7. อญฺญมญฺญปจฺจโย

สหชาตปจฺจเย วิภตฺเตสุ ธมฺเมสุ โย โย ปจฺจย ธมฺโมติ วุตฺโต, โส โส เอว อิธ ปจฺจยธมฺโม เจว ปจฺจยุปฺปนฺน ธมฺโม จ โหติฯ สพฺเพปิ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา อญฺญมญฺญสฺส ปจฺจยธมฺมา จ โหนฺติ อญฺญมญฺญสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนธมฺมาฯ สหชาตา จตฺตาโร มหาภูตา อญฺญมญฺญสฺส ปจฺจยธมฺมา จ โหนฺติ อญฺญมญฺญสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนธมฺมา จฯ ปฏิสนฺธินามกฺขนฺธา จ ปฏิสนฺธิ สหชาตํ หทยวตฺถุรูปญฺจ อญฺญมญฺญสฺส ปจฺจยธมฺมา จ โหนฺติ อญฺญมญฺญสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนธมฺมา จฯ อตฺโถ สุวิญฺเญยฺโยเยวฯ

ยถา อญฺญมญฺญํ นิสฺสาย อุสฺสาปิตา ตโย ทณฺฑา อญฺญมญฺญสฺส นิสฺสยา จ โหนฺติ, อญฺญมญฺญํ นิสฺสิตา จฯ เตสุ เอกเมกสฺมิํ อุสฺสิเต สพฺเพ อุสฺสิตา โหนฺติ, เอกเมกสฺมิํ ปตนฺเต สพฺเพ ปตนฺติฯ เอวํ อญฺญมญฺญธมฺมา จ ทฏฺฐพฺพาฯ

เอตฺถ วเทยฺยุํ, สพฺเพ เจตสิกา ธมฺมา จิตฺตปจฺจยํ อลภ มานา อุปฺปชฺชิตุํ น สกฺโกนฺตีติ ยุตฺตํฯ กสฺมาฯ ผุสนาทีนํ เจตสิก กิจฺจานํ วิชานนกิจฺจปุพฺพงฺคมตฺตา, มโนปุพฺพงฺคมาติ หิ วุตฺตํฯ จิตฺตํ ปน เจตสิกปจฺจยํ อลภมานํ อุปฺปชฺชิตุํ น สกฺโกตีติ น ยุชฺเชยฺยาติฯ วุจฺจเต, เจตสิกธมฺมา นาม จิตฺตสฺส สหายงฺคานิ โหนฺติฯ ตสฺมา เตหิ วินา จิตฺตมฺปิ อุปฺปชฺชิตุํ น สกฺโกติเยวฯ เอเสว นโย จตูสุ มหาภูเตสุปีติฯ อุปาทารูปานิ ปน มหาภูตานํ นิสฺสนฺทมตฺตตฺตา สหายงฺคานิ น โหนฺตีติฯ นนุ อาหารรูปญฺจ ชีวิตรูปญฺจ ปจฺจยวิเสสตฺตา สหายงฺคํ โหตีติฯ วุจฺจเต, ฐิติยา เอว สหายงฺคํ โหติฯ น อุปฺปาเทฯ อิธ ปน อุปฺปาเท สหายงฺคํ อธิปฺเปตนฺติฯ อญฺญมญฺญปจฺจยทีปนา นิฏฺฐิตาฯ

8. นิสฺสยปจฺจโย

ติวิโธ นิสฺสยปจฺจโย, สหชาตนิสฺสโย วตฺถุ ปุเรชาตนิสฺสโย วตฺถารมฺมณปุเรชาตนิสฺสโยฯ

ตตฺถ กตโม สหชาตนิสฺสโยฯ สพฺโพ สหชาต ปจฺจโย สหชาตนิสฺสโยฯ ตสฺมา ตตฺถ ปจฺจยวิภาโค จ ปจฺจยุปฺปนฺนวิภาโค จ สหชาตปจฺจเย วุตฺตนเยน เวทิตพฺโพฯ

กตโม ปน วตฺถุปุเรชาตนิสฺสโยฯ ฉ วตฺถูนิ จกฺขุ วตฺถุ โสตวตฺถุ ฆานวตฺถุ ชิตฺหวตฺถุ กายวตฺถุ หทยวตฺถุฯ อิมานิ ฉวตฺถูนิ ปวตฺติกาเล สตฺตานํ วิญฺญาณธาตูนํ วตฺถุปุเร ชาตนิสฺสโยฯ

วตฺถุรูปเมว ปุเรชาตํ หุตฺวา นิสฺสโย วตฺถุปุเรชาต นิสฺสโยฯ ตตฺถ จิตฺตเจตสิกานํ นิสฺสยฏฺฐานฏฺเฐน วตฺถุ นามฯ ปุเรชาตนฺติ อตฺตโน อตฺตโน ปจฺจยุปฺปนฺนสฺส ธมฺมสฺส อุปฺปตฺติกฺขณโต ปุริเม ขเณ ชาตํฯ

ตตฺถ ปฏิสนฺธิจิตฺตํ ตทา ปุเรชาตสฺส วตฺถุรูปสฺส อภาวโต อตฺตนา สหุปฺปนฺนเมว หทยวตฺถุรูปํ นิสฺสาย อุปฺปชฺชติฯ ปฐม ภวงฺคจิตฺตํ ปน ปฏิสนฺธิจิตฺเตน สหุปฺปนฺนหทย วตฺถุรูปํ นิสฺสาย อุปฺปชฺชติฯ ทุติยภวงฺคจิตฺตํ ปฐมภวงฺคจิตฺเตน สหุปฺปนฺนํ นิสฺสาย อุปฺปชฺชติฯ เอวํ ตติยภวงฺคจิตฺตํ ทุติย ภวงฺคจิตฺเตน สหุปฺปนฺนนฺติอาทินา ยาวมรณาสนฺนกาลา ทฺวินฺนํ มโนธาตุมโนวิญฺญาณธาตูนํ วตฺถุปุเรชาตนิสฺสโย เวทิตพฺโพฯ

ยถา วีณาสทฺทา นาม วีณาตนฺตีสุ วีณาทณฺฑเกหิ ปหรณเวเคน เอว ชายนฺติ, โน อญฺญถาฯ ตถา ปญฺจวิญฺญาณานิ นาม ปญฺจวตฺถุสงฺขาเตสุ ปญฺจทฺวาเรสุ ปญฺจนฺนํ อารมฺมณานํ อาปาตา คมนเวเคน เอว ชายนฺติ, โน อญฺญถาฯ

อาปาตาคมนญฺจ เตสํ ทฺวารารมฺมณานํ ฐิติปตฺตกาเล เอว โหติฯ อาปาตาคมนปจฺจยา จ ทฺวิกฺขตฺตุํ ภวงฺคํ จลติฯ ภวงฺคจลน ปจฺจยา จ อาวชฺชนํ อุปฺปชฺชติฯ อาวชฺชนปจฺจยา จ ตานิ ปญฺจวิญฺญาณานิ อุปฺปชฺชนฺติฯ ตสฺมา จกฺขาทีนิ ปญฺจวตฺถูนิ ปุเร อตีตภวงฺคจิตฺตสฺส อุปฺปาทกฺขเณ อุปฺปนฺนานิ เอว ปญฺจวิญฺญาณธาตูนํ วตฺถุปุเรชาตปจฺจยา โหนฺติฯ

มรณาสนฺนกาเล ปน สพฺพานิ ฉ วตฺถูนิ จุติจิตฺตโต ปุเร สตฺตรสมสฺส ภวงฺคจิตฺตสฺส อุปฺปาทกฺขเณ เอว อุปฺปชฺชนฺติ, ตโต ปรํ น อุปฺปชฺชนฺติฯ ตสฺมา มรณาสนฺนกาเล ภวงฺคจิตฺตานิ จ สพฺพานิ ฉทฺวาริกวีถิจิตฺตานิ จ จุติจิตฺตญฺจ ปุเรตรํ อุปฺปนฺนานิ ตานิเยว อตฺตโน อตฺตโน วตฺถูนิ นิสฺสาย อุปฺปชฺชนฺติฯ อยํ วตฺถุปุเรชาต นิสฺสโยฯ

กตโม ปน วตฺถารมฺมณปุเรชาตนิสฺสโยฯ ยทา อตฺตโน อชฺฌตฺตํ วตฺถุรูปํ อารพฺภ ยํ รูปํ นิสฺสาย มม มโนวิญฺญาณํ วตฺตติ, เอตํ มม เอโส หมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ เอวํ ตณฺหามาน ทิฏฺฐีหิ คหณวเสน วา เอตํ อนิจฺจํ เอตํ ทุกฺขํ เอตํ อนตฺตาติ เอวํ สมฺมสนวเสน วา อาวชฺชนาทีนิ มโนทฺวาริกวีถิ จิตฺตานิ ปวตฺตนฺติฯ ตทา ตํ ตํ วตฺถุรูปํ ปจฺเจกํ เตสํ นิสฺสยวตฺถุ จ โหติ เตสํ อารมฺมณญฺจฯ ตสฺมา ตํ ตํ หทยรูปํ ตสฺส ตสฺส จิตฺตุปฺปาทสฺส วตฺถารมฺมณปุเรชาตปจฺจโย โหติฯ อยํ วตฺถารมฺมณ ปุเรชาตนิสฺสโยฯ เอวํ นิสฺสยปจฺจโย ติวิโธ โหติฯ

อิธ สุตฺตนฺตนิสฺสโยปิ วตฺตพฺโพฯ อิเม มนุสฺสา วา ติรจฺฉานคตา วา รุกฺขาทโย วา มหาปถวิยํ ปติฏฺฐิตา, มหา ปถวี จ เหฏฺฐา มหาอุทกกฺขนฺเธ, มหาอุทกกฺขนฺโธ จ เหฏฺฐา มหาวาตกฺขนฺเธ, มหาวาตกฺขนฺโธ จ เหฏฺฐา อชฏากาเส, มนุสฺสา เคเหสุ, ภิกฺขู วิหาเรสุ, เทวา ทิพฺพวิมาเนสูติอาทินา สพฺพํ โลกปฺปวตฺติํ ญตฺวา นิสฺสยปจฺจโย เวทิตพฺโพฯ นิสฺสยปจฺจยทีปนา นิฏฺฐิตาฯ

9. อุปนิสฺสยปจฺจโย

ติวิโธ อุปนิสฺสยปจฺจโย, อารมฺมณูปนิสฺสโย อนนฺตรูปนิสฺสโย ปกตูปนิสฺสโยฯ ตตฺถ อารมฺมณูป นิสฺสโย อารมฺมณาธิปติปจฺจยสทิโส, อนนฺตรูปนิสฺสโย อนนฺตรปจฺจยสทิโสฯ

กตโม ปกตูปนิสฺสโยฯ สพฺเพปิ อตีตานาคต ปจฺจุปฺปนฺนา อชฺฌตฺตพหิทฺธาภูตา จิตฺตเจตสิกรูปธมฺมา จ นิพฺพานญฺจ ปญฺญตฺติ จ สพฺเพสํ ปจฺจุปฺปนฺนานํ จิตฺตเจตสิกานํ ธมฺมานํ ยถารหํ ปกตูปนิสฺสโยฯ

ตตฺถ อตีโต ปรินิพฺพุโต อมฺหากํ พุทฺโธ จ ธมฺโม จ อริยสาวกสงฺโฆ จ สมฺมุติสงฺฆปรมฺปรา จ อมฺหากํ ปจฺฉิม ชนานํ กุสลุปฺปตฺติยา ปกตูปนิสฺสยปจฺจโยฯ ตถา โลเก อตีตา กาลงฺกตา มาตาปิตโร จ อาจริยา จ ปณฺฑิตสมณพฺราหฺมณา จ ปากฏา นานาติตฺถาจริยา จ มหิทฺธิกา มหานุภาวา โปราณกราชาโน จ ปจฺฉิมกานํ ชนานํ กุสลุปฺปตฺติยา วา อกุสลุปฺปตฺติยา วา สุขทุกฺขุปฺปตฺติยา วา ปกตูปนิสฺสโยฯ ตถา หิ เต ปจฺฉิมกานํ ชนานํ อตฺถาย นานาสทฺธมฺมปญฺญตฺติโย วา นานาอสทฺธมฺมปญฺญตฺติโย วา นานาโลกูปกรณานิ วา ปุเร ปฏฺฐเปสุํฯ ปจฺฉิมชนา จ เตหิ ปฏฺฐปิเตสุ ทานสีลาทิธมฺเมสุ วา โลกจาริตฺต กุลโคตฺตจาริตฺต ธมฺเมสุ วา นานาทิฏฺฐิวาเทสุ วา นานากมฺมายตนสิปฺปายตน วิชฺชาฐาเนสุ วา ยถาปฏฺฐปิเตสุ คามนิคมนครเขตฺตวตฺถุ ตฬากโปกฺขรณิอาวาฏาทีสุ วา เคหรถสกฏนาวา สมฺโปตสมฺพนฺธาทีสุ วา ชาตรูปรชตมณิมุตฺตาทีสุ วา ทายชฺชํ ปฏิปชฺชนฺตา โลเก วฑฺฒนฺติฯ

อนาคโตปิ เมตฺเตยฺโย นาม พุทฺโธ จ ตสฺส ธมฺโม จ ตสฺส สงฺโฆ จ เอตรหิ พหุชฺชนานํ ปารมิปุญฺญปฺปวตฺติยา ปกตูปนิสฺสยปจฺจโยฯ ตถา อิมสฺมิํ ภเว จ ปจฺฉิเม กาเล ปฏิลภิสฺสมานา อิสฺสริยฏฺฐานธนธญฺญสมฺปตฺติโย ปุริเม กาเล ฐิตานํ มหาชนานํ นานาภิสงฺขารุปฺปตฺติยา ปกตูปนิสฺสย ปจฺจโยฯ