ตตฺถ โลภวิเวกสุขรสนฺติ วิวิจฺจนํ วิคมนํ วิเวโกฯ โลภสฺส วิเวโก โลภวิเวโกฯ โลภวิเวเก สุขํ โลภวิเวกสุขํฯ โลภวิเวกํ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนสุขนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ตเทว รโส โลภวิเวกสุขรโสติ สมาโสฯ อยํ อภิธมฺเม ปฏฺฐานนโยฯ

หตฺตนฺตนโย ปน อวิชฺชาสงฺขาโต โมโห จ ตณฺหาสงฺขาโต โลโภ จาติ ทฺเว ธมฺมา สพฺเพสํปิ วฏฺฏทุกฺขธมฺมานํ มูลานิ โหนฺติฯ โทโส ปน โลภสฺส นิสฺสนฺทภูตํ ปาปมูลํ โหติฯ วิชฺชาสงฺขาโต อโมโห จ นิกฺขมธาตุสงฺขาโต อโลโภ จาติ ทฺเว ธมฺมา วิวฏฺฏธมฺมานํ มูลานิ โหนฺติฯ อโทโส ปน อโลภสฺส นิสฺสนฺทภูตํ กลฺยาณมูลํ โหติฯ เอวํ ฉพฺพิธานิ มูลานิ สหชาตานํปิ อสหชาตานํปิ นามรูปธมฺมานํ ปจฺจยา โหนฺตีติฯ อยํ สุตฺตนฺเตสุ นโยฯ เหตุปจฺจยทีปนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อารมฺมณปจฺจโย

กตโม อารมฺมณปจฺจโยฯ สพฺเพปิ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา สพฺเพปิ รูปธมฺมา สพฺพํปิ นิพฺพานํ สพฺพาปิ ปญฺญตฺติโย อารมฺมณ ปจฺจโยฯ น หิ โส นาม เอโกปิ ธมฺโม อตฺถิ, โย จิตฺต เจตสิกานํ อารมฺมณํ น โหติฯ สงฺเขปโต ปน อารมฺมณํ ฉพฺพิธํ โหติ รูปารมฺมณํ สทฺทารมฺมณํ คนฺธารมฺมณํ รสารมฺมณํ โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ ธมฺมารมฺมณนฺติฯ

กตเม ธมฺมา อารมฺมณปจฺจยสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนาฯ สพฺเพปิ จิตฺต เจตสิกาธมฺมา อารมฺมณปจฺจยสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนาฯ น หิ กิญฺจิ จิตฺตํ นาม อตฺถิ, ยํ จิตฺตํ ภูเตน วา อภูเตน วา อารมฺมเณน วินา ปวตฺตติฯ

ตตฺถ ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปารมฺมณํ ทุวิธสฺส จกฺขุวิญฺญาณจิตฺตสฺส อารมฺมณปจฺจโยฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ สทฺทารมฺมณํ ทุวิธสฺส โสตวิญฺญาณ จิตฺตสฺสฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ คนฺธารมฺมณํ ทุวิธสฺส ฆานวิญฺญาณจิตฺตสฺสฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ รสารมฺมณํ ทุวิธสฺส ชิตฺหวิญฺญาณจิตฺตสฺสฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ ติวิธํ โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ ทุวิธสฺส กายวิญฺญาณจิตฺตสฺสฯ ปจฺจุปฺปนฺนานิ ตานิ ปญฺจารมฺมณานิ ติวิธสฺส มโนธาตุจิตฺตสฺส อารมฺมณปจฺจโยฯ สพฺพานิ ตานิ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานิ ปญฺจารมฺมณานิ วา สพฺพานิ เตกาลิกานิ กาลวิมุตฺตานิ ธมฺมารมฺมณานิ วา ฉ สตฺตติวิธานํ มโนวิญฺญาณจิตฺตานํ ยถารหํ อารมฺมณปจฺจโยฯ

เกนฏฺเฐน อารมฺมณํ, เกนฏฺเฐน ปจฺจโยติฯ จิตฺต เจตสิเกหิ อาลมฺพิตพฺพฏฺเฐน อารมฺมณํ, อุปการกฏฺเฐน ปจฺจโยติฯ

อาลมฺพิตพฺพฏฺเฐนาติ เจตฺถ อาลมฺพณกิริยา นาม จิตฺต เจตสิกานํ อารมฺมณคฺคหณกิริยา, อารมฺมณุปาทาน กิริยาฯ

ยถา หิ โลเก อโยธาตุํ กาเมติ อิจฺฉตีติ อตฺเถน อโยกนฺตโก นาม โลหธาตุวิเสโส อตฺถิฯ โส อโยขนฺธสมีปํ สมฺปตฺโต ตํ อโยขนฺธํ กาเมนฺโต วิย อิจฺฉนฺโต วิย อโยขนฺธาภิมุโข จญฺจลติฯ สยํ วา ตํ อโยขนฺธํ อุปคจฺฉติฯ อโยขนฺธํ วา อตฺตาภิมุขํ อากฑฺฒติ, อโยขนฺโธ ตทภิมุโข จญฺจลติ, ตํ วา อุปคจฺฉติฯ อยํ อโยกนฺตกสฺส อาลมฺพณกิริยา นามฯ เอวเมว จิตฺตเจตสิกานํ อารมฺมเณสุ อาลมฺพณกิริยา ทฏฺฐพฺพาฯ น เกวลํ อารมฺมเณสุ อาลมฺพณ มตฺตํ โหติฯ อถ โข จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา สตฺตสนฺตาเน อุปฺปชฺชมานา ฉสุ ทฺวาเรสุ อารมฺมณานํ อาปาตาคมเน เอว ขเณ ขเณ อุปฺปชฺชนฺติฯ อุปฺปชฺชิตฺวา จ ขเณ ขเณ นิรุชฺฌนฺติฯ

ยถา ตํ เภริตเล เภริสทฺทา อุปฺปชฺชมานา ตตฺถ ตตฺถ หตฺเถน ปหรณกาเล เอว ขเณ ขเณ อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปชฺชิตฺวา จ ขเณ ขเณ นิรุชฺฌนฺติฯ วีณาสทฺทา อุปฺปชฺชมานา วีณาตนฺตีสุ ตตฺถ ตตฺถ วีณาทนฺตเกน ปหรณกาเล เอว ขเณ ขเณ อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปชฺชิตฺวา จ ขเณ ขเณ นิรุชฺฌนฺตีติฯ นิทฺทายนฺตสฺส ภวงฺคจิตฺตปฺปวตฺติ กาเลปิ ปุพฺพภเว มรณาสนฺนกาเล ฉสุ ทฺวาเรสุ อาปาต มาคตานิ กมฺม กมฺมนิมิตฺต คตินิมิตฺตานิ เอว ภวงฺคจิตฺตานํ อารมฺมณปจฺจโยติฯ อารมฺมณปจฺจยทีปนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อธิปติปจฺจโย

ทุวิโธ อธิปติปจฺจโย อารมฺมณาธิปติปจฺจโย สห ชาตาธิปติปจฺจโย จฯ ตตฺถ กตโม อารมฺมณาธิปติปจฺจโยฯ อารมฺมณปจฺจเย วุตฺเตสุ อารมฺมเณสุ ยานิ อารมฺมณานิ อติอิฏฺฐานิ โหนฺติ อติกนฺตานิ อติมนาปานิ ครุกตานิฯ ตานิ อารมฺมณานิ อารมฺมณาธิปติปจฺจโยฯ ตตฺถ อติอิฏฺฐานีติ สภาวโต อิฏฺฐานิ วา โหนฺตุ อนิฏฺฐานิ วา, เตน เตน ปุคฺคเลน อติอิจฺฉิตานิ อารมฺมณานิ อิธ อติอิฏฺฐานิ นามฯ

ตานิ ปน ธมฺมโต ทฺเว โทสมูลจิตฺตุปฺปาเท จ ทฺเว โมมูห จิตฺตุปฺปาเท จ ทุกฺขสหคตกายวิญฺญาณจิตฺตุปฺปาเท จ ฐเปตฺวา อวเสสานิ สพฺพานิ กามาวจรจิตฺตเจตสิกานิ จ รูปารูป โลกุตฺตรจิตฺตเจตสิกานิ จ สพฺพานิ อติอิฏฺฐรูปานิ จ โหนฺติฯ