ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

อนุทีปนีปาฐ

1. จิตฺตสงฺคหอนุทีปนา

อนนฺตญฺญาณํ นตฺวาน, โลกาโลกกรํ ชินํ;

กริสฺสามิ ปรมตฺถ-ทีปนิยา นุทีปนิํฯ

[ตตฺถ, โลกาโลกกรนฺติ ทสสหสฺสิโลกธาตุยํ จตุสฺสจฺจธมฺมเทสนาโลกการกํฯ ปรมตฺถทีปนีติ เอตฺถ อตฺโถ ทุวิโธ ปธานตฺโถจ ปริยายตฺโถจฯ ตตฺถ ปธานตฺโถ ปรมตฺโถนาม, ปธานตฺโถติจ ปทวากฺยานํ มุขฺยตฺโถ อุชุกตฺโถฯ ปริยายตฺโถปิ โกจิ, ยุตฺตรูโป อตฺโถ ปรมตฺโถ เยวฯ ปรมตฺถํทีเปติปกาเสตีติปรมตฺถทีปนี]ฯ ตํปร มตฺถทีปนิํกโรนฺโตอาจริโย ปถมํตาว พุทฺธสฺสภควโต ปณามํกโรติ ‘‘อุทยายสฺสา’’ติอาทินาฯ

ตตฺถ ‘‘อุทยา’’ติ อุทยโตอุคฺคมนโตฯ ‘‘ยสฺสา’’ติ ยสฺส สพฺพญฺญุพุทฺธมหาสูรสฺสฯ

‘‘เอกสฺสา’’ติ อทุตียสฺส, อสทิ สสฺสวา ฯ ‘‘สทฺธมฺมรํสิชาลิโน’’ติ เอตฺถสทฺธมฺโมติสตฺถุสา สนธมฺโมวุจฺจติฯ ตตฺถจ จตุราสีติสหสฺสธมฺมกฺขนฺธสงฺขาโต เทสนาสทฺธมฺโมอิธาธิปฺเปโตฯ สทฺธมฺมสงฺขาตํรํสิชาลํอสฺส อตฺถีติ สทฺธมฺมรํสิชาลีฯ ตสฺสสทฺธมฺมรํสิชาลิโนฯ ‘‘ปพุชฺฌิํสู’’ติ วิกสิํสุ, จตุสฺสจฺจญฺญาณวิกาสํตญฺญาณสมฺผุลฺลํ ปาปุณิํสุฯ ‘‘ชนมฺพุชา’’ติ ชนสงฺขาตาอมฺพุชาฯ ตตฺถชนานาม อิธโพธเนยฺยสตฺตา อธิปฺเปตา, เยสพฺพญฺญุเทสนํ สุตฺวา จตุสฺสจฺจ ธมฺมํ พุชฺฌิสฺสนฺติฯ อมฺพุชาติปทุมาฯ ‘‘ชาติกฺเขตฺเตมหาสเรติ’’ ชาติกฺเขตฺต สงฺขาเต ชนมฺพุชมหาสเรฯ ตตฺถ ชาติกฺเขตฺตํ นามทสสหสฺส จกฺกวาฬํ, ยํ เอกํ พุทฺธกฺเขตฺตนฺติ วุจฺจติฯ ยตฺถ จ มหาโพธิสตฺตานํ พุทฺธภาวตฺถาย ปถมมหาภินีหารกาลาทีสุ เอกปฺปหาเรนปถวิกมฺปนาทีนิปวตฺตนฺติฯ ยตฺถจวสนฺตาเทวพฺรหฺมาโน พุทฺธปริสาโหนฺติฯ ชาติกฺเขตฺเตมหาสเรยสฺส เอกสฺส สทฺธมฺมรํสิชาลิโน มหาสูรสฺส อุทยา ตสฺมิํ ชาติกฺเขตฺเต มหาสเร ชนมฺพุชาปพุชฺฌิํสูติโยชนาฯ

‘‘ตํ มหาสูร’’นฺติ สพฺพญฺญุพุทฺธมหาสูริยมณฺฑลํฯ ชนมฺพุช สนฺตาเนสุปวตฺตํ มหนฺตํ โมหตมํนูทติ อปเนติ, สทฺธมฺมรํสิชาลํ วิสฺสชฺชนฺโต อนฺตรธาเปตีติ มหาโมหตโมนุโทฯ ตํ ‘‘มหาโมหตโมนุทํ’’ฯ

เอวํ พุทฺธสฺสปณามํ กตฺวา อตฺตนา อิจฺฉิตํ ปณามปฺปโยชนํ ปริณาเมนฺโต ‘‘สญฺชาต’’นฺติอาทิมาหฯ ‘‘โสมหาสูโรมยฺหํ หทเย สญฺชาตํ ตโมขนฺธํ ปนูทต’’นฺติโยชนาฯ ตตฺถ ‘‘สญฺชาต’’นฺติ สุฏฺฐุชาตํ, อนมตคฺเคสํสาเร ทฬฺหํ ปวตฺตนฺติ อตฺโถฯ ‘‘ตโมขนฺธ’’นฺติ มหาโมหตโมขนฺธํฯ สพฺพกิเลสตโมขนฺธํ วาฯ อนฺตรายกรานิ อุปวีฬโกปฆาตกกมฺมานิปิ ตโมขนฺเธ สงฺคหิตานิ เอวฯ ตถา โรคาทโย อนฺตราย ธมฺมาปิ ตโมชาติกาเอวตโมตมปรายโนติอาทีสุฯ ‘‘ปนูทต’’นฺติ ปนูทตุ, อปเนตุ, อนฺตรธาเปตุฯ

เอวํ สปฺปโยชนํ ปณามํ กตฺวา อิทานิ สนิทานํ คนฺถปฺปฏิญฺญํ กโรนฺโต ‘‘โปราณเกหี’’ติอาทิมาหฯ