ปจฺฉิมา ธีตุปรมฺปรา วิย ตสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนปรมฺปรา ทฏฺฐพฺพาฯ เอวํ สนฺเต อรหนฺตานํ สพฺพปจฺฉิมํ ปรินิพฺพานจิตฺตมฺปิ ปุน ปฏิสนฺธิจิตฺตสงฺขาตํ ธมฺมนฺตรํ อุปฺปาเทยฺยาติฯ น อุปฺปาเทยฺยฯ กสฺมา, ตทา กมฺมกิเลสเวคานํ สพฺพโส ปฏิปฺปสฺสทฺธิภาเวน อจฺจนฺตสนฺตตรตฺตา ตสฺส จิตฺตสฺสาติฯ อนนฺตรปจฺจย ทีปนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สมนนฺตรปจฺจโย

ปจฺจยธมฺมวิภาโค จ ปจฺจยุปฺปนฺนธมฺมวิภาโค จ อนนฺตปจฺจย สทิโสฯ

เกนฏฺเฐน สมนนฺตโรติฯ สุฏฺฐุ อนนฺตรฏฺเฐน สมนนฺตโรฯ ยถา สิลาถมฺภาทีสุ รูปกลาปา เอกาพทฺธา สมานาปิ รูป ธมฺมภาเวน สณฺฐาน ชาติกตฺตา มชฺเฌ ปริจฺเฉทรูปสหิตา เอว โหนฺติฯ ทฺวินฺนํ รูปกลาปานํ มชฺเฌ อนฺตรํ นาม วิวรํ นาม อตฺถิเยวฯ น ตถา ปุริมปจฺฉิมานํ ทฺวินฺนํ จิตฺตเจตสิก กลาปานํ มชฺเฌฯ เต ปน อรูปธมฺมภาเวน อสณฺฐาน ชาติกตฺตา มชฺเฌ ปริจฺเฉทธมฺมสฺส นาม กสฺสจิ อากาสวิวรสฺส อภาวโต สพฺพโส อนฺตร รหิตา เอว โหนฺติฯ โลกสฺสปิ ทฺวินฺนํ กลาปานํ อนฺตรํ นาม น ทิสฺสติฯ ตโต อิเม สตฺตา จิตฺตํ นาม นิจฺจํ ธุวํ ถาวรํ อวิปริณามธมฺมนฺติ เอวํ จิตฺเต นิจฺจสญฺญิโน โหนฺติฯ เอวํ สุฏฺฐุ อนนฺตรฏฺเฐน สมนนฺตโรฯ อนนฺตรฏฺเฐนาติ จ อตฺตโน อนนฺตเร อตฺตสทิสสฺส ธมฺมนฺตรสฺส อุปฺปาทนฏฺเฐนาติ ปุพฺเพ วุตฺตเมวฯ

เอวํ สนฺเต นิโรธสมาปตฺติกาเล ปุริมจิตฺตํ นาม เนว สญฺญานาสญฺญายตนจิตฺตํ, ปจฺฉิมจิตฺตํ นาม อริยผลจิตฺตํ, ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ อนฺตเร เอกรตฺติทิวมฺปิ ทฺเวรตฺติทิวานิปิฯลฯ สตฺตรตฺติทิวานิปิ อจิตฺตโก โหติฯ อสญฺญสตฺตภูมิยํปิ ปุริเม กามภเว จุติจิตฺตํ ปุริมจิตฺตํ นามฯ ปจฺฉิเม กามภเว ปฏิสนฺธิจิตฺตํ ปจฺฉิมจิตฺตํ นาม, ทฺวินฺนํ จิตฺตานํ อนฺตเร อสญฺญสตฺตภเว ปญฺจกปฺปสตานิ ปุคฺคโล อจิตฺตโก ติฏฺฐติฯ ตตฺถ ทฺเว ปุริมจิตฺตานิ อตฺตโน อนนฺตเร อตฺตสทิสสฺส ธมฺมนฺตรสฺส อุปฺปาทนปจฺจยสตฺติรหิตานิ โหนฺตีติฯ น โหนฺติฯ มหนฺเตหิ ปน ภาวนาปณิธิพเลหิ ปฏิพาหิตตฺตา ปุริมจิตฺตานิ จ นิรุชฺฌมานานิ อนนฺตเร ธมฺมนฺตรสฺส อุปฺปาทน สตฺติสหิตานิ เอว นิรุชฺฌนฺติฯ ปจฺฉิมจิตฺตานิ จ อุปฺปชฺชมานานิ ตสฺมิํ ขเณ เอกาพทฺธภาเวน อนุปฺปชฺชิตฺวา จิรกาเล เอว อุปฺปชฺชนฺติฯ น จ เอตฺตกมตฺเตน ปุริมจิตฺตานํ อนนฺตเร ธมฺมนฺตรสฺส อุปฺปาทน สตฺตินาม นตฺถีติ จ, เต อนนฺตรปจฺจยธมฺมา นาม น โหนฺตีติ จ สกฺกา วตฺตุํฯ ยถา ตํ รญฺโญ โยธา นาม อตฺถิ, กทาจิ ราชา กาลํ ญตฺวา ตุมฺเห อิทานิ มายุชฺฌถ, ยุทฺธกาโล น โหติ, อสุกสฺมิํ กาเล เอว ยุชฺฌถาติ วเทยฺยฯ เต จ ตทา อยุชฺฌมานา วิจเรยฺยุํฯ เอวํ สนฺเตปิ เตสํ ยุชฺฌนสตฺติ นาม นตฺถีติ จ, เต โยธา นาม น โหนฺตีติ จ น สกฺกา วตฺตุนฺติฯ