น หิ ภาวิต จิตฺตสฺส ปุคฺคลสฺส หทยรูเป ปสนฺเนวา อปฺปสนฺเน วา ชาเตปิ มโนวิญฺญาณธาตุโย ตทนุวตฺติกา โหนฺตีติฯ อินฺทฺริย ปจฺจยทีปนา นิฏฺฐิตาฯ

17. ฌานปจฺจโย

สตฺต ฌานงฺคานิ ฌานปจฺจโย, วิตกฺโก วิจาโร ปีติ โสมนสฺสํ โทมนสฺสํ อุเปกฺขา เอกคฺคตาฯ เตหิ สหชาตา ปญฺจวิญฺญาณวชฺชิตา จิตฺตเจตสิกธมฺมา จ รูปธมฺมา จ ตสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนาฯ

เกนฏฺเฐน ฌานนฺติฯ อุปนิชฺฌายนฏฺเฐน ฌานํฯ อุปนิชฺฌาย นฏฺเฐนาติ จ มนสา อารมฺมณํ อุปคนฺตฺวา นิชฺฌายนฏฺเฐน เปกฺขนฏฺเฐนฯ ยถา หิ อิสฺสาโส ทูเร ฐตฺวา ขุทฺทเก ลกฺขมณฺฑเล สรํ ปเวเสนฺโต หตฺเถหิ สรํ อุชุกญฺจ นิจฺจลญฺจ กตฺวา มณฺฑลญฺจ วิภูตํ กตฺวา จกฺขุนา นิชฺฌายนฺโต ปเวเสติฯ เอวเมว อิเมหิ องฺเคหิ จิตฺตํ อุชุกญฺจ นิจฺจลญฺจ กตฺวา อารมฺมณญฺจ วิภูตํ กตฺวา นิชฺฌายนฺโต ปุคฺคโล อุปนิชฺฌายตีติ วุจฺจติฯ เอวํ อุปนิชฺฌายิตฺวา ยํกิญฺจิ กายกมฺมํ วา วจีกมฺมํ วา มโนกมฺมํ วา กโรนฺโต อวิรชฺฌมาโน กโรติฯ

ตตฺถ กายกมฺมํ นาม อภิกฺกมปฺปฏิกฺกมาทิกํ วุจฺจติฯ วจีกมฺมํ นาม อกฺขรวณฺณปริปุณฺณํ วจีเภทกรณํ วุจฺจติฯ มโนกมฺมํ นาม ยํกิญฺจิ มนสา อารมฺมณวิภาวนํ วุจฺจติฯ ทานกมฺมํ วา ปาณาติปาต กมฺมํ วา อนุรูเปหิ ฌานงฺเคหิ วินา ทุพฺพเลน จิตฺเตน กาตุํ น สกฺกา โหติฯ เอส นโย เสเสสุ กุสลากุสล กมฺเมสูติฯ

อยญฺจ อตฺโถ วิตกฺกาทีนํ ฌานงฺคธมฺมานํ วิสุํ วิสุํ สภาว ลกฺขเณหิ ทีเปตพฺโพฯ สมฺปยุตฺตธมฺเม อารมฺมณาภินิโรปน ลกฺขโณ วิตกฺโก, โส จิตฺตํ อารมฺมเณ ทฬฺหํ นิโยเชติฯ อารมฺมณานุมชฺชนลกฺขโณ วิจาโร, โส จิตฺตํ อารมฺมเณ ทฬฺหํ สํโยเชติฯ อารมฺมณสมฺปิยายนลกฺขณาปีติ, สา จิตฺตํ อารมฺมเณ ปริตุฏฺฐํ กโรติฯ ติสฺโสปิ เวทนา อารมฺมณรสานุ ภวนลกฺขณา, ตาปิ จิตฺตํ อารมฺมเณ อิฏฺฐานิฏฺฐมชฺฌตฺตรสานุภวน กิจฺเจน ทฬฺหปฺปฏิพทฺธํ กโรนฺติฯ สมาธานลกฺขณา เอกคฺคตา, สาปิ จิตฺตํ อารมฺมเณ นิจฺจลํ กตฺวา ฐเปตีติฯ ฌานปจฺจยทีปนา นิฏฺฐิตาฯ