เมนู

ตถา ภทฺทนฺเต, ภทฺทนฺตาติ ทฺเว ‘‘ตุยฺหํ ภทฺทํ โหตุ , ตุมฺหากํ ภทฺทํ โหตู’’ติ อตฺเถ สิทฺธา อามนฺตนนิปาตาว, ‘‘ภทฺทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ [สํ. นิ. 1.249], ตํ โว วทามิ ภทฺทนฺเต, ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา [ชา. 1.7.108]ฯ ภทฺทนฺต, ภทนฺตสทฺทา ปน ปุริสาทิคณิกา เอวฯ

สนฺตสทฺโท ปน สปฺปุริเส วิชฺชมาเน สมาเน จ ปวตฺโต อิธ ลพฺภติฯ สเมติ อสตา อสํ [ชา. 1.2.16]ฯ สํ, สนฺโต, สนฺตา, สนฺโต, โภสนฺต, โภสนฺตา, โภส, โภ สา, โภ สํ วา, โภนฺโต สนฺตา, โภนฺโต สนฺโตฯ ยํ ยญฺหิ ราช ภชติ, สนฺตํ วา ยทิ วา อสํ [ชา. 1.15.180]ฯ สนฺเต, สนฺเตน, สตาฯ

[131] สโต สพฺพ เภ [ก. 185; รู. 112; นี. 378]

เภ ปเร สนฺตสฺส สพอาเทโส โหติ วาฯ

สนฺเตหิ, สนฺเตภิ, สพฺภิ, สนฺตสฺส, สโต, สนฺตานํ, สตํ, สนฺตสฺมา, สนฺตมฺหา, สนฺตา, สตา, สนฺเตหิ, สนฺเตภิ, สพฺภิ, สนฺตสฺส, สโต, สนฺตานํ, สตํ, สนฺตสฺมิํ, สนฺตมฺหิ, สติ, สนฺเต, สนฺเตสุฯ สนฺโต สปฺปุริสา โลเก, ทูเรสนฺโต ปกาเสนฺติ [ธ. ป. 304], จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํ [อ. นิ. 4.85], ปหุสนฺโต น ภรติ [สุ. นิ. 91]

เขเท นิโรเธ จ ปวตฺโต สนฺโต ปุริสาทิคณาทิโก, ทีฆํ สนฺตสฺส โยชนํ [ธ. ป. 61], สนฺตา โหนฺติ สมิตา นิรุทฺธา อิจฺจาทิฯ

อิติ คจฺฉนฺตาทิคณราสิฯ

ราชาทิยุวาทิคณราสิ

[132] ราชาทิยุวาทีหา [ก. 189; รู. 113; นี. 390-1]

ราชาทีหิ ยุวาทีหิ จ สิสฺส อา โหติฯ

ราชา คจฺฉติฯ

[133] โยนมาโน [ก. 190; รู. 114; นี. 392]

ราชาทีหิ ยุวาทีหิ จ โยนํ อาโน โหติ วาฯ

ราชาโนฯ

วาติ กิํ? จตุโร จ มหาราชาฯ

โภ ราช, โภ ราชา, โภนฺโต ราชาโนฯ

[134] วํมฺหานง [ก. 188; รู. 115; นี. 393]

ราชาทีนํ ยุวาทีนญฺจ อานง โหติ วา อํมฺหิฯ

ราชานํ, ราชํ, ราชาโน, จตุโร จ มหาราเช [เป. ว. 11]

[135] นาสฺมาสุ รญฺญา [ก. 137, 270; รู. 116, 120; นี. 316, 542]

นา, สฺมาสุ ราชสฺส รญฺญา โหติ วาฯ

รญฺญา, ราเชนฯ

[136] ราชสฺสิ นามฺหิ [นี. 316]

นามฺหิ ราชสฺส อิ โหติฯ

ราชินาฯ

[137] สุนํหิสฺวุ [ก. 169; รู. 117; นี. 357]

สุ , นํ, หิสุ ราชสฺส อุโหติ วาฯ

ราชูหิ, ราชูภิ, ราเชหิ, ราเชภิฯ

[138] รญฺโญรญฺญสฺสราชิโน เส [ก. 139; รู. 118; นี. 314]

เสปเร สวิภตฺติสฺส ราชสฺส รญฺโญ, รญฺญสฺส, ราชิโน โหนฺติ วาฯ

รญฺโญ, รญฺญสฺส, ราชิโนฯ

วาติ กิํ? ราชสฺสฯ

ราชูนํ, ราชานํฯ

[139] ราชสฺส รญฺญํ [ก. 136; รู. 119; นี. 315]

นํมฺหิ ราชสฺส รญฺญํ โหติ วาฯ

รญฺญํ, ราชสฺมา, ราชมฺหา, รญฺญา, ราชูหิ, ราชูภิ, ราเชหิ, ราเชภิ, รญฺโญ, รญฺญสฺส, ราชิโน, ราชสฺส วา, ราชูนํ, ราชานํ, รญฺญํฯ

[140] สฺมิํมฺหิ รญฺเญราชินิ [ก. 138; รู. 121; นี. 317]

สฺมิํมฺหิ สวิภตฺติสฺส ราชสฺส รญฺเญ, ราชินิ โหนฺติ วาฯ

รญฺเญ, ราชินิ, ราชสฺมิํ, ราชมฺหิ, ราชูสุ, ราเชสุฯ

[141] สมาเส วา

สมาสฏฺฐาเน สพฺเพ เต อาเทสา วิกปฺเปน โหนฺติฯ

จตฺตาโร มหาราชา [ที. นิ. 2.336], จตฺตาโร มหาราชาโน [อ. นิ. 3.37], เทวราชานํ, เทวราชํ, เทวราชาโน, เทวราเช, จตฺตาโร จ มหาราเช , มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ [ชา. 2.22.1394], กาสิรญฺญา, กาสิราเชน, เทวราชูหิ, เทวราเชหิ, กาสิรญฺโญ, กาสิราชสฺส, เทวราชูนํ, เทวราชานํ…เป.… กาสิรญฺเญ, กาสิราเช, เทวราชูสุ, เทวราเชสุฯ

มหาวุตฺตินา ราชโต โยนํ อิโน โหติ, ‘‘สมนฺตปาสาทิกา นาม, โสฬสาสิํสุ ราชิโน, เอกูนติํเส กปฺปมฺหิ, อิโต โสฬสราชิโน [อป. เถร 1.12.54-55 (เอกูนติํสกปฺปมฺหิ, อิโต โสฬสราชาโน)], กุสราชํ มหพฺพลํ [ชา. 2.20.67], สาลราชํว ปุปฺผิตํ [อป. เถร 1.42.86], อุฬุราชํว โสภิตํ, จตุโร จ มหาราเช [เป. ว. 11], ยุธญฺจโย อนุญฺญาโต, สพฺพทตฺเตน ราชินา [ชา. 1.11.81], ตทา อทาสิ มํ ตาโต, พิมฺพิสารสฺส ราชิโน [อป. เถรี. 2.2.326], นิกฺขมนฺเต มหาราเช, ปถวี สมฺปกมฺปถ’’ อิจฺจาทีนิ ปาฬิปทานิฯ

พฺรหฺมา, พฺรหฺมาโน, โภ พฺรหฺม, โภ พฺรหฺมาฯ ‘ฆพฺรหฺมาทิตฺเว’ติ คสฺส เอตฺตํ, โภ พฺรหฺเม, โภนฺโต พฺรหฺมาโน, พฺรหฺมานํ, พฺรหฺมํ, พฺรหฺมาโนฯ

[142] นามฺหิ [ก. 198; รู. 123; นี. 410]

นามฺหิ พฺรหฺมสฺส อุโหติ วาฯ

พฺรหฺมุนา, พฺรหฺเมน, พฺรหฺเมหิ, พฺรหฺเมภิฯ

[143] พฺรหฺมสฺสุ วา [ก. 198; รู. 123; นี. 410]

ส, นํสุ พฺรหฺมสฺส อุ โหติ วาฯ

[144] ฌลา สสฺส โน [ก. 117; รู. 124; นี. 292]

ฌ, ลโต สสฺส โน โหติฯ

พฺรหฺมุโน, พฺรหฺมสฺส, พฺรหฺมูนํ, พฺรหฺมานํฯ

[145] สฺมา นาว พฺรหฺมา จ [ก. 270; รู. 120; นี. 542]

อตฺตา’ตุเมหิ จ พฺรหฺมโต จ สฺมาสฺส นา วิย รูปํ โหติฯ

พฺรหฺมุนา, พฺรหฺมสฺมา, พฺรหฺมมฺหา, พฺรหฺมุโน, พฺรหฺมสฺส, พฺรหฺมูนํ, พฺรหฺมานํฯ ‘กมฺมาทิโต’ติ สุตฺเตน สฺมิํโน นิ โหติ, พฺรหฺมสฺมิํ, พฺรหฺมมฺหิ, พฺรหฺมนิ, พฺรหฺเม, พฺรหฺเมสุฯ

อตฺตา, อตฺตาโน, โภ อตฺต, โภ อตฺตา, โภนฺโต อตฺตาโน, อตฺตานํ, อตฺตํ, อตฺตาโนฯ ‘นาสฺเสโน’ติ วิกปฺเปน นาสฺส เอนตฺตํ, อตฺตนา, อตฺเตนฯ

[146] สุหิสฺวนก [ก. 211; รู. 126; นี. 439;ฯ สุหิสุนก (พหูสุ)]

สุ, หิสุ อตฺตา’ตุมานํ อนฺโต อนก โหติฯ

อตฺตเนหิ, อตฺตเนภิ, อตฺเตหิ, อตฺเตภิฯ

[147] โนตฺตาตุมา [ก. 213; รู. 127; นี. 440]

อตฺตา’ตุมโต สสฺส โน โหติฯ

อตฺตโน, อตฺตสฺส, อตฺตานํ, อตฺตสฺมา, อตฺตมฺหา, อตฺตา, อตฺตนา, อตฺตเนหิ, อตฺตเนภิ, อตฺเตหิ, อตฺเตภิ, อตฺตโน, อตฺตสฺส, อตฺตานํ, อตฺตสฺมิํ, อตฺตมฺหิ, อตฺตนิ, อตฺเต, อตฺเตสุ, อตฺตเนสุฯ

สมาเส ปน ปุริสาทิรูปํ โหติ, ปหิโต อตฺตา เอเตนาติ ปหิตตฺโต, ปหิตตฺตา, ปหิตตฺตํ, ปหิตตฺเต, ปหิตตฺเตน, ปหิตตฺเตหิ, ปหิตตฺเตภิ, ปหิตตฺตสฺส, ปหิตตฺตานํ, ปหิตตฺตสฺมา, ปหิตตฺตมฺหา, ปหิตตฺตา, ปหิตตฺเตหิ, ปหิตตฺเตภิ, ปหิตตฺตสฺส, ปหิตตฺตานํ, ปหิตตฺตสฺมิํ, ปหิตตฺตมฺหิ, ปหิตตฺเต, ปหิตตฺเตสุฯ

อาตุมา , อาตุมาโน, อาตุมานํ, อาตุมํ, อาตุมาโน, อาตุมนา, อาตุเมน, อาตุมเนหิ, อาตุมเนภิ, อาตุมโน, อาตุมสฺส, อาตุมานํ อิจฺจาทิฯ

สขา ติฏฺฐติฯ

[148] อาโย โน จ สขา [ก. 191; รู. 130; นี. 394]

สขโต โยนํ อาโย จ โน จ โหนฺติ วา อาโน จฯ

สขาโน, สขาโยฯ

[149] โนนาเสสฺวิ [ก. 194; รู. 131; นี. 407]

โน, นา, เสสุ สขนฺตสฺส อิ โหติ วาฯ

สขิโนฯ

สุตฺตวิภตฺเตน ตฺตปจฺจยมฺหิ อิตฺตํ, ‘‘สขิตฺตํ กเรยฺย, สขิตฺตํ น กเรยฺยา’’ติ [เถรคา. 1017 (สขิตํ)] ปาฬีฯ

[150] โยสฺวํหิสฺมานํสฺวารง [ก. 195-6; รู. 133-4; นี. 408-9; โยสฺวํหิสุจารง (พหูสุ)]

โยสุ อํ, หิ, สฺมา, นํสุ สขนฺตสฺส อารง โหติฯ ‘โฏเฏ วา’ติ สุตฺเตน อาราเทสโต โยนํ กเมน โฏ, เฏ โหนฺติฯ

สขาโร ติฏฺฐนฺติฯ ‘ฆพฺรหฺมาทิตฺเว’ติ คสฺส วิกปฺเปน เอตฺตํ, โภ สข, โภ สขา, โภ สเข, หเร สขา กิสฺส มํ ชหาสิ [ชา. 1.6.94]

‘‘สขิ, สขีติ ทฺวยํ อิตฺถิยํ สิทฺธ’’นฺติ วุตฺติยํ วุตฺตํฯ

โภนฺโต สขาโน, โภนฺโต สขาโย, โภนฺโต สขิโน, โภนฺโต สขาโร, สขานํ, สขารํ, สขํ, สขาโน, สขาโย, สขิโน, สขาเร, สขาโร, สขินา, สขาเรน, สเขน, สขาเรหิ, สขาเรภิ, สเขหิ, สเขภิ, สขิสฺส, สขิโน, สขารานํ, สขานํฯ

[151] สฺมานํสุ วา [ก. 194, 170; รู. 120, 131; นี. 407, 542]

สฺมา, นํสุ สขนฺตสฺส อิ โหติ วาฯ

สขีนํ, สขิสฺมา, สขิมฺหา, สขา, สขินา, สขารสฺมา, สขารมฺหา, สขารา, สขาเรหิ, สขาเรภิ, สเขหิ, สเขภิ, สขิสฺส, สขิโน, สขารานํ, สขานํ, สขีนํฯ

[152] เฏ สฺมิํโน [ก. 192; รู. 135]

สขโต สฺมิํโน เฏ โหติฯ นิจฺจตฺถมิทํ สุตฺตํฯ

สเข, สขาเรสุ, สเขสุฯ ‘‘เนตาทิสา สขา โหนฺติ, ลพฺภา เม ชีวโต สขา’’ติ [ชา. 1.7.9] ปาฬิฯ ปุริสาทินเยน โยนํ วิธิฯ

สมาเส ปน สพฺพํ ปุริสาทิรูปํ ลพฺภติ, ‘‘สพฺพมิตฺโต สพฺพสโข, ปาปมิตฺโต ปาปสโข’’ติ [ที. นิ. 3.253] จ ปาฬิฯ ปาปสโข, ปาปสขา, ปาปสขํ, ปาปสเข, ปาปสเขน, ปาปสเขหิ, ปาปสเขภิ…เป.… ปาปสขสฺมิํ, ปาปสขมฺหิ, ปาปสเข, ปาปสเขสุฯ

ยุวา คจฺฉติฯ

[153] โยนํ โนเน วา [ก. 155, 157; รู. 137, 140; นี. 335, 343]

ยุว, ปุมาทีหิ ปฐมา, ทุติยาโยนํ กเมน โน, เน โหนฺติ วาฯ

[154] โนนาเนสฺวา [ก. 157; รู. 140; นี. 343]

โน, นา, เนสุ ยุวาทีนํ อนฺโต อา โหติ วาฯ

ยุวาโน, ยุวานา, ยุวา, เห ยุว, เห ยุวา, เห ยุวาโน, เห ยุวา วา, ยุวานํ, ยุวํ, ยุวาเน, ยุเว, ยุเวน, ยุวานาฯ

[155] ยุวาทีนํ สุหิสฺวานง [ก. 157; รู. 140; นี. 337-9, 343]

ยุว, ปุมาทีนํ อนฺโต อานง โหติ วา สุ, หิสุฯ

ยุวาเนหิ, ยุเวหิ, ยุวาเนภิ, ยุเวภิ, ยุวสฺสฯ

[156] ยุวา สสฺสิโน

ยุวโต สสฺส อิโน โหติ วาฯ

ยุวิโน, ยุวานํ, ยุวสฺมา, ยุวมฺหาฯ

[157] สฺมาสฺมิํนํ นาเน [ก. 156-7-8; รู. 140-2-3]

ยุว, ปุมาทีหิ สฺมา, สฺมิํนํ นา, เน โหนฺติ วาฯ ‘โนนาเนสฺวา’ติ นามฺหิ อาตฺตํฯ

ยุวานา, ยุวาเนหิ, ยุวาเนภิ, ยุเวหิ, ยุเวภิ, ยุวสฺส, ยุวิโน, ยุวานํ, ยุวสฺมิํ, ยุวมฺหิ, ยุเว, ยุวาเน, ยุวาเนสุ, ยุเวสุฯ

รูปสิทฺธิยํ ปน ‘‘มฆว, ยุวาทีนมนฺตสฺส อานาเทโส โหติ วา สพฺพาสุ วิภตฺตีสู’’ติ [รู. 140; นี. 343] วุตฺตํฯ

ปุมา , ปุมาโน, เห ปุม, เห ปุมาฯ

[158] คสฺสํ [ก. 153; รู. 138; นี. 333]

ปุมโต คสฺส อํ โหติ วาฯ

เห ปุมํ, เห ปุมาโน, ปุมานํ, ปุมํ, ปุมาเน, ปุเมฯ

[159] นามฺหิ [ก. 159; รู. 139; นี. 340]

นามฺหิ ปุมนฺตสฺส อา โหติ วาฯ

ปุมานา, ปุเมนฯ

[160] ปุมกมฺมถามทฺธานํ วา สสฺมาสุ จ [ก. 157, 159; รู. 139, 140; นี. 338, 140]

นามฺหิ จ ส, สฺมาสุ จ ปุม, กมฺม, ถามทฺธานํ อนฺโต อุ โหติ วาฯ

ปุมุนา, ปุมาเนหิ, ปุมาเนภิ, ปุเมหิ, ปุเมภิ, ปุมสฺส, ปุมุโน, ปุมานํ, ปุมสฺมา, ปุมมฺหา, ปุมานา, ปุมุนา, ปุมาเนหิ, ปุมาเนภิ, ปุเมหิ, ปุเมภิ, ปุมุโน, ปุมสฺส, ปุมานํ, ปุมสฺมิํ, ปุมมฺหิ, ปุเมฯ

[161] ปุมา [ก. 156; รู. 142; นี. 336]

ปุมโต สฺมิํโน เน โหติ วาฯ ‘โนนาเนสฺวา’ติ ปุมนฺตสฺส อาตฺตํฯ

ปุมาเนฯ

[162] สุมฺหา จ [ก. 158; รู. 143; นี. 339]

สุมฺหิ ปุมนฺตสฺส อา จ โหติ อาเน จฯ

ปุมาเนสุ, ปุมาสุ, ปุเมสุฯ

สิ , โยนํ ปุริสาทิวิธิ จ โหติ, ‘‘ยถา พลากโยนิมฺหิ, น วิชฺชติ ปุโม สทา [อป. เถร 1.1.511], โสฬสิตฺถิสหสฺสานํ, น วิชฺชติ ปุโม ตทา [จริยา 3.49], อิตฺถี หุตฺวา สฺวชฺช ปุโมมฺหิ เทโว [ที. นิ. 2.354], ถิโย ตสฺส ปชายนฺติ, น ปุมา ชายเร กุเล’’ติ [ชา. 1.8.54] ปาฬีฯ

มฆวสทฺโท ยุวสทฺทสทิโสติ รูปสิทฺธิยํ [รู. 66] วุตฺตํ, คุณวาทิคณิโกติ สทฺทนีติยํ [นี. ปท. 220] อิจฺฉิโตฯ อฆนฺติ ทุกฺขํ ปาปญฺจ วุจฺจติ, น อฆํ มฆํ, สุขํ ปุญฺญญฺจ, มโฆ อิติ ปุราณํ นามํ อสฺส อตฺถีติ มฆวาติ [สํ. นิ. 1.259] อตฺโถ ปาฬิยํ ทิสฺสติฯ

ถามสทฺโท ปุริสาทิคโณ, ถาเมน, ถามุนา, ถามสฺส, ถามุโน, ถามสฺมา, ถามมฺหา, ถามา, ถามุนา, ถามสฺส, ถามุโนฯ เสสํ ปุริสสมํฯ

อทฺธา วุจฺจติ กาโลฯ นาทฺเยกวจเนสุ-ทีเฆน อทฺธุนา, อทฺธนา, อทฺเธน, ทีฆสฺส อทฺธุโน, อทฺธุสฺส, อทฺธสฺส, อทฺธุนา, อทฺธุมฺหา, อทฺธุสฺมา, อทฺธา, อทฺธมฺหา, อทฺธสฺมา, อทฺธุโน, อทฺธุสฺส, อทฺธสฺส, อทฺธนิ, อทฺเธ, อทฺธมฺหิ, อทฺธสฺมินฺติ จูฬโมคฺคลฺลาเน อาคตํฯ เสสํ ยุวสทิสํฯ

อุปทฺธวาจโก อทฺธสทฺโท อิธ น ลพฺภติ, เอกํสตฺถวาจโก จ นิปาโต เอวฯ ‘‘อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺโน’’ติอาทีสุ อทฺธานสทฺโท ปน วิสุํ สิทฺโธ นปุํสกลิงฺโควฯ

มุทฺธสทฺเท ‘‘มุทฺธา เต ผลตุ สตฺตธา, มุทฺธา เม ผลตุ สตฺตธา’’ อิจฺจาทีสุ [ชา. 1.16.295; ธ. ป. อฏฺฐ. 1.ติสฺสตฺเถรวตฺถุ] สิโร วุจฺจติ, ‘‘ปพฺพตมุทฺธนิฏฺฐิโต’’ อิจฺจาทีสุ [ที. นิ. 2.70] มตฺถกํ วุจฺจติ, ตทุภยํ อิธ ลพฺภติ, สฺมิํวจเน มุทฺธนีติ สิทฺธํ, เสสํ ยุวสมํฯ พาลวาจโก ปน ปุริสนโยฯ หตฺถมุฏฺฐิวาจโก อิตฺถิลิงฺโคฯ

อสฺมา วุจฺจติ ปาสาโณ, อุสฺมา วุจฺจติ กายคฺคิ, ภิสฺมา วุจฺจติ ภยานโก มหากาโยฯ

ตตฺถ อสฺมสทฺเท ‘‘ตํ เต ปญฺญาย ภินฺทามิ, อามํ ปกฺกํว อสฺมนา [สุ. นิ. 445], มา ตฺวํ จนฺเท ขลิ อสฺมนี’’ติ ปาฬีฯ เสสํ ยุวสมํฯ อุสฺมา, ภิสฺมาสทฺทาปิ ยุวสทิสาติ วทนฺติฯ

จูฬโมคฺคลฺลาเน มุทฺธ, คาณฺฑีวธนฺว, อณิม, ลฆิมาทโย จ อสฺมสทิสาติ วุตฺตํฯ

ยตฺถ สุตฺตวิธานํ น ทิสฺสติ, ตตฺถ มหาวุตฺตินา วา สุตฺตวิภตฺเตน วา รูปํ วิธิยติฯ

อิติ ราชาทิยุวาทิคณราสิฯ

อการนฺตปุลฺลิงฺคํ นิฏฺฐิตํฯ

อาการนฺตปุลฺลิงฺคราสิ

‘คสีน’นฺติ สิโลโป, สา ติฏฺฐติฯ

‘เอกวจนโยสฺวโฆน’นฺติ โยสุ จ เอกวจเนสุ จ รสฺโส, ‘อโต โยน’มิจฺจาทินา วิธานํ, สา ติฏฺฐนฺติฯ

[163] สาสฺสํเส จานง

อํ, เสสุ เค จ สาสทฺทสฺส อานง โหติฯ

โภ สาน, โภนฺโต สา, สํ, สานํ, เส, เสน, สาหิ, สาภิ, สสฺส, สานสฺส, สานํ, สสฺมา, สมฺหา, สา, สาหิ, สาภิ, สสฺส, สานสฺส, สานํ, สสฺมิํ, สมฺหิ, เส, สาสุฯ

อถ วา ‘สาสฺสํเส จานง’อิติ สุตฺเต จสทฺโท อวุตฺตสมุจฺจยตฺโถปิ โหตีติกตฺวา สิโต เสสาสุ วิภตฺตีสุปิ อานง โหติ วา, มหาวุตฺตินา จ อานาเทสโต โยนํ โอฯ